Madde Detay

Kenan Rifâî olarak bilinen mutasavvıf, şiirlerinde Ken’an mahlasını kullanmıştır. Sicill-i Ahval kaydına göre H. 1286, R. 1285 (1869-1870) yılında Selanik’te doğdu. Bu kayda göre oğlu Kâzım Büyükaksoy (1973: 509)’un verdiği 1868 ile Sâmiha Ayverdi ve Nezihe Araz (1983: 25)’ın verdiği 1867 tarihleri doğru değildir. Babası, Abdülhalim Bey; annesi ise Hatice Cenan Hanım’dır. İlk çocukluğunu dedesinin konağında Filibe’de geçirdi (Büyükaksoy 1973: 509; Cunbur 2002: 365). Okul çağına gelince ilk olarak İstanbul’da Süleymaniye civarında bir sıbyan mektebine bir süre devam etmiş, sonra Cemiyyet-i İsrâîliyyet mektebinde okumuş ve Zarifiyye Rum İdadîsini bitirmiştir (Sicll-i Ahval; Akkuş, Yılmaz 2006: 263; Büyükaksoy 1973: 510). Ardından Galatasaray Sultanisine girmiştir. Burada Fransızca, Arapça ve Farsça öğrenmiş; Recaizâde Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret, Muallim Naci, Hacı Zihni, Hacı Feyzi gibi öğretmenleri olmuştur (Ayverdi, Araz 1983: 22-23). Sicill-i Ahval kaydında Fransızca ve Rumcayı mükemmel derecede bildiği, Bulgarca ve İngilizceye ise aşina olduğu kayıtlıdır (BOA). Ayverdi ve Araz (1983: 21-24) öğrenim hayatının Cemiyyet-i İsrâîliyyet mektebi ve Zarifiyye Rum İdadîsi kısmında sükût etmekte, Büyükaksoy’u oldukça küçük yaşta Galatasaray Sultanisinde göstermektedirler. Oysa Sicill-i Ahval kaydında 1884 yılında Cemiyyet-i İsrailiyye İdadîsinden, R. 1304 (M. 1888-1889) yılında ise Galatasaray Sultanisinden şehâdetnâme aldığı kayıtlıdır.

Mezuniyetini takiben H. 1306 (M. 1888-1889) yılında (Sicill-i Ahval) Posta-Telgraf Nezareti’nde göreve başlamış; aynı zamanda Bâbıâlî Hariciye Kalemi’ne ve Acem Mektebi tabiat muallimliğine tayin edilmiştir. Bu sırada Hukuk Mektebi’ne de devam etmekteydi (Ayverdi 1995: 14). Sicill-i Ahval kaydına göre H. 1306 (1889) tarihinde Balıkesir İdadisi Müdürlüğü’ne atanmış, burada on bir ay çalıştıktan sonra, H. 1307 (1890) yılının sonlarında Adana Vilâyeti Maarif Müdürlüğü’ne tayin edilmiş; ancak burada kendisine yapılan isnatlar sebebiyle çok fazla görev yapmayıp Konya Maarif Müdürlüğü’ne atanmış ise de burada görevine başlayamadan Manastır Vilâyeti Maarif Müdürlüğü’ne tayin olunmuştur (Ayverdi 1995: 17-18). Manastır’daki görevinin ardından, sırasıyla Kosova, Üsküp ve Trabzon Maarif Müdürü olmuştur (Tahralı: 2002: 254). İstanbul’da Numûne-i Terakkî Mektebi müdürlüğünde iken uzun zamandır gitmeyi arzu ettiği Medine’de bulunan İdâdî-i Hamîdî müdürlüğüne tayini çıkmıştır (Ayverdi, Araz 1983: 53-54). Burada dört yıl kalan Büyükaksoy, İstanbul’a tayin edilmiştir. Emekli oluşuna kadar geçen süre içerisinde Erkek Muallim Mektebi Fransızca öğretmenliği, Tedkîkât-ı İlmiye Encümeni azalığı, Darüşşafaka müdürlüğü, Meclis-i Maarif üyeliği gibi görevlerde bulunmuş, bu sırada ikinci defa Medine’ye kısa bir süreliğine gitmiştir. Maarif Vekaletinden emekli olduktan sonra da Fener Rum Mektebinde on üç yıl Türkçe öğretmenliği yapmıştır (Ayverdi 1995: 29-30; Tahralı 2002: 254).

Annesi de bir mutasavvıf olan Kenan Rifâî, annesinin mürşidi olan ve Üveysî-Kadirî tarikatı şeyhi Edhem Efendi’nin terbiyesine genç yaşında girmiştir. Kenan Rifâî, Manastır’da görev yaptığı sırada Edhem Efendi, yerine onu bıraktığını mânâda bildirip bir süre sonra vefat etmiştir. Ancak Kenan Rifâî bu devirde şeyhlik yapmamıştır. Medine’de bağlandığı Hamza er-Rifâî’den hilafet almış, İstanbul’a döndükten sonra annesinin yaptırdığı Ümm-i Kenan dergâhında 1908 yılından itibaren postnişinlik yapmıştır. 1925 yılında tekkeler kapatılınca, tarikat faaliyetlerine son vermiş, ailesiyle mülkiyeti kendinde olan Ümm-i Kenan dergâhını mesken olarak kullanmaya devam etmiştir. Büyükaksoy, 7 Temmuz 1950 tarihinde vefat etmiş olup Merkez Efendi Camii avlusunda şadırvanla kabristan arasındaki hazireye defnedildi. İki kızı ve bir oğlu olan Büyükaksoy’un soyu bu çocuklarından olan torunları ve onların çocukları tarafından devam ettirilmektedir (Tahralı 2002: 254). Yetiştirdiği beş halife de kendisinden önce vefat etmiştir (Büyükaksoy 1973: 513). Büyükaksoy’un müridi olan Sâmiha Ayverdi, onun prensipleri doğrultusunda fikirlerini yaymaya devam etmiştir.

Kenan Rifâî’nin tabiat bilgisi, Arapça öğretimi, tasavvufun esasları ve Ahmed er-Rifâî hakkında, sağlığında basılan kitapları dışında, vefatından sonra sohbetleri ve Mesnevî takrirleri mürid ve sevenleri tarafından toplanıp yayımlanmıştır. Ayrıca bir kitap hacminde şiir kaleme almış olup Hüseyin Vassaf’ın ifadesiyle (2006: 264) tabiatında şairlik olmamakla beraber, yer yer güzel parçalara rastlanmaktadır. Öte yandan bu şiirlerde ve diğer tasavvufla ilgili kitaplarında net bir vahdet-i vücûd anlayışı mevcuttur. Bu noktada Büyükaksoy’un tüm bakış açısını vahdet anlayışı belirlemiştir, denilebilir. Örneğin tekkelerin kapatılmasından sonra bu durumu Allah’ın isteği saymış ve hiçbir tarikat merasimini uygulamamıştır. Onun tasavvuf anlayışının bir diğer temel terimi aşktır. Âlemin varlık ve devamını, kendinden önceki pek çok mutasavvıf gibi, aşka dayandıran Büyükaksoy, tasavvufu “İncitmemek ve incinmemek” olarak tanımlamıştır. Bu da ancak daima uyanık bir aşk ve vahdet şuuruyla mümkündür. Var olan âlem ve ilişkiler düzeninin mümkün olanın en iyisi olduğunu düşünen ve savunan Kenan Rifâî, bu hususu gerek Mesnevî şerhlerinde gerekse sohbetlerinde ısrarla vurgular. İster istemez olanlar karşısında pasif bir tavır almayı gerektiren bu tavra bağlı olarak Kenan Rifâî, “kötülük”ün kişinin kendi sınırlarından içeri girip girmemesiyle ilgilenir.