İbnürrefik Ahmet Nuri

Sekizinci
(d. 03 Mart 1867 / ö. 06 Mart1935)
Tiyatro yazarı, gazeteci, oyuncu, dramaturg
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul / Üsküdar’da doğdu. Babası Refik Bey’in vasiyeti üzerine onun adını da kullandı. Soyadı kanununun çıkmasının ardından en sevilen oyunlarından olan Sekizinci’nin adını soyadı olarak tercih etti.. İlk eğitimini Doğancılar Sıbyan Mektebinde tamamladı, ardından Üsküdar’da Rüstem Paşa Mekteb-i İptidaisine kaydoldu. Bir süre Paşakapısı Askerî Rüştiyesine devam ettikten sonra 1881'de Mekteb-i Sultani'ye yazıldı. Buradaki eğitimini 1884'te yarım bıraktı. Üç yıllık eğitim sürecinde bir yıl Fransızca eğitim gördü.

1884'te Hariciye Nezareti Mektubî Kaleminde çalışmaya başlayan Sekizinci, 1886'da Karantina İdaresi Muhasebe Kalemine tayin edildi. 1891'de aynı dairenin muhasebe kalemi Türkçe kısmına nakledildi ve 1893'te Türkçe kısım müdürü oldu. İlerleyen yıllarda Fransızca Muhasebe Müdürlüğüne yükseldi. Bu dairede amirliğini yapan Ahmet Mithat Efendi’nin teşvikiyle Fransızcadan tercümeler yapmaya başlayan yazar, Lozan Anlaşmasının ardından dairenin tasfiyesi üzerine bütün sıhhiye memurları ile birlikte emekliye sevk edildi.

Sekizinci’nin tiyatroyla olan bağı küçük yaşlarda başlamıştır. Mahalle arkadaşları ile birlikte sahne kurarak piyesler sahnelemişlerdir. İlk oyunu ve metni elimize ulaşmayan Çoban Kızı bu dönemin mahsulüdür. Tanzimat yıllarındaki serbest tiyatro ortamı İstibdat döneminde yerini sansür ve baskıya bırakınca bu durumdan Sekizinci de etkilenmiş; Osmanlı Dram Tiyatrosu'nca oynanan Anatolun İzdivacı adlı uyarlama piyesinden dolayı sorguya çekilmiştir. Baskı ortamında imkânsızlaşan tiyatro faaliyetleri İkinci Meşrutiyet'in ilanının ardından yeniden canlanınca Sekizinci de tiyatro camiasında daha çok kendini gösterebilmiştir. "Meşrutiyetin ilanından bir hafta sonra Ahmet Nuri ve Reşat Rıdvan Beylerin himayesi altında Enver ve Niyazi kruvazörleri menfaatine Harbiye, Tophane Nezaretleri meydanında Kuleli ve Darüşşafaka mekteplerinde ve Selanik’te temsil edilen Vatan piyesi birçok amatör gencin sahneye çıkmasına vesile olmuş, Ahmet Nuri bu heveskârlara önderlik etmiştir.” (Bilga 1943: 24). Heveskâran Cemiyeti adı ile anılan, Reşad Rıdvan Bey tarafından kurulan bu topluluğun ortaya çıkışıyla birlikte Ermeni erkek oyunculara ihtiyaç azalmıştır. Ayrıca bu yıllarda ortaoyunu gönüllülerinden Muazzez tarafından kurulan Sahne-i Heves’te de İbnürrefik yer almıştır.

Sekizinci, 16 Şubat 1911'de de kurulan "Yeni Tiyatro Cemiyeti" adlı tiyatro derneğinin kurucuları arasındadır. 1914'te Donanma Cemiyeti yararına kurulan tiyatroda görev aldı; Darülbedayi'nin kurulmasında da bilfiil çalıştı. On sene boyunca Darülbedayi adına çalışan yazar, belediye ile maddi kaynaklı bir anlaşmazlığın neticesinde istifa etti. 1918-1919 arasında Fenerbahçe Spor Kulubü’nün başkanlığını yapan Sekizinci, Darülbedayi’den ayrılmasının ardından Yeni Tiyatro Temsil Heyeti’ni kurdu. Reşat Nuri, Hüseyin Suat, Halit Fahri, Mehmet Rauf ve Mahmut Yesari de topluluğun metin yazarları arasındaydı. Bu topluluk, maddi sıkıntılar nedeniyle 1923'te dağıldı. 1921’de Türk sinemasının ilk komedisi olan Bican Efendi Vekilharç adlı filmin senaryosunu kaleme aldı; 1923-1924 yıllarında Reşat Nuri ve Yesarizade Mahmut ile birlikte Kelebek edebî mizah mecmuasını yayımladı.

1932'den itibaren Ankara’ya yerleşen yazar, bu tarihten ölümüne dek Halkevleri çatısı altında hem eserlerini kaleme aldı hem aktörlük yaptı hem de amatör gençlere yol gösterdi. 1934'te Türk-Rus ortak yapımı olan Türkiye’nin Kalbi: Ankara adlı belgeselde oynadı. 1935'te kendi yazdığı Himmet’in Oğlu adlı piyeste Himmet’i canlandıran Sekizinci, bu oyunla ilerleyen yaşına rağmen İzmir’e turneye gitti. Turne dönüşü bir daha sahnelere dönemedi; 6 Mart 1935’te vefat etti..

İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Türk tiyatrosunun hem sahne hem metin bağlamında gelişmesine büyük katkıları olan bir yazardır. Gençlik yıllarında kaleme aldığı, günümüze ulaşamayan Çoban Kızı adlı piyesi ile başlayan tiyatro yazarlığı 1934’e kadar kesintisiz devam etmiştir.

Sekizinci'nin pek çok eseri adaptasyon özelliği gösterir. Bu oyunlarında kişi ve mekânları başarılı bir şekilde millileştirerek dönem içerisine yerleştirmiştir ancak oyunlarda aktarılan olayların Türk aile yaşamına uygun olduğu söylenemez. Fransız tiyatrosunun izlerini taşıyan çoğu tek perdelik olan eserlerini Resimli Ay, İnci ve Ümid gibi dönemin önde gelen süreli yayınlarında yayımlamıştır. Eserlerinde temel amacı halkı güldürmektir. Bu nedenle Mütareke ve Milli Mücadele döneminde bile dönemin sıkıntılı atmosferini eserlerine aksettirmemiştir. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak gören yazar, ahlakçı yaklaşımla yanlışlıkları gülünç unsurlar yardımıyla izleyiciye/okura sunmuştur.

Dergilerde yayımlanmış tek sahnelik piyesleri hariç diğer tüm oyunları sahnelenme amacıyla yazılmıştır. Oyunları diyalog, dekor, aksiyon bakımından başarılıdır. Karakterleri döneme ve kişiliklerine göre konuşturmayı başarmış -yer yer uzun tiratlara yer verse de- genellikle açık ve kısa diyalogları tercih etmiştir. Oyunlarda kişiler, eğitim ve yaşayışlarına uygun şekilde konuşturulmuştur. Fransızca sözcükler, deyimler, mecazlar oyunlarında yer bulan dil kullanımlarıdır. Günümüze ulaşan elli dört oyununun kırk dokuzu komedi türünde kaleme alınmıştır. Oyunlar, "komedi”, "mudhike”, "vodvil”, "fantezi” gibi tanımlamalarla yayımlanmıştır. Dram türüne yakın beş eser bile komedi olarak tanıtılmıştır. Köylü bir ailenin dramını anlatan Himmet’in Oğlu "müzikalı komedi”, yaşadığı hızlı yaşamın sonunda felç kalan bir prensin hayatını anlatan Son Altes "komedi” olarak adlandırılmıştır.

Sekizinci’nin eserlerindeki temel problem kadın-erkek ilişkileridir. Farklı bağlamlarda bu ilişki irdelenmiş ve komik öğelerle sunulmuştur. Evlenmelere, boşanmalara, aldatmalara, kavgalara kısaca kadın-erkek ilişkilerinde sıkça görülen tüm aksiyonlara eserlerinde sıkça rastlanır.

Yazarın toplam yirmi sekiz eseri dolantı/durum komedisi özelliği taşır. Bu eserlerdeki temel aksiyon, yanlış anlamalara, tersine çıkan durumlara, ani karışıklıklara ve kandırmalara bağlıdır. Sekizinci’nin tür fark etmeksizin işlediği temel mesele olan sadakat meselesi bu oyunlarda da göze çarpmaktadır. Eserlerindeki kişilerin çoğunluğunu, cinsiyetleriyle ön plana çıkan tipler oluşturur. Bu tipler genellikle budala erkekler ve uyanık kadınlardan oluşur. Kişilerin psikolojileri pek işlenmez. Gülme, söz tekrarları, kekelemeler, yerel söyleyişler, ses taklitleri ile sağlanmaya çalışılmıştır.

İbnürrefik'in töre komedilerinde ise çevre, sınıf, yaşayış tarzı bakımından ele alınan kişilerle karşılaşılmaktadır. Değişen toplumsal yapı ile birey arasındaki meseleler, Batılı yaşam tarzı, yeni kurumlar, eski-yeni çatışması, bu çatışmanın ortaya çıkardığı aile içi meseleler bu oyunlarda karşımıza çıkan temel problemlerdir. Bu eserlerin konularını bürokrasi ve devlet işleyişi, Batılılaşma, feminizm ve Turancılık ideolojilerinin yanlış anlaşılması ve aile içi yaşanan meseleler oluşturur.

1930'lu yıllar İbnürrefik Ahmet Nuri'nin tiyatro evreninde bambaşka bir sahaya geçtiği dönemdir. Ankara’ya yerleşmesinin ardından Fransız tesiri ile kaleme aldığı vodvil ve komedilerinin yerine daha ciddi ve ağırbaşlı eserler kaleme almaya başlamıştır. Halkevleri çatısı altında hem tiyatro heveslisi gençlere hocalık yapmış, hem de oyunlar kaleme almıştır. Bu dönemin ürünleri Şer’iye Mahkemesinde, Belkıs, Himmet’in Oğlu ve Son Altes hem konuları hem de işleyişleri bakımından yazarın olgunluk dönemi eserleridir. Şer’iye Mahkemesinde dışındaki diğer oyunlar dram tarzında yazılmıştır. Eserlerin tümü belli bir düşünceyi aşılamak maksadı ile yazılmıştır. Final sahnelerinin tümünde mutlaka çıkarılacak bir ders vardır. Askerliğin önemi, iyiliğin kazanıp, kötülüğün mutlaka kaybetmesi, alkolün zararları, vefanın yüceliği, çalışmanın erdemi vb. Sekizinci’nin bu oyunlarında yer alan temalardır.

Kaynakça

AKI, Niyazi (1989). Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.

AND, Metin (1971). Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

AND, Metin (1974). "Türkiye’de Moliere”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi. 5: 49-64.

BARAZ, M. R. Hatemi (2001). İbn-ür Refik Ahmet Nuri Sekizinci I-II-III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

BİLGA, Nahit (1943). "İbnirrefik Ahmet Nuri”. Yeni Türk. 123-124-125: 23-24.

DELİLBAŞI, A. Süha (1974). "Doğumunun 100. Yıldönümünde İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci”. Devlet Tiyatrosu. 59: 28-33.

DÜRDER, Baha (1967). "İ.A. Nuri ve Yapıtları”. Varlık. 690: 13.

ENGİNÜN, İnci (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete. İstanbul: Dergâh Yayınları.

KURTULUŞ, H. (1974). "Doğumunun 100. Yıldönümünde İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci”. Türk Edebiyatı. 31: 40-41.

ŞAPOLYO, E. Behnan (1936). "İbnirrefik Ahmet Nuri”. Ülkü. 38: 119-121.

ŞAPOLYO, E. Behnan (1943). "İbnürrefik Ahmet Nuri. Ölümünün 8inci Yıldönümü Münasebetiyle”, Çınaraltı. 78: 11-12.

ŞENER, Sevda (1974). "Moliere ve Türk Komedyasının Gelişmesi”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi. 5: 25-32.

TÖRE, Enver (1995). "İbn’ür-Refik’in Münevver’in Hasbıhali İsimli Piyesiyle Çehov’un Ayı İsimli Piyesinin Karşılaştırılması”. Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı. İstanbul: Marmara Üniversitesi FEF Yayınları.

ÜSTÜN, Koray (2013). İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci’nin Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

ZOBU, V. Rıza (1928). "İbnirrefik Ahmet Nuri Sekizinci ve Ceza Kanunu”. Türk Tiyatrosu. 193: 12-13.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. KORAY ÜSTÜN
Yayın Tarihi: 17.05.2018
Güncelleme Tarihi: 02.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Hoşkadem GebeKaragöz Matbaası / İstanbul1909Tiyatro
Kadın TertibiDiken Neşriyatı / İstanbul1918Tiyatro
Sekizinciİkbal Kütüphanesi / İstanbul1923Tiyatro
Fırsat YoksuluDiken Neşriyatı / İstanbul1918Tiyatro
Gücü Gücüne YeteneDiken Neşriyatı / İstanbul1918Tiyatro
Dengi DengineTürk Dünyası Matbaası / İstanbul1919Tiyatro
CeremeDiken Neşriyatı / İstanbul1919Tiyatro
Kısmet DeğilmişYeni Edebiyat Neşriyatı / İstanbul1920Tiyatro
Hisse-i ŞayiaHalk Kütüphanesi / Ankara1920Tiyatro
Aşk-ı AtikÜmit Külliyatı / İstanbul1920Tiyatro
Asrî Hülyalarİkbal Kütüphanesi / İstanbul1924Tiyatro
Ceza Kanunuİkbal Kütüphanesi / İstanbul1924Tiyatro
Çürük Merdivenİkbal Kütüphanesi / İstanbul1927Tiyatro
Büyük Babaİkbal Kütüphanesi / İstanbul1928Tiyatro
NakısResimli Ay Matbaası / İstanbul1931Tiyatro
Sınıf ArkadaşıResimli Ay Matbaası / İstanbul1931Tiyatro
Şeriye MahkemesindeCHF Hakimiyet-i Milliye Matbaası / Ankara1933Tiyatro
BelkısCHF Hakimiyet-i Milliye Matbaası / Ankara1934Tiyatro
Himmet’in OğluCHF Hakimiyet-i Milliye Matbaası / Ankara1934Tiyatro
Son AltesCHF Hakimiyet-i Milliye Matbaası / Ankara1934Tiyatro
İbnürrefik Ahmet Nuri SekizinciKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara2001Tiyatro

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1TAB’Î, İSMAİL TAB’Î ÇELEBİd. ? - ö. 1653-54Doğum YeriGörüntüle
2SEYYİD, Abdurrahman Nesîb Deded. ? - ö. 1842Doğum YeriGörüntüle
3Mücap Ofluoğlud. 4 Kasım 1923 - ö. 11 Aralık 2012Doğum YeriGörüntüle
4Velet Çelebi İzbudakd. 16 Temmuz 1867 - ö. 4 Mayıs 1953Doğum YılıGörüntüle
5Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915Doğum YılıGörüntüle
6Abdülaziz Halis Çıkıntaşd. 1867 - ö. 6 Şubat 1935Doğum YılıGörüntüle
7Velet Çelebi İzbudakd. 16 Temmuz 1867 - ö. 4 Mayıs 1953Ölüm YılıGörüntüle
8Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915Ölüm YılıGörüntüle
9Abdülaziz Halis Çıkıntaşd. 1867 - ö. 6 Şubat 1935Ölüm YılıGörüntüle
10Velet Çelebi İzbudakd. 16 Temmuz 1867 - ö. 4 Mayıs 1953MeslekGörüntüle
11Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915MeslekGörüntüle
12Abdülaziz Halis Çıkıntaşd. 1867 - ö. 6 Şubat 1935MeslekGörüntüle
13Velet Çelebi İzbudakd. 16 Temmuz 1867 - ö. 4 Mayıs 1953Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Abdülaziz Halis Çıkıntaşd. 1867 - ö. 6 Şubat 1935Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Velet Çelebi İzbudakd. 16 Temmuz 1867 - ö. 4 Mayıs 1953Madde AdıGörüntüle
17Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915Madde AdıGörüntüle
18Abdülaziz Halis Çıkıntaşd. 1867 - ö. 6 Şubat 1935Madde AdıGörüntüle