Madde Detay

İstanbul’da Eyüp’te doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Asıl adı Mehmed’dir. Gençliğinde Kastamonu’dan İstanbul’a göç eden Hattat Ömer Efendi’nin oğludur. Ünlü hattat Suyolcu-zâde Eyyûbî Mustafa Efendi anne tarafından dedesi olduğu için Suyolcu-zâde Mehmed Necib Efendi olarak tanındı. İlköğrenimini Bahçekapı Vâlide Sultan Mektebi’nde gördü. Medreseye devam ederek mülâzım oldu. Ağakapılı İsmâil Efendi’den aklâm-ı sitteyi meşk ederek icâzet aldı. Kurşuncu-zâde Ahmed Efendi ile de kısa bir süre yazı müzakereleri oldu. Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi’nin hat derslerine devam ederek sülüs ve nesihte kendini geliştirdi. Mirahur Câmii imamı Emîr Efendi’den de hat meşk etti. Ta‘lik ve hurdesinde de çok iyiydi. Sultan III. Ahmed’in şehzadelerinin sünnet şenliklerini anlatan Seyyid Vehbî’nin Surnâme’sini hurde nesta‘likle Şâkir Hüseyin Efendi, nesihle Mehmed Necib Efendi yazmakla görevlendirildi. Müderrislik ve Haremeyn teftiş kâtipliği yaptı. Mısır’ın Reşîd şehrine kadı olarak atandı. Mi‘rac gecesi 27 Recep 1171/6 Nisan 1758’de İstanbul’da vefat etti. Vefatına Müstakimâde (1928: 438) tarafından “Utârid yazdı mi‘râc eyledikde rûhu târîhin / Necîb-i ehl-i hatta kıt‘a-i me’vâ makâm ola 1171” beyti ile tarih düşürüldü. Tuhfe-i Nâilî (Kurnaz vd. 2001: 1037)’ye göre İsmail Paşa (Rifat Bilge vd. 1945-47’den aktaran Cunbur 2006: 571)’nın vefat tarihini 1172/1758-59 olarak göstermesi yanlıştır. Eyüp’te Mustafa Ağa Çeşmesi yakınında dedesi Suyolcu-zâde Mustafa Efendi’nin yanına defnedildi.

İbrâhim Şem‘î, Ahmed, Abdullah, Osman b. İsmâil, Seyyid Osman (Kîsedâr), Hâkim Mehmed Efendi, Mustafa b. Mehmed, İbrâhim (Kaşlı), Osman Efendi (Türbedar), Abdullah Sûfî-zâde, Bosnalı Osman Efendi ve Zuhûrî Mustafa Efendi, onun talebelerindendir (Serin 2010: 2).

Özellikle tarih düşürmede çok mahirdi.

Eserleri şunlardır:

1. Devhatü’l-Küttâb: Mehmed Necib Efendi’nin en önemli eseridir. 1150/1737 yılında, ağır bir dille yazılmış olan eser, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde hattat padişahlar, ikinci bölümde hattın tarihçesi ve fazileti; üçüncü bölümde ise özellikle Osmanlı ülkesinde ve diğer İslâm ülkelerinde yetişen aklâm-ı sitte, nesta‘lik ve divanî yazıda ünlü 495 hattatın biyografisi yer almaktadır. Eserin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (Emanet Hazinesi 1232/3, Hazine 1294), Süleymaniye Kütüphanesi (Fâtih 4359), Millet Kütüphanesi (Ali Emîrî Efendi, Tarih 800), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 9627 ve Ankara Türk Tarih Kurumu 541 ile 585’te nüshaları bulunmaktadır. Kilisli Muallim Rifat (1942), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (Emanet Hazinesi 1232/3)’nde bulunan nüshayı esas alarak eserin sadece üçüncü bölümünü kısaltarak günümüz Türkçesine çevirmiştir (Serin 2010: 2). Eser üzerine bir yüksek lisans (Peyman Yaman 2003) çalışması yapılmıştır.

2. Dîvan: Mürettep olup bir nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye, 169’dadır (Serin 2010: 2).

Bu eserlerden başka bir mushaf yazmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Hazine 2299) cildbend içinde bir sülüs-nesih kıtası vardır. Birçok eseri istinsah etmiştir. Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde korunan Suyolcu-zâde Mustafa’nın kabir kitâbesini celî sülüs hatla yazmıştır. Eyüp’te Ahmed Efendi Türbesi, Kadı-zâde Çeşmesi, Üsküdar’da Nuhkuyusu caddesinde günümüzde mevcut olmayan Mehmed Ağa Çeşmesi, Tophane’de Defter Emini Çeşmesi, Kasımpaşa’da Tersane Emini Hacı Ahmed Ağa Çeşmesi ve Otakçılar’da Kırîmî Mehmed Efendi Çeşmesi’nin manzum kitâbe metinleri de ona aittir (Serin 2010: 2).

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 442-443.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1244.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 458.

Cunbur, Müjgân (2006). “Necib”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 571.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 674-676.

Çifçi, Ömer (hzl.). Fatîn Davud Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 11.06.2014]. 397.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 652-653.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 331.

Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları. 304-306.

Kilisli Rifat Bilge, Şerefeddin Yaltkaya (nşr.) (1945-47). Îzâhu'l-Meknûn fi'z-zeyl 'alâ Keşfi'z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn. Bağdatlı İsmail Paşa.C. I-II, İstanbul.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 1037-1038.

Levend, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yay. 398.

Müstakim-zâde Süleyman Sa’deddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası. 437-438.

Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay. 420a.

Peyman Yaman, Ayşe (2003). Hat Sanatı İçin Devhatü'l Küttab: Kaynak İncelemeli Metin Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Serin, Muhittin (2003). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. Kubbealtı Neşriyatı Yay. 122.

Serin, Muhittin (2010). “Suyolcuzâde Mehmed Necib”. İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 2.

Suyolcuzâde Mehmed Necib (1942). Devhatü’l-Küttâb. tashih ve tertib eden: Kilisli Muallim Rıfat.İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi Yay.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 6. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 4569.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). “Necib Mehmed Efendi (Suyolcuzâde)”. C. 6.İstanbul: Dergâh Yay. 554-555. 

Gazel

Misâl-i âyîne mihr ile rû-be-rû gördük

Hezâr vechile ol mâhı hûb-rû gördük

Aceb mi şârih-i dîbâce-i visâl olsak

Kitâb-ı hüsn-i hat-ı yârı mû-be-mû gördük

Zamîrimizde olan ukdeye işâret imiş

Efendi pîçiş-i zülfünde nakş-ı hû gördük

Ve lehû

Kemân-ı cevri çekilmez kiriş geçinme Necîb

Çü tîr togruluk etsen yine havâya gider

Ve lehû

Hande-i nâzı dahı uşşâka ol gonca-femin

Reh-i âsânını gösterdi diyâr-ı ademin

(İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 652-653).