Madde Detay

Hüseyin Saî, 1966’da Tebriz'in Mavazhan bölgesinin Güdeler (Mahmudabad) köyünde doğmuştur. Âşık, 1973’te Tebriz’e göç eder (Özdamar 2016; Abbasi vd. 2013: 319). Hüseyin Saî, âşıklığa başlamadan önce İran Türklerinin meşhur futbol takımı olan Traktör FK’de iki yıl profesyonel futbol oynar, ancak geçirdiği bir kalp rahatsızlığı sebebiyle futbolu bırakmak zorunda kalır. Tedavisini yapan doktor aynı zamanda müzisyendir ve Hüseyin Saî’ye; tedavisinde müziğin de etkili olacağını, ona bir müzik aleti çalmayı öğrenmesini söyler. Babasının âşık türkülerini dinlemeyi sevmesinden dolayı saza aşina olan ve kendi kendine saz çalmayı öğrenen Saî, 1981’de âşıklık geleneğini öğrenmek için Âşık Aziz Şehnazî’nin yanına giderek ona çırak olmak ister. Hüseyin Saî’yi çırak almak için bir şart öne süren Şehnazî, Abbas ile Gülgez’in Türkiye Seferi’ni kasetlere okuyarak Hüseyin Saî’ye verir ve ona; “Bir ay içinde bu destanı öğrenip ezberlersen seni çırak alacağım ve sana âşıklık geleneğinin tüm incelikleri yanında diğer destanları öğreteceğim.” der. Adı geçen destanı üç gün içinde öğrendiğini iddia eden Hüseyin Saî, ustasının yanına gider ve onun destan ile ilgili tüm sorularına doğru cevap verdiği için de ona çırak olur (Özdamar 2016). “Ustalar destanların hepsini çıraklarına vermez. Ben onu öğrenince Şehnazî, kalan on farklı destanı yine kasetlere okuyarak bana verdi.” diyen ve bu destanları da kısa sürede öğrendiğini iddia eden Hüseyin Saî, böylece ustasının takdirini kazanır. Hüseyin Saî’ye göre ustasının öğrettiği bu destanlar sayesinde iş bulma konusunda sıkıntı yaşamaz. Bunu da; “Bu sayede ben toy aramadım, toy beni aradı.” diyerek anlatmaktadır (Özdamar 2016). Âşık Hüseyin Saî’nin söz ustası Âşık Aziz Şehnazî iken, saz ustası Âşık Hacı Ali İbadiyan olmuştur (Özdamar 2016; Azizî Haray 1997: 348/1-2). Çıraklığını adı geçen âşıkların yanında tamamlayıp 1987’de âşıklığa başlayan Saî, ayrıca Sarı Âşık, Ağ Âşık, Âşık Ali, Dede Elesger, Âşık Esed, Âşık Hasan Gaffarî ve Âşık Hacı Mehemmed Bağır’ın şiirlerinden de etkilendiğini söylemektedir (Saî 2014: 20-21; Azizî Haray 1997: 348/1-2). Âşık Hüseyin Saî’nin âşıklık şeceresi kendi ifadesine göre şu şekildedir; Sarı Âşık > Ağ Âşık > Âşık Elesger > Âşık Esed > Âşık Aziz Şehnazî > Âşık Hüseyin Saî (Özdamar 2016). Yirmi yıldır toylara Balabancı Mehemmed Mehemmedî ve hem kavalcısı hem de damadı olan Kavalcı Mehemmedeli Mehendî ile birlikte giden Âşık Hüseyin Saî, toylardaki davetlilerin hangi tür havaları istediğini sorduğumuzda verdiği bilgi önemlidir; “Tebriz’de yanık ve hamasî havalar, Merend’de yanık havalar, Karadağ ve Muğan bölgelerinde hamasi havalar istenirken Zencan bölgesinde ise gamlı havalar istiyorlar. Yani âşık her bölgenin havasını bilmek zorundadır. Ustamız da bunu bizim çıraklığımızda öğretti. Şimdiki âşıklar, usta görmediği için toylara gidince sıkıntı yaşıyorlar.” (Özdamar 2016). Âşık Hüseyin Saî’nin günümüze kadar; Âşık Aziz Şehnazî, Âşık Sirus, Hemedanlı Âşık Ekber, Âşık Menaf Renciberî ve Âşık Hasan Gaffarî ile atışmaları olmuştur (Abbasi vd., 2013: 320). İlki “Âşık Destanları-Köroğlu” adıyla 2001’de ve ikincisi ise “Âşık Destanları-Ferhat ile Şirin” adıyla 2002’de Tebriz’de yayımlanan kitaplar ile bilimsel çalışmalara da başlayan Âşık Hüseyin Saî; “Azerbaycan âşıklık geleneğinin gelişmesi ve devam ettirilmesi için hem âşık edebiyatı hem de âşık destanları üzerine herkesin çalışma yapması gerektiğini düşündüğü için” bilimsel çalışmalar da yaptığını ve bu sebeple de 75 kitap yayımladığını iddia etmektedir (Saî 2014: 21-25; Özdamar 2016). Ayrıca yakında yayımlanacağını söz ettiği; “Oğuz Elinden, Ozan Dilinden” kitabında Oğuz Türkleri arasından kendisinin topladığı 60 farklı destan metni bulunmaktadır (Özdamar 2016). Bu eserin fotokopi baskısında “Cemşid Şah”, “Yusuf ile Züleyha”, “Âşık Kurbani ile Ustası (Eherli Şeyh Hekim)”, “Hasta Kasım’ın Şirvan Seferi”, “Dede Korkut Boyları (12 Kol)”, “Emir Ersalan”, “Şah İsmail”, “Hüseyin Şah”, “Tehmasib Mirza”, “Şah İsmail’in Bağdat Seferi”, “Mehemmed Şehzâde (Şam İsmail’in Arap Zengi’den doğan oğlu)”, “Hudadat”, “Arzu ile Kamber”, “Molla Cuma İsmi Pünhan”, “Şeyh Sen’an”, “Meh Cemal ile İlgar”, “Ferhat ile Şirin”, “Zöhre Mehemmed” gibi destan isimleri yer almaktadır. Günümüzde Tebriz’de yaşayan ve sanatını burada devam ettiren Âşık Hüseyin Saî, şiirlerinde “Hüseyin Saî”, “Hüseyin” ve “Saî” mahlaslarını kullanmaktadır.

Âşıklığa başladıktan sonra ilk olarak “miraçname” okuyarak kayda başlayan Âşık Hüseyin Saî, Tebriz âşıklık geleneğinde daha önce bulunmadığını iddia ettiği “Ferhat ile Şirin Destanı”nı “âşık destanı” tarzında düzenleyerek okuduğu ikinci kasetiyle ünlenmeye başlar. Hem bu destan hem de ustası Âşık Aziz Şehnazi’den öğrendiği destanlar, onun Tebriz’de meşhur olmasını sağlar (Özdamar 2016). Âşık Hüseyin Saî, bu destan dışında; “Yadigâr ile Gülebatın”, “Şehzade Cemşid”, “Emir Ersalan (Yeni Form)”, “Zaloğlu Rüstem”, “Şah İsmail ile Leyli Hanım”, “Yusuf Sultan”, “Mehemmed ile Zöhre” destanlarını da tasnif ettiği iddiasındadır (Azizî Haray 1997: 348-1-2; Abbasi vd. 2013: 320). Destanlar dışında şair özelliğiyle de karşımıza çıkan Âşık Hüseyin Saî, 2014'te “Zer Kadrini Zerger Biler” adlı şiir kitabını yayımlar. Ona göre doğduğu köy olan Güdeler’in tabii güzelliği onun âşıklığa başlamasında etkili olur. Şiirlerinde tabiatın ayrıntıları ve güzelliğini sıkça kullanan Âşık Hüseyin Saî’nin şiirlerinde köyünün bu güzelliği vurgulanır (Saî 2014: 21). Âşık Hüseyin Saî’nin şiirlerinde dikkat çeken temalardan biri de Azerbaycan ve şehirleridir (Saî 2014: 22).

Âşık Hüseyin Saî’nin yarattığı yaşnameler, Tebriz âşıklık geleneğinde diğer âşıklarca da okunmaktadır; “Bir yaşında dövre aldı gucağa/ Dediler; Bu kimdir? Getdim gabağa/ Beş yaşında suval geldi dodağa/ Danışmağa, yol, erkâna yetişdim” (Saî 2014: 22; 252-253). Hz. Muhammet ve ehlibeyt sevgisi de Âşık Hüseyin Saî’nin şiirlerinde sıkça karşımıza çıkmaktadır. Âşık, şiirlerinde Hz. Ali'nin kahramanlıkları teker teker sayar ya da Hz. Hüseyin'in nasıl şehit edildiğini detaylı olarak dinleyicilerine sunar (Saî 2014: 23-24). Tebriz’in usta âşıkları arasında kabul edilen Âşık Hüseyin Saî’nin araştırmacı özelliği de onun tanınırlığını artırmıştır. Halen Tebriz’de yaşayan ve İran’ın birçok şehrinde toylara ve çeşitli programlara katılan Âşık Hüseyin Saî, ayrıca Tebriz’de radyo programı yapmaktadır.