Madde Detay

İsmi Mehmed’dir. Babası Hamse’si ve Şakâik Zeyli ile tanınan Nev‘î-zâde Atâyî Efendi’dir. İlk eğitimini babasından aldı. Devrinin klasik ilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsçayı bu dillerde şiir yazabilecek kadar iyi öğrendi. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra Şeyhülislâm Yahya Efendi’den mülâzım oldu. Rütbesi kırk akçelik medreselere yükseltilene kadar düşük rütbeli medreselerde görev yaptı. 1050 Cumâdelûlâ’sında/Ağustos-Eylül 1640 Nişancı Paşa-yı Atik Medresesi müderrisi oldu. 1054 Safer’inde/Nisan-Mayıs 1644 Topkapı’daki Ahmed Paşa Medresesi’ne tayin edildi. Bir yıl sonra Hayrettin Paşa Medresesi müderrisi oldu. 1057 Rebîülâhir’inde/Mayıs-Haziran 1647 Gazanfer Ağa, 1058 Muharrem’inde/Ocak-Şubat 1648 Sahn-ı Seman, 1061 Şaban’ında/Temmuz-Ağustos 1651 Vâlide Sultan, 1063 Ramazan’ında/Temmuz-Ağustos 1653 Süleymaniye Medreseleri’nin birine müderris olrak tayin edildi. 1065 Ramazan’ında/Temmuz-Ağustos 1655 Yenişehr-i Fenâr kadısı oldu. Bir yıl sonra görevden alındı. 1069 Cumâdelâhire’sinde/Şubat-Mart 1659 Esîrî Mehmed Efendi şeyhülislâm olunca daha önceden aralarında olan çekişmeden dolayı şeyhülislâmın kendisini sürgüne göndereceği endişesine kapılarak hacca gitmeye karar verdi. Yolculuk esnasında Konya’ya vardıklarında hastalanarak vefat etti. Yaşadığı devrin kaynaklarından Vekâyi‘u’l-fuzalâ şairi bilgin, irfan ve fazilet sahibi, Arapça ilimlerde maharetli, edebiyat sahasında bilgili, şiir ve inşâ alanında zamanının önde gelenlerinden biri olarak tanımlamaktadır. Ayrıca zengin ve itibarlı, irticalen söz söylemede yetenekli, akranından çok üstün biri idi. Hezel ve hicve meyilli olmasından ötürü etrafındakiler şairin sivri dilinden şikâyetçi idi. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri vardır. Müretteb divan sahibidir. Şeyhî Mehmed Efendi, onun şiirlerinin devrinde çok beğenildiğini ifade etmiştir. Kataloglarda ve kaynaklarda yapılan taramalarda şairin divanına ulaşılamamıştır. Günümüze ulaşan tek şiirindeki “bîdârî” kelimesi bazı kaynaklarca şairin mahlası olarak değerlendirilmişse de şairin mahlasının “Bîdârî” olduğuna yönelik elde kesin bir delil bulunmamaktadır. Günümüze erişen bir gazeli ve bir beytinden hareketle şairin klasik Türk şiiri estetiğine vâkıf, aruz kullanım becerisinin iyi derecede olduğu, âşıkâne tarzda şiirler yazdığı söylenebilir. 

Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 3819.

Nûr-ı meyde hattıla ol gül-‘izârı seyr idün

Mushaf-ı ruhsâr-ı âyet bir kenârı seyr idün

Ol büt-i Çîn’ün hevâsında ne çenberden geçer

Târ-ı zülfinde dil-i ‘uşşâk-ı zârı seyr idün

Aldı nakş-ı dil-nişînin kalb-i sâf-ı ehl-i hûş

San‘at-ı Mânî-i kilk-i zer-nigârı seyr idün

Kevkeb-i baht-ı ‘adûda nûr-ı bîdârî komaz

Perde kalmaz dûd-ı âh-ı şu‘le-bârı seyr idün

Aldanup ikbâle açdı bâd-bân-ı nahveti

N’eyler erbâb-ı gurûra rûzgârı seyr idün

Ve lehu

Yazarsın peykerüm ressâm-ı kilk-i mû-şikâfunla

Ya dûd-ı âh u seyl-i eşki ey Bihzâd n’eylersin

(Ekinci, Ramazan, (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ, Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. 798.)