Madde Detay

Aslen Fethiyeli bir ailenin kızı olan sanatçı Afyon'da dünyaya geldi. Babası eğitimci-yazar İbrahim Ünal'dır. 1980 yılında ailesiyle birlikte Ankara'ya taşındı. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara'da tamamladı. 1995-1996 yılları arasında radyo programcılığı yaptı. 1997'de Orta Doğu Teknik Üniversitesi Matematik Bölümünden mezun oldu. 1997-1998 yılları arasında özel bir eğitim kurumunda matematik öğretmenliği yaptı. 1998'de İran Büyükelçiliği tarafından veilen Farsça eğitimini tamamladı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde başladığı yüksek lisans öğrenimini 2005'te tamamladı. 1997'den bu yana Hece Yayınları'nda çevirmen, editör ve düzeltmen olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Yine Hece dergisinde "Takip Mesafesi" adlı bölümde şiir eleştirileri ve dergi değerlendirmeleri yapmaktadır. Ünal, kaleme aldığı; Gerekli Açıklama (2010) adlı şiir kitabıyla Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Şiir Kitabı Ödülü'ne, Başkasının Sınırlarında Şair (2016) adlı eleştiri kitabıyla ESKADER tarafından Eleştiri Ödülü'ne ve Türkiye Yazarlar Birliği tarafından Edebî Tenkit dalında ödüle layık görüldü.

Hayriye Ünal, kaleme aldığı şiirlerle şair; modern Türk şiiri üzerine yaptığı incelemeler, eleştiri yazıları ve poetik fikirleriyle de eleştirmen kimliğiyle öne çıkar. Şiire ilgisi ilk gençlik yıllarında başlar: "Bir polisiye roman yazmaya başlamıştım dördüncü sınıfta. Şiir hiç ilgimi çekmiyordu. Antolojilerdeki siyah-beyaz fotoğraflarda mutsuz görünümlü şairler içimi karartıyordu." (Ünal 2009) diyen sanatçının ilgisi lise yıllarında zamanla şiire doğru kaymıştır. Yazdığı şiirlerden oluşturduğu defteri edebiyat öğretmeni olan Osman Çeviksoy'a gösterir ve Çeviksoy da kendisine iyi şiir yazabileceğini söyler. Edebiyata duyduğu ilgi ODTÜ'de matematik bölümü öğrencisiyken daha da artmıştır. Sanatçının "ODTÜ’de ilk sene, edebiyatla kafa bulmaya başladığım yıl. ODTÜ yaşamım boyunca kampüsün, insanların, hocaların geneline yayılan abartılı ciddiyet, işte tam bu bendeki karanlıkla çakışıverdi ve işin içinden çıkmamın tek yolu edebiyatı 'ikinci doğa' yapmaktı. Burada ikinci doğa, fermente olup çatlamamam için gereken deli bayramı gibi bir şey." (Ünal 2011) sözlerinden aslında yazı hayatına başlamadan evvel edebiyatı bir sığınak ya da kaçış yeri olarak gördüğü anlaşılmaktadır.

Yazı hayatına 1997'de Hece dergisinde İngilizceden yaptığı çevirilerle başlayan Hayriye Ünal, aynı yıl kaleme aldığı şiirleri de okurla buluşturmaya başlamıştır. "Gözleri Kamaşanlar İçin Üç Kısa Şarkı" başlıklı llk şiiri, yine Hece dergisinde yayımlanmıştır. Bu tarihten sonra şiir, eleştiri-inceleme yazıları ve çevirilerini; Dergâh, Varlık, Kitaplık, Türk Dili, Kaşgar, Atlılar, İpek Dili, Kökler, Yeni Dergi, Merdivenşiir, Kırklar, Heves ve İzdiham gibi süreli yayınlarda yayımlamayı sürdürmüştür. Bunların dışında eleştiri-inceleme yazıları ve çevirileri; Son Duvar, Kırklar, Karagöz ve Yasakmeyve gibi dergilerde de yer almıştır. Orhanoğlu'na göre şiiri poetik art alanlarıyla birlikte düşünen Hayriye Ünal, düzyazı şiirleriyle tanınan şairlerdendir. Bu kavramı derinleştirirken ya da benimserken bulduğu kaynaklar en az şiirin tarihi kadar derin ve kuşatıcıdır. Ancak onun temel güdüsü, şiirin sahihliği öngörmesi ya da bunu bir zorunluluk olarak görmesidir. Bunun için de şiirin tabiri caizse şairanelikten uzaklaşarak kendiliğine dönmesidir. Bir başka açıdan bakıldığında anlamla şiiri oluşturan biçimdeki dilin bir bütün olarak algılanması ve türlü kayıtlardan, kurallardan azat edilmesidir (Orhanoğlu 2019).

Şiirlerine bakıldığında Ünal'ın ilk şiir kitabından son şiir kitabına kadar üzerinde durduğu temaların en başında "aşk" gelmektedir. Şiirlerinin birçoğu sevgiliyle konuşma havasında aşk teması etrafında döner. Öyle ki şiirleri dergi sayfalarından çıkıp kitaplaştığı zaman "aşk" şairin ilk kitabının adına kadar yansır. O, sürekli yeni teknikleri dener ve tekrara düşmeden temayı dönüştürür. Saçları Vardır Aşkın adını verdiği ilk şiir kitabı 2000'de yayımlanmıştır. "Ya yusuf kuyuda ölürse/Ya yusuf değilse kuyudaki" (Ünal 2017:7) sorusuyla başlayan kitapta şair aslında başından sonuna mitik ve dinî anlatılar ekseninde aşkın ne olduğunu sorgulamaktadır. Orhan, bu kitap üzerine "Şiirleri söyleyen; ahkam kesen, bütün insanlık tarihinin tanığı olmuş bir edeyla konuşuyor. Böylece insanı tanıma çabası ve kuşku gerçek kendini gizliyor; insan kuşkusunu belli etmemek için karşısındakini daha büyük kuşkuya boğan kadim düşünürü hatırlıyor. Oysa Hayriye Ünal'ın modern bir şair olarak şiirlerindeki tarih yükünü, sözcüklerle kendi çağına çektiğini de görüyoruz. Öte yandan şiirindeki çok seslilik ve mutlaka karşı direnme havasına rağmen neredeyse evrensel insan düşüncesine sahip olduğunu söyleyebileceğiz Ünal'ın" (Orhan 2001: 30) değerlendirmesini yapmıştır. Saçları Vardır Aşkın ilk yayımlandığı dönemde fazla ilgi görmese de sanatçının ileride poetikasını da ortaya koyacağı "çok seslilik"in özelliklerini yansıtmaktadır.

Bir okuma biçimi olarak önerdiği çok sesli şiir teorisi, şiirleri söyleyenin kişliğine katılmış bir biçimde genellikle onun ilk şiirlerinden beri sezilmektedir. Âdemin Kızlarından Biri (2003)'nde şair bu çok sesliliği daha belirginleştirir. Sert Geçecek Bu Kış (2006) şairin “Büyük insanlık dramını tek büyük bir şiirde –ama bana özel bir problemde yoğunlaştırarak- anlatmayı istiyorum.” temennisinden doğmuştur. Kış imgesi etrafında "ölüm" temasını işler fakaz serzenişi hep yaşayanlaradır. Gerekli Açıklama (2010)'da yine çok seslilik görülmekle birlikte şair yarattığı imgelerle şiirdeki eril ve dişil özneyi sorgulamaktadır. Bu sorgulamalar yine dolaylı yoldan anlattığı aşk teması etrafında döner. Son şiir kitabı Şimdi Aşk Ebediyen Değişir (2017)'de ise şairin zihnindeki hikâyeler şeklindedir. Şiirsel özne bu kitapta değişmiş kendini aşka teslim etmiştir. Özdenören'e göre Ünal'ın şiirlerine genel olarak bakıldığında aşk temasının farklı imge ve yorumlarla ele alınması ve çok sesli şiir poetikasının hâkim olması bir bütünlük oluşturduğunun göstergesidir. Yayımladığı tüm kitaplarında ve hâlen yayınlamakta olduğu şiirlerinde aynı karakteristik tınıyı, ahengi, üslubu yakalayabiliyoruz (Özdenören 2017). Ünal'ın ilk kitabından son kitabına kadar farklı imge ve sembollerle ele alınan aşk teması tekrar olarak algılanmamalı, şiirlerin tamamlayıcı bir unsuru olarak değerlendirilmelidir. Ölüm, suç, öç alma, ihanet, özlem, savaş, kent, kadın, hükümlülük, korku ve yorgunluk ise işlenen diğer temalardır. Ayrıca Ünal'da tarihe, mitolojiye, kıssalara ve dinî metinlere yapılan atıflara da sıkça rastlanır ki bu da şiirlerde kadim kutsal metinleri çağrıştıran bir üslubun hâkim olmasına yol açar. Fakat sık sık rastlanılan bu mitolojik ve dinî alıntılarda gerçeklik düşüncesi yoktur.

Hayriye Ünal yazı hayatı boyunca sadece şiir yazmayı yeterli görmemiş şiirin meseleleri üzerine her zaman kafa yormuş bir şairdir. Hem şiire ilişkin poetikasını ortaya koymaya çalışmış hem de modern Türk şiiri üzerine eleştiri ve incelemeler yapmıştır. Bir bütün olarak şiirlerine yansıttığı "çoksesli şiir" poetikasını "Teksesli bir şiirle avunmanın yolu tıkanmış durumdadır. Şiirle direnç kazanmaktan bahsedeceksek ve edebî hazzın yaratılamasını korumaktaysa ki ben bunun önemine şiddetle inanıyorum, çoksesli şiir fonksiyonel bir uğrak ve açık uçlu bir mecra olarak ufukta belirmiştir." (Ünal 2011: 60) şeklinde temellendirmiştir. Ünal'ın poetik bakış açısına göre çoksesli şiir esasen bir okuma yöntemi önerisidir. 2011'de yayımlanan Eşikteki Özgürlük (Çoksesli Şiir) adlı eserinde eleştirmen kimliğiye detaylı incelemeler yapmış ve bir anlamda kendi poetikasını ortaya koymuştur. Eşikteki Özgürlük’te kısmen kavramlar şiire uygulanmıştır... İdeali görmek, göstermek iddiasındadır. Modern şiirin tüm temalarına, kavramlara, uç durumlara yeni anlamlar yükleyerek özel bir yaklaşma çabası vardır orada. Bu kitabın konusu“olası iyi şiirin çeşitli görünümleri”dir, edebîliğin görünümleridir (Eşitgin 2015: 47) Diğer taraftan yine eleştirmen kimliğiye; Turgut Uyar, Sezai Karakoç, Ece Ayhan, İlhan Berk, Ülkü Tamer, Cahit Zarifoğlu başta olmak üzere modern Türk şiirinin önemli temsilcileri ile ilgili incelemeler yapmıştır. Belli aralıklarla süreli yayınlarda yayımladığı bu eleştiri ve incelemeleri Tahlil Tahrip İnşa adı altında kitaplaştırmış ve 2014'te yayımlamıştır. Tahlil Tahrip İnşa ise yazılmış şiirleri şiir eden, onu özellikle “o şiir” eden şeyi bulmak için dikkatle şiire bakar. İlgilendiği şairin karakteristik özelliğini şiirinde ve dünyasında araştırır. Bu kitabın konusu “başkasının şiirleri”dir (Eşitgin 2015: 47). Başkasının Sınırlarında Şair (2016)'de Ünal, şiirin estetik özerkliğini, şairin bağımsızlığını, mesajsızlığını vurgularken kitleden, muhataptan, ötekinden ve iktidardan bağımsızlığını farklı noktalardan yola çıkılarak saptamayı denemiştir. Eleştirinin şiirdeki rolünün ve keskin gözlemciliğinin önemi ortaya koymaya çalışmıştır. Yazmayan İki Kere Ölür (2019) ise Ünal'ın son kitabı olmakla beraber, eleştiri-inceleme kitaplarındaki bilimsel/nesnel üsluptan sıyrılarak şiire ve poetikaya ilişkin görüşlerini deneme havasında okuyucuya sunduğu yazılarından oluşmaktadır.