HAYÂTÎ, Seyyid İbrahim Efendi, Yek-Çeşm

(d. ?/? - ö. 1172 sonları/1759 başları)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı İbrahim’dir. Peygamber soyundan geldiği için Seyyid unvanıyla anıldı. Gözünün biri kör olduğu için “Yek-çeşm” ya da “Kör Mu‘allim Hayâtî” sanıyla meşhur oldu. Konyalıdır. Önceleri bir süre vaizlik yaptıktan sonra dönemin âlimlerinden birinden mülazım olup Muharrem 1147 / Haziran-Temmuz 1734 tarihinde Şeyhülislam İshâk Efendi tarafından ibtidâ hâric seviyesindeki Mustafa Efendi Medresesi’ne müderris olarak getirildi. Daha sonra sırasıyla Muharrem 1166 / Kasım-Aralık 1752 tarihinde Esîrî damadı Yahyâ Efendi’nin yerine Sahn-ı Semân medreselerinden birine, 5 Rebiülevvel 1167 / 31 Aralık 1753 tarihinde Çerâğî Halîl Efendi’nin yerine Hüsrev Kethüdâ Medresesi’ne, 1171 başları / 1757 sonlarında Topkapılı İbrâhim Efendi’nin yerine Gazanfer Ağa Medresesi’ne müderris olarak atandı. Ayrıca Hasköy, Kâsım Paşa, Tophane kadılıklarında ve Lütfullâh Molla Efendi’nin Kahire ve İstanbul kadılıkları sırasında nâiplik yaptı.1172 senesi sonları / 1759 başlarında vefat etti . Şairin ölümü üzerine Râmiz (Erdem 1994: 86) şu beyti söylemiştir: “Gelüp bir gözden eşk-i firkati Râmiz didüm târîh / Hayâtî göz yumup hayfâ gitdi bezm-i me᾽vâya”. Evinin yakınlarındaki Karabaş Camii haziresine defnedildi.

Râmiz Tezkîresi’nde (Erdem 1994: 86) şairin bir Dîvân’ı olduğu bilgisi yer almaktadır. Ancak taradığımız kütüphane kataloglarında şairin söz konusu Dîvân’ına rastlanmamıştır. Doğaçlama olarak kısa sürede şiir söyleme kabiliyetine sahip olan Hayâtî, sohbeti ve sözleri gibi şiir ve inşası da latif bir sanatçıdır. Hayâtî, ayrıca Türkçe, Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde şiir söyleme kudretine sahip olan başarılı bir şairdir. Kahire'de kadı nâipliği yaptığı sırada Selemlemkiyye adlı Arapça bir kaside kaleme almış, görevinden azledildikten sonra geldiği İstanbul’da bir mecliste bu şiiri okuyup insanlar arasında fazlaca övününce dönemin şairlerinden biri hiciv niteliğindeki şu kıt’ayı söylemiştir:

Hayâtî şâ‘ire cüz’î hayâ da lâzımdır

Dehân-ı şâ‘irin ilmü’l-yed arûs kopçasıdır

 

Senin kasîde-i Mısriyyeni gören yârân

Dimez mi bal yemenin bu da bir Arabcasıdır (Erdem 1994: 86)

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 656.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 85-87.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay. 231.

Kılıç, Filiz (hzl.) (yty). Şefkat, Tezkîre-i Şu‘arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10742,metinsbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 20.09.2014]. 31.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. MEHMET GÜRBÜZ
Yayın Tarihi: 02.10.2014
Güncelleme Tarihi: 18.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Yârin şarâb-ı la᾽li ki cândan haber verir

Bir neşvedir ki rûh-ı revândan haber verir

Bir gevher-i yegânedir ol şûh-ı dil-pesend

Bir parçadır ki kıymet-i kândan haber verir

Dil bir siyâh-cerde Acem dil-berinde kim

Hüsn-i likâsı hûr-ı cinândan haber verir

Saff-ı niʿâl-i câmi᾽-i hayretde kaldı dil

Nâlem hemîşe savt-ı ezândan haber verir

Bu hoş-edâda lehçe-i şiʿrim Hayâtiyâ

Vehbî misâl tâze zebândan haber verir

(Kılıç, Filiz (hzl.) (yty). Şefkat, Tezkîre-i Şu‘arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10742,metinsbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 20.09.2014]. 31.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?MeslekGörüntüle
11RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?MeslekGörüntüle
13(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16(SİLLELİ) İBRAHİM/ İBRAHİM AĞA, İbrahim Berberoğlud. 1890 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17RÂSİH, Seyyid Mustafa Râsih Efendid. 1822 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Neriman Saryald. 1 Eylül 1929 - ö. ?Madde AdıGörüntüle