Madde Detay

Asıl adı Hagop, mahlası Lütfî’dir. Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları adlı eserde 1279-1280/1863 yılında doğduğu kayıtlıdır (Beysanoğlu 1997: 34). Ancak bu tarihe şüphe ile yaklaşmak gerekir. Çünkü şairin tek eseri olan Terceme-i Yezepos’un yayımlanış tarihi 1290/1873-1874’tür. Bu durumda Agop Lütfî’nin söz konusu eseri on yaşındayken çevirmiş olması gerekir ki eserin üslubuna bakılınca bunun mümkün olmadığı görülmektedir. Agop Lütfî, Diyarbakır Ermeni hanedanından Çelebi-zȃde Arnos Efendi’nin oğludur. Diyarbakır’da şiir ve kitabet eğitimi aldıktan sonra İstanbul’a giderek Mısırlı Kâmil Paşa’ya intisap etti. Sözü edilen Kâmil Paşa, 1876’da ölen ve antik Yunan’la da ilgilenen Yûsuf Kâmil Paşa olmalıdır. Agop Lütfî, onun 1293/1876-1877 senesinde ölümünden sonra Diyarbakır’a döndü. Memleketine dönünce burada şairlerle ülfet ve sohbette bulundu, şiir ve inşası herkes tarafından kabul gördü. 1327-28/1910 yılında vefat etti.

Agop Lütfî’nin bilinen tek eseri Terceme-i Yezepos Cüz 1, 1290/1873-1874 yılında İstanbul’da Zartaryan Fabrikasında basılmıştır. Kapağında, “Çeviren Diyarbakırlı Çelebi-zâde Agop Lütfî” ifadesi yer almış ancak eserin müellifi belirtilmemiştir. Aisopos’un hayatını anlatan bu kitabın “Mukaddime”sinde Aisopos’un mesellerinin değerinden, farklı dillere çevrildiğinden bahsedilir; amacın çocuklara ve gençlere hizmet olduğu söylenir, Sultan Abdülazîz’e teşekkür edilir; eserdeki bazı mesellerin faydalı olmayacağı düşüncesiyle tercüme edilmediği belirtilir. Mütercim, çevirisini yorum ve bilgi mahiyetindeki dipnotlarla zenginleştirmiştir. Kitabın “Mukaddime”sindeki bilgiler ve kapaktaki “Cüz 1” ifadesi, eserin tamamlanmadığını düşündürmektedir. Muhtemelen sonraki cüzlerde Aisopos fablleri çevrilecektir. Bu eserden, Avrupa Edebiyatı ve Biz isimli kitabında bahseden İsmail Habip Sevük, yalnız ön ve arka kapaklarını gördüğünü ve arka kapaktaki ilanlarda imla hatalarının bulunduğunu, Aisopos’un Yunanca telaffuzunun Ezopos olduğunu, mütercimin bunu tahrif ederek Yezepos yapmış olduğunu söyler. Kevork Pamukciyan ise Ermeni Harfli Türkçe Metinler isimli eserinde kitabı, Ermeni harfleriyle Türkçe eser olarak tanıtır. Agop Lütfî’yi bu tercümeyi yapmaya yönlendiren, antik Yunan’a dair bir öyküyü anlatan Telemakhos mütercimi, şairin İstanbul’da intisap ettiği Yûsuf Kâmil Paşa olmalıdır.

İhsan Hınçer, “Türkçe Şiir Yazan Ermeni Şairler” isimli yazısında 1905 yılında neşredilen Zağık (Dzağig-Çiçek) isimli mecmuada bazı beyitlerinin yayımlandığını belirtmiştir. Mehmet Bayrak ise Alevî-Bektaşî Edebiyatında Ermeni Ȃşıkları (Aşuglar) isimli eserinde Millî Kütüphane’deki Arap harfli cönklerden bulup şaire ait olduğunu düşündüğü şiirleri aktarmıştır. Bilindiği kadarıyla, şiirleri kitap hâlinde neşredilmemiştir.

Agop Lutfî (1290). Terceme-i Yezepos Cüz 1. İstanbul.

Bayrak, Mehmet (2005). Alevî-Bektaşî Edebiyatında Ermeni Ȃşıkları (Aşugları). Ankara: Özge Yay.

Beysanoğlu, Şevket (1997). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 2. Cilt. Ankara: San Matbaası.

Güner, Galip ve Nurhan Güner (hzl.) (2003). Ali Emîrî Efendi Esâmî-i Şu’arâ-yı Ȃmid. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi.

Hınçer, İhsan (1959). “Türkçe Şiir Yazan Ermeni Şairler”. Türk Folkloru Araştırmaları. 6 (125): 2054.

Köker, Osman (hzl.) (2002). Pamukciyan, Kevork Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar Cilt II Ermeni Harfli Türkçe Metinler. İstanbul: Aras Yay.

Köker, Osman (hzl.) (2003). Pamukciyan, Kevork Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar Cilt IV Biyografileriyle Ermeniler. İstanbul: Aras Yay.

(Sevük), İsmail Habib (1940). Avrupa Edebiyatı ve Biz 1. Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Bir Gazelinden

Güzel sevsin o pîr-i köhne kim ömr-i civân ister

Lebin emsin o âşık kim hayȃt-ı câvidân ister

Zülâl-i la’l-i yârı isteyen gîsûya bağlansun

Ki âb-ı zemzemi ihrȃc içün rismân ister

Bir Gazelinden

Gönlümü nitdinse aldun çeşm-i câdûlarla sen

Sihr edüp bend eyledin bir şîri âhûlarla sen

Râygân döktüm reh-i aşkında eşk-i çeşmimi

Aldanır bir tıflsın zann itdim incûlarla sen 

(Güner, Galip ve Nurhan Güner (hzl.) (2003). Ali Emîrî Efendi Esâmî-i Şu’arâ-yı Ȃmid. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi. 50-51.)

Terceme-i Yezepos Mukaddimesi’nden

Ezmine-i mukaddime feylesoflarından meşhur Yezepos’un sergüzeşti ile fezȃ-yı bî-intihȃ-yı cehl ü nȃdȃnide serȃsime-ser ü hayrȃn olan gürûh-ı enbûh-ı cühelȃnın tarik-i hakkȃniyet rüfekȃ-yı ilm ü fazîlete teşviki ve a’mal-i pesendide ve ef’ȃl-i hayriyeye teşviki emrinde îrȃd eylediği meseller ȃdȃb-ı lȃzıme-i şeȃir-i insȃniyeti ve hukûk-ı lȃzımü’l-riȃyet-dostî ve muhȃdeneti ve daha nice nice pend ü hikmeti cȃmi’ ve envȃr-ı nesȃyih-i gûna gûn ve pertev-i hükm-i ibret-amiz-i bukalemun ile lȃmi bir kitab-ı kesirü’l-menȃfi olmağla nüsha-i mütercimeleri elsine-i ecnebiyede dȃir ü cȃri bulunmuştur.

(Agop Lutfî (1290). Terceme-i Yezepos Cüz 1. İstanbul. 2.)