Madde Detay

Nazîr'in asıl adı İbrahim'dir. Edirneli Kâmî Efendinin kardeşi, müderris Hacı Mustafa Efendi'nin oğludur. Mahlası bazı kaynaklarda Nazîr (Abdülkadiroğlu 1999: 473; İnce 2005: 669; Canım 1995: 409) bazı kaynaklarda da Nazîrâ olark geçer (Bursalı Mehmed Tahir 1333-42: I/417; Akkuş 1995: VIII/402-403; Akyürek 2000: 45; Müstakimzâde 2000: 425b). Riyâz-ı Belde-i Edirne'deki beyitlerde de aynı şekilde Nazîrâ olarak zikredilmektedir (Ahmed Badî Efendi II/ 562a). İnsân-nâme, Câmiu’l-mu’cizât gibi mensur eserlerinde de mahlası Nazîr olarak geçmektedir. Dîvân’ın başındaki “Kemter-i sâlikân-ı râh-ı hüdâ İbrahim Nazîr Gülşenî’nin bazı âsârıdur ki…” şeklindeki kayıt, onun Nazîr mahlasıyla daha çok tanındığına işaret etmektedir (Şengün 2006: 2-3).

Nazîr, 1105/1693-94 senesinde Edirne’de Hacı Hallâc Mahallesi’nde dünyaya geldi (Ahmed Bâdî Efendi: II/562a; Peremeci 2011: 274). Tahsilini tamamladıktan sonra bir müddet müderrislik yaptı, daha sonra da kadı oldu. Mesleği gereği birçok yeri gezip gördü. Bir ara Edirne'ye ge­len meşhur âlim ve şair Aydoslu İsmail Hakkı Efendi ile de görüştü ve ondan dersler aldı (Peremeci 2011: 274; Canım 1995: 409). Gülşenî Tarikatının Sezâiyye kolu şeyhlerinden Sezâyî-i Gülşenî hazretlerine intisap etti. Babaeski, Tekirdağ, Mısır ve Eski Zağra’da kadılık, Kesriye kasabasında ise kadı nâibliği (Bâdî Ahmed Efendi: II/562b; Peremeci 2011: 274; Canım 1995: 409) ve Bağdat kadılığı (Bursalı Mehmed Tahir 1333-42: I/417) yaptı. Kalan ömrünü Kesriye kasabasında yaptırdığı tekkede geçirdi. 1188/1774-75 yılında vefat etti. "Nazîrâ-yı edîb "terkibi vefatına tarihtir (Ayvansarâyî: 86a; Bağdatlı İsmail Paşa 1951: I/38; Kurnaz ve Tatcı 2001: II/1081). Hafız Hüseyin Ayvansarâyî'nin Vefâyâtı'nda şairin Edirne'de vefat ettiği ileri sürülmekte, ancak mezarının yeri konusunda herhangi bir bilgi verilmemektedir. Edirne Tarihi'nde ise, Eski Zagra’da vefat ettiği ifade edilmektedir (Peremeci 2011: 274). 

Son derece verimli bir şair olan Nazîr Çelebi'nin Osmanlı Müellifleri'nde 29 eserinin adı verilmektedir. Eserlerinin başlıcaları şunlardır:

1. Risâle-i Ehâdis-i Kudsiyye. 2. Risâle-i Erbaîn Alâ Kelimeteyni. 3. Risâle-i Ehâdîs-i Erbaîn-i Sülâsiyye. 4. Müncilü'l-Melâl ve Mûsilü'l-Kemâl 5. Kavsiye Bâ-Ehâdis-i Şerife ve Ebyât-ı Latîfe Der-Tîr-i Endâzî. 6. Letâyif-i İmam-ı Azam. 7. Muammâyât-ı Manzume. 8. Risâle-i Nu'ût-ı Şerife. 9. Tercüme-i Risâle-i Etvârı Seb'a. 10. Tercüme-i Kaside-i Münferice. (Manzum). 11. Şerh-i Kıt'a-i 12. İnsan-nâme. 13. Şerh-i Gazel-i Mevlânâ. 14. Şerh-i Gazel-i Niyâzî-i Mısrî. 15. Beyân-ı Rûh Bâ-Akvâl-i Sahîhâ. 16. Manzûme-i Ahlâkıyye. 17. Behçetü'l-Ebrâr ve Lem'atü'l-Esrâr. 18. Tuhfetü'l-Letâyif. Fi'n-Nevâdiri ve'l- Emsâli ve'l-Garâyib. 19. Tuhfe-i Gülşeniyye. 20. Câmi'ul-Mu'cizât. 21. Tuhfetü'z-Zevra. 22. Mühtasar Osmanlı Tarihi. 23. Risâletü'l-Fürûk. 24. Muhtasar Edirne Tarihi. 25. Tercüme-i Câmi'ul-Hikâyât. 26. Mecmua-i Mekâtib. 27. Şerh-i Gazel-i Usûlî, 28. Beyân-ı Hurûf-ı Teheccî 

Eserlerinden, Hediyyetü'l-Ahbab ve Bedihetü't-Tullab Köprülü Yazma Eser Ktp. Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu nr: 34 Fa 1129 ; Behçetü'l-Ebrar ve Lematü'l-Esrar Konya Bölge Yazma Eserler Ktp. Konya İl Halk Ktp. Koleksiyonu nr: 42 Kon 127'de; İnsân-nâme, Süleymâniye Ktp, İzmir , Yz no: 791 yp., 1b-2a.; İstanbul Üniversitesi Ktp, Yz no: 1719, Bayezid Ktp, Yz no: 3919; Câmiu’l-Mu’cizât, Bayezid Devlet Ktp, Yz no: 816, yp. 1b-2a., İstanbul Üniversitesi Ktp, Yz no: 2355'te kayıtlıdır. 

Nazîr Çelebi'nin en önemli eseri Dîvânı'dır (İst. Üniv.Ktp. nr: T. 424/2; Süleymaniye Ktp. Lala İsmail Efendi nr: 493 ve 06 Mil. Yz. 7139). Mutasavvıf bir şair olan Nazîr İbrahim’in şiirleri, daha çok  din, tasavvuf ve Gülşenîlik etrafındaki şiirlerden oluşmaktadır. Dîvân'ın tenkitli metni hazırlanmıştır (Şengün 2006). 

Abdülkadiroğlu Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyl-i Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay.473-74.

Ahmed Bâdî Efendi. Riyâz-ı Belde-i Edirne. Bayezid Devlet Ktp. Yz no: 10391, C.II. 

Akkuş, Mehmet. (1995). Sahâbeden Günümüze Allah Dostları. İstanbul. Şule Yay. VIII/402-403.

Akyürek, Ahmed Remzi (2000). Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi.  C.II. (hzl. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı). Ankara: Bizim Büro Yay. 45.

Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: MEB Yay. I/38. 

Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42). Os­manlı Müellifleri. C.I. Matbaa-ı Amire. İstanbul. 417-19.

Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay. 410.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şuara Salim Efendi. Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.1081.

Müstakîm-zâde Süleyman Saadeddîn (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nesebi ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. (Tıpkı Basım). Ankara: KB Yay.

Nazîr Çelebi. Dîvân. İst. Üniv. Ktp. TY. 424/2.

Nazîr Çelebi. Dîvân. Süleymaniye Ktp. Lala İsmail Efendi 493.

Ömer Rıza Kehhâle (1957). Mu’cemü’l-Müellifîn: Terâcimu Musannıfî’l-Kütübi’l-Arabiyye. C.I. Dımeşk.113.

Peremeci, Osman Nuri (2011). Edirne Tarihi. İstanbul: Bellek Yay. 274.

Şengün, Necdet (hzl.) (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhteva-Tahlil). Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. 

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). İstanbul. VI/542.

Ayvansaraylı Hafız Hüseyin (2012). Vefâyât-ı Ayvansarayî. İzmir: Tıbyan Yay.

Gazel

Gidip Ferhâd ü Mecnûn aşk ile efsâneler kaldı

Ezelden âşinâlar gitti hep bîgâneler kaldı

Heme ma'mûr olan diller çekildi bezm-i fânîden

Harâb-ender-harâb olmuş dil-i vîrâneler kaldı

Fevâhişten olup rez duhteri meydâna girmişdir

Ona ragbet eder bî-hûş olan dîvâneler kaldı

Gidip pîr-i mugânlar sâkiyâ hîç kalmadı nâsih

Feramûşî-i pend-i zâhide mey-hâneler kaldı

Ne ihvân-ı sadâkat-pîşe kaldı ne muvâfık yâr

Fenâ bezminde def-i gam eder peymâneler kaldı

Sönüp şem'-i şeb-efrûz-ı sa'âdet izzet-i sermed

Çerâg-ı aşkı devreyler hemân pervâneler kaldı

Nazîrâ mürşid-i kâmil olanlar gitdi âlemden

Uçup murgân-ı kudsîler cihânda lâneler kaldı

(Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay. 410).

***

 Açıldı bâb-ı gülşen sâlikân zevk ü safâ bulsun

Tarîkat neş’esinden cümlesi a’lâ edâ bulsun

Yeter mestûr olup kaldı temâşâ-gâh-ı âlemde

Açılsın kıfl-ı kalbi cümlenün bû-yı vefâ bulsun

Yeter kim seyr-i Muhib-i hırka itdün bezm-i fânîde

Bekâ-bi’llâh ile nüshun cihânda dâsitân bulsun

Beyân it sâlikâna râh-ı aşkun hâl ü şânından

Gedâ iken anun her biri sultân-ı cihân olsun

Çıkarsun hubb-ı dünyâyı gönülden zevk ü şevk ile

Rızâ-yı fikr ile dâ’im hayât-ı câvidân bulsun

Nazîr-âsâ dem-â-dem yârı ile eyleyüp sohbet

Safâ vü zevk ile dâ’im derûnı şâdumân bulsun

(Şengün, Necdet (hzl.) (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhteva-Tahlil). Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.  768)