Madde Detay

Râcî mahlasını kullanan şairin adı Ebulhasan’dır. Tebriz’de, Hıyaban Mahallesi'nde doğmuştur (Köçerli 2005: 365). Doğum tarihi konusunda kaynaklarda ihtilaflı bilgiler bulunmaktadır. Terbiyet, Râcî’nin 1247/1831-32 yılında doğduğunu söylerken (1987: 271) Şirvânî Tezkire’sinde 1250/1834-35 yılında doğduğu yazılmıştır (Rüstemov 1974: 181). Doğum tarihini belirlemekte güçlük çeken Köçerli de 1247-1252/1831-1837 yılları arasında doğmuş olması gerektiğini belirtir (2005: 365). Eğitimini Tebriz’de almıştır (Köçerli 2005: 365). İyi bir eğitim aldığı şiirlerinden de anlaşılmakta, Farsçayı şiir yazacak kadar iyi bildiği Dîvân’ından görülmektedir. Şöhretinin yaygınlığına karşılık hayatı hakkında bilgi yok denecek kadar azdır. Şirvânî Tezkire’sinde Kerbela’yı ziyaret ettiği bilgisi bulunur (Rüstemov 1974: 181). Kaynakların ittifakla söylediği üzere hac dönüşü Cidde’den bindiği geminin Kızıldeniz’de batması üzerine 1293 Muharrem/1876 Şubat’ında ölmüştür. Mirza Ali Akber Sebûr, Râcî’nin ölümüne yazdığı tarih maddesinde “aya Gaffâr”ı (1293/1876) tarih düşürmüştür (Terbiyet 1987: 271).

Râcî’nin Farsça ve Türkçe şiirlerden oluşan Dîvân’ını, şairin ölümünün hemen ardından ahbapları derleyerek Tebriz’de 1293/1876 yılında bastırmışlardır. Dîvân daha sonra da Tebriz’de birkaç defa basılmıştır. Râcî Dîvânı'nın Tebriz’de yapılan ilk baskının sonraki neşirlerle karşılaştırılması suretiyle hazırlanan ve yalnızca Türkçe şiirlerini ihtiva eden bir baskısı da Bakü’de Kiril alfabesiyle yapılmıştır (Abıyev 1992). Râcî'nin Nâcî mahlasıyla şiir yazan oğlu Abdülmecîd’in de Dîvân’ı vardır (Terbiyet 1987: 271).

Köçerli, akıcı bir üsluba sahip bulunduğunu söylediği Râcî’nin İran’da olduğu kadar Kafkasya Türkleri arasında da tanındığını ve sevildiğini vurgular, gazellerinin halk arasında yaygınlığına, düğünlerde ve işret meclislerinde okunduğuna dikkat çeker (2005: 365, 367). Özellikle bazı gazellerinde Fuzûlî etkisi açıktır. Kelime seçimindeki ustalığı yer yer bariz bir şekilde ortaya çıkar. Canlı halk dilinden, atasözleri ve deyimlerden sıkça faydalandığı görülür. Râcî bir mersiye şairi olarak da ünlenmiştir. Köçerli de Râcî’nin Kerbela faciasını anlatmadaki ustalığının altını çizer (2005: 373-374).

Abıyev, Hafiz (hzl.) (1992). Hacı Ebülhesen Raci, Seçilmiş Eserleri. Bakü: Sabah.

Köçerli, Firidun Bey (2005). Azerbaycan Edebiyyatı. C. 2. Bakü: Avrasya Pres Yay.

Müellifsiz (1984). “Raci Ebulhesen”. Azerbaycan Sovet Ensiklopediyası. C. 8. Bakü: Azerbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş Redaksiyası Yay.

Râcî, Ebulhasan (1876). Dîvân. Tebriz.

Rüstemov, Süleyman (hzl.) (1974). Seyid Ezim Şirvani, Eserleri. C. 3. Bakü: Elm Yay.

Terbiyet, Mehemmedeli (1987). Danişmendani-Azerbaycan. çev. İ. Şems ve G. Kendli. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.

Gazel

Ne kadar sen gibi bir gonca-dehânum yog idi

Ey perî-veş bu kadar âh ü fegânum yog idi

Tûtiyâ-yı hatı cân nakdine alsaydum eger

Ey gözüm bil ki bu sevdâda ziyânum yog idi

Yâre remz ile kamu derdümi bildirdüm men

Keşf-i râz etmege her çend zebânum yog idi

Ser-i kûyin mana dünyâda i'tâ eyledi Hak

Çünki ukbâda menüm meyl-i cinânum yog idi

Gördi pür-sûz ile yandı bu gice hâlüme şem’

Çünki bir şem’ gibi cânı yananum yog idi

Ni’met-i vasluna sad şükr yitişdüm bî-renc

Menüm öz tali’üme hîç gümânum yog idi

Râcî yazdum kala menden bu gazel nâm ü nişân

Çünki âlemde menüm nâm ü nişânum yog idi

(Abıyev, Hafiz (hzl.) (1992). Hacı Ebülhesen Raci, Seçilmiş Eserleri. Bakü: Sabah. 20)