Madde Detay

Asıl adı Halîl Edîb Bey’dir. 25 Şaban 1279/15 Şubat 1863 tarihinde Bursa’da doğdu. Babası emlak tahrir memurlarından Bursalı Hacı Halîl Ağa-zâde Ali Melekî Efendi’dir (Kurnaz, Tatcı 2001: 27). Çocukluğunu babasının memuriyeti sebebiyle Kütahya, Uşak, Çanakkale, Sakız, Kıbrıs ve Isparta'da geçirdi. Isparta Rüşdiye Mektebinden mezun oldu. 1295/1878’de Hüdâvendigâr (Bursa) vilayeti mektûbî kalemine girdi. 1297/1880’de İstanbul’a gelerek iki sene kadar şûrâ-yı devlet mazbata odası hulefalığında bulundu. Bu sırada Fransızca tahsil etti. 1298/1881’de Sanâyi-i Nefîse Mektebi ve Müze kitabetine tayin edildi. Sonra Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi müsevvidliğine, birkaç ay sonra da ikinci mümeyyizliğine atandı. 1317/1899 yılında Meclis-i Maârif başkâtipliğine terfi etti. Bir süre sonra Rüşdiye Mektepleri müdürlüğüne, Meşrutiyet’in ilanının ardından da Ecnebî Mektepleri müfettişliğine getirildi. Bu görevindeyken kadro harici kaldı. Rüşdiye mekteplerinde, Darüşşafakada, Mekteb-i Sultânîde ve Mercan İdâdîsinde lisan ve kitabet derslerini okuttu. Kadro harici kalmasından dolayı çok müteessir olan Halîl Edîb Bey, 23 Zilkade 1330/3 Kasım 1912 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Mezarı Eyüp Kabristanı’ndadır (Cunbur 1999: 410).

Halîl Edîb Bey, resmî görevlerinin yanı sıra başta Resimli Gazete olmak üzere bazı dergi ve gazetelerde yazarlık yaptı. Sa’y ve Hamiyyet adlı iki gazete yayımladı. İbnü'l-Emin, eski ve yeni tarzda söylenmiş defterler dolusu birçok şiirinin bulunmasına karşılık bunların basılmamasından dolayı kaybolduğunu ifade etmektedir. Bir kısım şiirlerinin ise kendi kütüphanesinde olduğunu kaydetmektedir (Cunbur 1999: 412). Eserleri şunlardır:

1. Terkîb-i Bend: İstanbul’da 1303/1886 yılında basılmıştır. 20 sayfadır. Şair, kitabın başında Terkîb-i Bend'in gençlik yıllarının mahsulü olduğunu söylemektedir (1303: 3). 10 bentten müteşekkil olup 110 beyittir. Her bent, 11 beyitten oluşmaktadır. Şair, manzumenin her bendinde farklı bir konuya değinmiştir. Terkîb-i Bend’de dünyanın faniliği, gerçek şairlerin özellikleri, kötü huylar, içkinin fenalığı, alçakgönüllülük ve güzellerin vefasızlığı gibi konular nasihat-âmiz bir üslupla işlenmiştir.

2. Âşıkâne Bir Dram

3. Mesîre-i Etfâl

4. Cümel-i Hikemiyye-i Ecnebiye.

Halîl Edib Bey, şair ve yazarlığının dışında aynı zamanda mütercimdir. Alexandre Dumas-Fils’in Gümüş Mahfaza, Bir Mektûb Paketi, Güvercin Mükâfatı, Sezarin; Lamartin’in Geneviéve hikâyesi ile İki Refîka yahud Bir Numûne-i İzdivâc, Ressam Roland, Paris Esrârı, 13 Numaralı Araba ve Zeyli, Jak Judie, Penbe Ev Fâci’aları, Mesîre, Mis Marie yahud Mürebbiye isimli hikâyeleri Türkçeye tercüme etmiştir. Kolay ve hızlı şiir söyleyen Halîl Edîb Bey, nazik ve dalgın bir şairdir. İbnü'l-Emin, aşırı dalgınlığından dolayı şaire “Edîb-i Hayrân” lakabını kendisinin taktığını söylemektedir (Cunbur 1999: I//411). Halîl Edîb, aynı zamanda Muallim Nâcî’nin hayranlarından ve Nâcî’nin etrafında oluşan edebî topluluğun önemli üyelerindendir.

Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay.

Halîl Edîb Bey (1303). Terkîb-i Bend. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Gazel

Bahâr geldi fakat sendeki tarâvet yok

Sabûh cûş idiyor bende eski hâlet yok

Nevâ-yı bülbüle benzer mi hiç terânelerin

Şükûfelerde cemâlindeki letâfet yok

Sen olmadıkça safâ-yı rebi’ ü sahbâdan

Ne anlarım bunu takrîre şerhe hâcet yok

Cinân-ı vaslını andıkça âh bilsen âh

Geçirdigim elem-i cân-güdâza gâyet yok

Bu ihticâb u tegâfül yeter a mihr-i emel

Azâb-ı firkata artık gönülde tâkat yok

Görün ki bir daha görsün bütün cihânı gözüm

Geçen zamânlar için ihtimâl-i avdet yok

(Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay. 413.)

Terkîb-i Bend’den

Müstakbelin ikbâlini te’mîn mi eder lâf

Enfâsını bî-hûde yere eyleme isrâf

İm’ân ile bak her kûşede cilve-nümâdır

Âsâr-ı mesâ’î-i vatan-perver-i eslâf

Evkât-ı hayât ayş ile sohbetle mi geçsin

İtmez misin evlâdına ahfâdına insâf

Ecdâdımızı yâd u tefâhür yeter artık

Âsârımızı görmeli fahr etmeli ahlâf

Gencîne deger anı bile ömr-i azîzin

Bir vechle âkıl edemez vaktini itlâf

Hem-bezm olup erbâb-ı kemâlât ile her-bâr

Anlar nedir esbâb-ı refâhiyet-i esnâf

Her asrda zîb-âver-i dünyâ fuzalâdır

Kasvet virir insâna müdâm ülfet-i eclâf

Bir mukbile âlemde tegâfül yakışır mı

Gördükce bakıp kendisine herkesi vassâf

Her ferde tahammül ile ikdâm gerekdir

Bir âkıla himmet ile adl olmalı evsâf

Câhil olamaz servet ile mazhar-ı tekrîm

Ragbet mi eder sîm ü zer-i nâsere sarrâf

Evkât-ı hayât âdeme bir kenz-i bekâdır

İkbâl-i cihânın sonı âlâm-ı fenâdır

(Halîl Edîb Bey (1303). Terkîb-i Bend. İstanbul: Mihrân Matbaası. 10-11.)