Madde Detay

Asıl adı Ni‘metullah olup Bursa’da doğdu. Nakibüleşraf Bursalı Ali Efendi ahfadından Seyfullah-zâde Mehmed Efendi’nin oğludur. Nakîb-zâde sanıyla tanındı. On yedinci atadan Hz. Hüseyin’e bağlıdır. Ni’metî, Bursa Mahkemesi’nde başkâtiplik yaptı ve güzel yazısıyla meşhur oldu. Ünlü bir üstad olan Eyyûb-zâde Mîkâtî Muslu Çelebi’den hesaba dair ders aldı. Ölüm tarihi için kaynaklarda 1060/1650 (Atlansoy 1998: 287, 382; Abdülkadiroğlu 1985: 623) ve 1070/1660 (Özcan 1989: 709; Hülagü 1998: 168; Kurnaz 2001: 1081) yılları verilir. Bursa Pınarbaşı Mezarlığı’na defnolundu. Sebzî, ölümüne şu tarihi düşürdü: “Gitdi yâ âh Ni’metî Çelebi”. İsmail Beliğ, onun yaşının henüz kırka ulaşmadan vefat ettiğini söylemektedir (Atlansoy 1998: 287). Bu durumda Ni’metî’nin yaklaşık olarak 1020/1611 yılında doğduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.

Ni‘metî’nin Dîvân, Tuhfe-i Ni‘metî ve Mecmû‘a-i Mu‘ammeyât olmak üzere üç müstakil eseri ile noktasız harflerle yazılmış ve bir mecmua içerisinde yer alan iki adet mensur mektubu bulunmaktadır.

1. Dîvân: Bilinen tek nüshası  Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde 2661 numarada kayıtlıdır (Gülen 2007: 25). Dîvân’da 13 kaside, 1 manzum mektup, 1 şikâyetnâme, 2 terkib-i bend, 1 bahr-i tavil, 8 tesdis, 1 müseddes, 2 tahmis, 146 gazel ile 3 tarih yer almaktadır (Gülen 2007: 25).

2. Tuhfe-i Ni‘metî: Farsça bir lugattir. Ni‘metî Dîvân’ı üzerine yüksek lisans tezi hazırlamış olan Ahmet Gülen, Ni‘metî’nin bu eserinin tek nüshasının Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi’nde 1898 numarada kayıtlı olduğunu ve manzum olarak kaleme alınan eserin Şâhîdî’ye nazire olduğunu ifade etmektedir (2007: 31, 32).

3. Mecmû’a-i Mu‘ammeyât: Ni‘metî, Dîvân’ında muammalara yer vermiş olmakla birlikte muammalardan oluşan Mecmua-i Mu‘ammeyât adlı bir eser de tertip etmiştir. Bu eserde yirmi altı muamma bulunmaktadır (Gülen 2007: 32).

4. Mektuplar: Ni‘metî’nin mektupları Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Nu.: 3290’da Mecmû‘a-i’Âlî Efendi adıyla kayıtlı bir mecmuanın 63b-70b varakları arasında yer almaktadır. Her iki mektup da Mehmed Ağa isimli bir şahsa yazılmıştır ve mektuplarının dili oldukça ağırdır. Noktasız harflerle mensur olarak kaleme alınan bu mektuplar yer yer manzum parçalar da ihtiva etmekte, içerik bakımından da birbirine çok benzemektedir (Erdoğan 2013: 558, 559).

Tezkirecilerin de üzerinde ittifak ettikleri nokta Ni‘metî’nin her şeyden önce ilim adamı oluşudur. Şairin kardeşi Şeyhî Çelebi de kendisi gibi ilim erbabı ve şairdir. Şairin ve kardeşinin hatları da çok güzeldir. Sosyal hayatta önemli bir yere sahip olan Ni‘metî; ilim adamı, şair müderris ve başkâtip kimlikleriyle topluma önemli hizmetlerde bulunmuştur. Toplumda sevilen bir kişiliğe sahip olup şair, nüktedanlığıyla tanınır. Özellikle üst derecede hakim ve kadıların sohbetlerinde aranan kişidir. Mülayemeti, içerisinde bulunduğu dönemin eksikliklerini eleştirmesine mani olmamış, başta rüşvet olmak üzere birçok konuyu acımasızca tenkit etmiştir (Gülen 2007: 301). Ni‘metî bir muamma ustasıdır. İsmail Beliğ onun bu yönünü “Fenn-i mu‘ammâda dahi hayli nâm çıkarmıştır.” sözleriyle dile getirir ve onun noktasız harflerle mensur bir metin ortaya koyacak kadar inşa sahasında maharetli biri olduğunu ifade eder (Atlansoy 1998: 286).

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1985). İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.

Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: Asa Kitabevi.

Erdoğan, Mehtap (2013). “Divan Edebiyatında Noktasız Harflerle Metin Oluşturma Geleneği ve Ni‘metî’nin Noktasız Harflerle Yazdığı Mensur İki Mektubu”. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu Anısına 10-12 Mayıs 2012). C. 2. Ordu: Ordu Üniversitesi Yay. 552-566.

Ersöz, Gülden Esra (2007). Ni‘metî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.

Gülen, Ahmet (2007). Seyyid Nakib-zâde Ni‘metî Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Hülagü, Orhan, Mustafa Ekincikli, Hamdi Savaş (hzl.) (1998). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmâniyye. C. IV/II. İstanbul: Sebil Yayınevi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Özcan, Abdülkadir (1989). Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri, Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiü’l-Fudalâ. C. I. İstanbul: Çağrı Yay.

Gazel

Sütûn-ı âhum olmasa eger ey husrev-i hûbân

Cihânda hayme-i gerdûn olurdı hâk ile yeksân

Sirişküm cûy-bârı rûz u şeb olmasa ger cârî

Kalurdı dönmeden bu âsiyâb-ı çarh ser-gerdân

Dil-i dîvâne derd ile helâk olmak mukarrerdür

Açılmazsa der-i dârü’ş-şifâ-yı vuslat-ı cânân

Behişt-i câvidân-ı vasl-ı yâre ger irem dirsen

Vücûdun nâr-ı gamla dûzah-ı aşkında kıl sûzân

İrersin âkıbet ser-menzil-i maksûda âlemde

Ceresveş râh-ı gamda dil ucundan eyleme efgân

Eger toz konmasun pâyına dirsen Ni’metî

Sirişkünden reh-i kûyına yağdır dâ’imâ bârân

(Gülen, Ahmet (2007). Seyyid Nakib-zâde Ni‘metî Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 275.)

Noktasız Harflerle Yazılmış Mektuptan:

ﻤﺎﺪاﻢ ﻜﻪ ﻋﺎﻟﻢ آﺮا  ﻤﻄﻟﻊ ﺴﻣﺎﺪە ﻫﺮ ﺴﺣﺮﻛﺎە ﻄﺎﻟﻊ ﻮ ﻤﺎە ﻟﻣﻌﻪ آﻮﺮ ﺴﻃﺢ ﻋﻼﺪە ﻫﺮ ﻤﺳﺎ ﻻﻣﻊ اﻮﻟﻪ ﺪﺮﺮ ﺤﻣﺪ ﻮ ﺴﻼﻢ ﻮ ﺪﺮﻮﺪ ﻤﺎﻻﻜﻼﻢ ﺪﺮﻛﺎە ﻋﺎﻞاﻟﻌﺎﻞ ﻤﻟﻚ ﻋﻼﻢ ﺪاﺪاﺮ ﻜﺮﺪﻛﺎﺮ ﻤﻟﻬﻢ ﻜﻼﻢ ﻛﻬﺮ ﻤﺪاﺮە اﻫﺪاء  ﺪﻞ آﻮاﺮە اﻮﻻ ﻜﻪ اﻮﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﻮ ﻋﻼﻢ ﻮ اﻋﻟﻢ ﻤﻌﻤﺮﺪاﺮﻋﺎﻟﻢ ﻤﻛﻣﻞ اﻮﻣﻮﺮ ﻫﻣﻪ اﻣﻣﺪﺮ.

Mâdâm ki ‘âlem-ârâ, matla‘-ı semâda her seher-gâh tâli‘ ve mâh-ı lem‘a-âver, sath-ı ‘alâda her mesâ lâmi‘ ola, dürer-i hamd ü selâm ve dürûd-ı mâ-lâ-kelâm, dergâh-ı ‘âlü’l-‘âl-i melik-i ‘allâm, dâdâr-ı Kirdgâr-ı mülhim-i kelâm-ı güher-medâra ihdâ-i dil-i âvâre ola ki ol ‘âlim ü ‘allâm u a‘lem, mu‘ammir-i dâr-ı ‘âlem, mükemmil-i umûr-ı heme-ümemdir.

(Erdoğan, Mehtap (2013). “Divan Edebiyatında Noktasız Harflerle Metin Oluşturma Geleneği ve Ni‘metî’nin Noktasız Harflerle Yazdığı Mensur İki Mektubu”. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu Anısına 10-12 Mayıs 2012). C. 2. Ordu: Ordu Üniversitesi Yay. 560.)