Madde Detay
AHMED DEDE/ÂŞIK, Müneccimbaşı
(d. 1041/1631-32 - ö. 30 Ramazan 1113/28 Şubat 1702)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Selanik'te doğdu. Asıl adı Ahmed'dir. Âşık Ahmed olarak tanındı.
Babası, Karaman Ereğli ahalisinden, çulhacılık ile meşgul Lütfullah Efendi
idi. Burayı eşkiyanın basması üzerine aile Selanik'e göçtü. Ahmed
de 1041/1631-32 yılında burada doğdu. Babasının dükkânında
çalışırken, ilme ilgisi yüzünden çalışmayı bırakarak tahsile başladı. Önce
Selanik müftüsü Abdullah Efendi'den ders aldı. Daha sonra Selanik
Mevlevîhanesi şeyhi Mehemmed Dede'den el alarak Mevlevîliğe girdi. Selanik'te
Şeyh Ahmed-i Mevlevi'den maddî ve manevî dersler aldı (Ekinci
2013:119). 24 yaşında İstanbul'a gelerek Galata Mevlevîhanesi'nde Arzî
Mehmed Dede (ö.1075/1664-65)'nin hizmetinde bulundu. Daha sonra Kasım Paşa
Mevlevihanesi şeyhi Seyyid Fazıl Halil Dede (ö.1088/ 1677-78)'den 10
yıl kadar tefsir, hadis ve fıkıh dersi aldı. Ayrıca Sâlih ve Mehmed Efendi adlı
zatlardan da ders aldı. Dinî, tasavvufî ilimlerden başka müsbet ilimlerde de
mükemmel bir seviyeye ulaştı. Salih Efendi’den tıp, mantık ve felsefe okudu.
Bir süre Fâzıl Halil Dede'nin hizmetinde bulunduktan sonra Kasımpaşa
Mevlevihanesi'ne şeyh oldu. Sonra Edirne'ye geldi. Sultan IV. Mehmed'in
teveccühünü kazanarak 1078/1667-68'de müneccimbaşılığa tayin edildi. Bundan
sonra "Müneccimbaşı Ahmed" olarak tanındı. 1081/1670-71 yılında
musâhip oldu ve Padişah IV. Mehmed kendisine Kudüs payesi ve iki adet arpalık
bağışladı. 18 yıl müneccimbaşılık, 22 yıl musâhiplik görevlerinde bulunduktan
sonra, 1099/1687-88'de Mısır valisi Hasan Paşa ile Kahire'ye gitti. Bundan iki yıl sonra Hicaz'a geçti. 1103/1691-92 yılından sonra Mekke ve Medine'de yaşadı.
1105/1693-94 yılında Medine'ye gitti ve orada muallimlik yaptı. 12 yıl Mekke'de
Mevlevîhane'de şeyhlik yaptı. Aynı yerde yetmiş
yaşını aşkınken, Ramazan'ın son günü/ 28 Şubat 1702'de Mekke'de vefat
etti. "Fevz-i azîm -1113-" vefatına
tarihtir (Ekinci 2013:119).
Eserleri:
Dîvân: Mürettep Dîvân'ı vardır. Ahmed adıyla da
şöhret bulmuştu. Bu sebeple tezkirelerde hem Ahmed; hem de Âşık mahlaslarıyla
yer aldı (Ekinci 2013:119).
Letâyif-nâme: Ubeydi-i Zakanî'nin Letâyif-nâme'sini
Türkçeye çevirdi.
Münneccimbaşı Tarihi: Büyük Türk tarihçilerinden biri olan Müneccimbaşı
Tarihi olarak bilinen Câmiü'd-Düvel'i Arapça olarak kaleme
aldı. Câmiü'd-Düvel, 1089/1678-79 yılına kadar geçen olayları
anlatan, 7 ciltlik bir genel tarihtir. Eser ünlü şair Nedîm tarafından Sahâifü'l-Ahbâr adıyla
tercüme edilmiştir.
Usam'ın Farsça İstiare Risalesi'ni ve Arzüddin'in ahlâkla ilgili eserini şerh etti. Beyzâvî Hâşiyesi'ni de Sadruddinzâde'ye zeyl olarak yazmıştır.
Mantık ilmine dair, Âdâb-ı Mutâlâa ve Kitâbu Vesîletü'l-Vüsûlilâ
Ma'rifeti'l-Hamli ve'l-Mahmûl; tıp ilmine dair, Tuhfetü'l-Mü'minîn;
hendese ilmine dair, Ta'likât a'lâ İklidis adlı eserleri
vardır. Ayrıca Gayetü'l-Beyân ve Şerh-i Kitabü'l-Ahlâk adlı
mensur eserleri de vardır. Esrar Dede, tezkiresinde Farsça bir gazelini
kaydetmiştir. Sâlim Tezkiresi'nde de latifeleri kayıtlıdır.
Şairden
bahseden tezkireler, Ahmed Dede'nin yazmış olduğu şiirlerin az olmakla
beraber güzel olduğunu belirtirler. Ahmed Dede, din, ahlâk,
tıp, mantık, hendese, musiki, edebiyat, tarih sahasında eserler vermiş, meşhur
bir Mevlevî büyüğüdür. Farsça ve Arapça şiirlerinden bu iki dile hâkim olduğu
anlaşılmaktadır. Türkçe âşıkane şiirlerinden bazıları bestelenmiştir.
Sâlim Tezkiresi'nde, onun güftelerinin batıda ve doğuda meşhur olduğuna dikkat
çekilmektedir.
Kaynakça
Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr
li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay.
Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî
(Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye). C.1. İstanbul. 232.
Ali Enver (1309). Semahane-i Edeb. İstanbul: Alem
Matbaası.
Arslan, Mehmet (hzl.)(1994). Mecma-ı Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ:
Mehmet Siraceddin. Sivas: Dilek Matbaacılık.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42). Osmanlı Müellifleri.İstanbul: Matbaa-ı
Amire.
Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı
Ayvansarayî. İstanbul: Buhara Yay. 119.
Erünsal. İsmail (yty). Müneccimbaşı Tarihi/ Müneccimbaşı Ahmed
Dede.
Genç, İlhan (hzl.)(2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye. Ankara:
AKM Yay.
İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şuarâ - Sâlim Efendi.Ankara:
AKM Yay.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 333-334.
Mehmed Süreyya (1308-15/ 1890-97). Sicill-i Osmânî. C.1.
İstanbul: Matbaa-i Âmire. 232.
Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisbi
ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. (Tıpkı Basım) Ankara: KB
Yay.
Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i
Nu’mâniyye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fuzalâ”. C. 5. İstanbul: Çağrı Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: İSMAİL HAKKI AKSOYAK - NİLGÜN AÇIK ÖNKAŞYayın Tarihi: 02.07.2014Güncelleme Tarihi: 25.11.2020Eserlerinden Örnekler
Kâkül-i şeb-rengün ey meh câygâhumdur benüm
Gün yüzün üzre o bir çetr-i siyâhumdur benüm
Şevk-i ruhsârunla davâ-yı mahabbet eylerüm
Hâl u hattun ey perî-peyker güvâhumdur benüm
(Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı Ayvansarayî. İstanbul: Buhara Yay. 120)
Bezm ehline sâkî bugün âmâde mi geldin
Yâ bî-kadeh ü bâde hemân sâde mi geldin
Her hûba esîr olmada sad kayda düşersin
'Âşık nicesin ‘âleme âzâde mi geldün
Nev-kîse-i zamâneden ihsân uman kişi
Hayfâ dirîg sûret-i gülden gül-âb umar
(Genç, İlhan (hzl.)(2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.)
Ey dil sakın o çeşm-i siyeh-mest-i işvenün
Destinde hancer-i nigeh-i bî-emânı var
Servin çemende kaddine hem-serlige senün
Ey nev-nihâl-i bâg-ı letâfet ne cânı var
Jâle dermiş ol dür-i dendâna ey hokka-dehen
Goncaya incinme oldur anun agzına düşen
(Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay. 257-258)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 02.07.2014Güncelleme Tarihi: 25.11.2020Eserlerinden Örnekler
Kâkül-i şeb-rengün ey meh câygâhumdur benüm
Gün yüzün üzre o bir çetr-i siyâhumdur benüm
Şevk-i ruhsârunla davâ-yı mahabbet eylerüm
Hâl u hattun ey perî-peyker güvâhumdur benüm
(Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı Ayvansarayî. İstanbul: Buhara Yay. 120)
Bezm ehline sâkî bugün âmâde mi geldin
Yâ bî-kadeh ü bâde hemân sâde mi geldin
Her hûba esîr olmada sad kayda düşersin
'Âşık nicesin ‘âleme âzâde mi geldün
Nev-kîse-i zamâneden ihsân uman kişi
Hayfâ dirîg sûret-i gülden gül-âb umar
(Genç, İlhan (hzl.)(2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.)
Ey dil sakın o çeşm-i siyeh-mest-i işvenün
Destinde hancer-i nigeh-i bî-emânı var
Servin çemende kaddine hem-serlige senün
Ey nev-nihâl-i bâg-ı letâfet ne cânı var
Jâle dermiş ol dür-i dendâna ey hokka-dehen
Goncaya incinme oldur anun agzına düşen
(Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay. 257-258)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 25.11.2020Eserlerinden Örnekler
Kâkül-i şeb-rengün ey meh câygâhumdur benüm
Gün yüzün üzre o bir çetr-i siyâhumdur benüm
Şevk-i ruhsârunla davâ-yı mahabbet eylerüm
Hâl u hattun ey perî-peyker güvâhumdur benüm
(Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı Ayvansarayî. İstanbul: Buhara Yay. 120)
Bezm ehline sâkî bugün âmâde mi geldin
Yâ bî-kadeh ü bâde hemân sâde mi geldin
Her hûba esîr olmada sad kayda düşersin
'Âşık nicesin ‘âleme âzâde mi geldün
Nev-kîse-i zamâneden ihsân uman kişi
Hayfâ dirîg sûret-i gülden gül-âb umar
(Genç, İlhan (hzl.)(2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.)
Ey dil sakın o çeşm-i siyeh-mest-i işvenün
Destinde hancer-i nigeh-i bî-emânı var
Servin çemende kaddine hem-serlige senün
Ey nev-nihâl-i bâg-ı letâfet ne cânı var
Jâle dermiş ol dür-i dendâna ey hokka-dehen
Goncaya incinme oldur anun agzına düşen
(Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay. 257-258)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Kâkül-i şeb-rengün ey meh câygâhumdur benüm
Gün yüzün üzre o bir çetr-i siyâhumdur benüm
Şevk-i ruhsârunla davâ-yı mahabbet eylerüm
Hâl u hattun ey perî-peyker güvâhumdur benüm
(Ekinci, Ramazan (hzl.)(2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı Ayvansarayî. İstanbul: Buhara Yay. 120)
Bezm ehline sâkî bugün âmâde mi geldin
Yâ bî-kadeh ü bâde hemân sâde mi geldin
Her hûba esîr olmada sad kayda düşersin
'Âşık nicesin ‘âleme âzâde mi geldün
Nev-kîse-i zamâneden ihsân uman kişi
Hayfâ dirîg sûret-i gülden gül-âb umar
(Genç, İlhan (hzl.)(2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.)
Ey dil sakın o çeşm-i siyeh-mest-i işvenün
Destinde hancer-i nigeh-i bî-emânı var
Servin çemende kaddine hem-serlige senün
Ey nev-nihâl-i bâg-ı letâfet ne cânı var
Jâle dermiş ol dür-i dendâna ey hokka-dehen
Goncaya incinme oldur anun agzına düşen
(Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay. 257-258)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Meslek | Görüntüle |
12 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Meslek | Görüntüle |
13 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | ŞÂ'İRÎ, Memi | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | KENAN, Kenan Büyükaksoy | d. 1869-1870 - ö. 07.07.1950 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | TAB'Î, Mehmed Ağa | d. ? - ö. 1666-67 | Madde Adı | Görüntüle |