Madde Detay

Asıl adı Kâzım Ağa Şıhı Ağa oğlu Şıhlinski olan Kâzım Ağa Sâlik, 1195/1781 yılında Şıhlı köyünde doğmuştur. Ahmed Han’ın oğludur. Şair, kendisiyle ilgili bilgileri bir şiirinde ayrıntılarıyla vermektedir: “Adım Kâzım, veli Sâlik legeb, şe’rde meşhurem/Ki, övtanım kenari-Kür, şikargahım Karayazi/Binayi-bihi-nehli-eslimiz Şemkirdir emma,Veli tifli-vücudumdur mekide şiri-Dilbazi/Şeyhzade deyerler bizlere, gelmiş Gazahlıdan/Şıhlı garyemizdir, hem biziz ol garye e’zazi…”. Şiirden de anlaşılacağı gibi şiirlerinde Sâlik mahlasını kullanan Kâzım Ağa’nın ataları Şemkir’lidir, önceleri Gazahlı köyünde yaşarlarken daha sonra Kür nehri kıyısında Şıhlı köyünü kurmuşlar ve oraya yerleşmişlerdir. Bu yüzden sülalenin bir kısmı Gazahlı köyünde bir kısmı da Şıhlı köyünde meskûndurlar. Baba tarafından sülalesi Şeyhzade (Şıhzade, Şıhlinski) olarak tanınmaktadır. Anne tarafı ise Dilbaz sülalesindendir. Her iki aile de Azerbaycan’ın meşhur aileleri olup çok sayıda bilim, sanat ve devlet adamı yetiştirmişlerdir. Sâlik’in doğduğu köyün adı olan Şıhlı adının da baba tarafından sülalesinin adıyla bağlantılı olduğu açıktır. İlköğrenimini köyünde molla yanında almış olan Sâlik, medrese tahsili görmüş, Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Sâlik’in Farsça bilgisi oldukça yüksektir. Heyransa adlı bir kızı ile Yusif Ağa adlı bir oğlu olduğu ve Yusif Ağa’nın da şairlik yönü bulunduğu bilinmektedir. Sâlik, mezar taşında yazdığı üzere 1258/1842 yılında doğduğu Şıhlı köyünde vefat etmiş, köydeki Ağalık mezarlığına defnedilmiştir.

Sâlik’in şiirlerini toplu olarak ihtiva eden bir Dîvân'ı mevcut değildir ve şiirleri dağınık hâldedir. Gaibov Mecmua’sına halk şiiri tarzında yaklaşık 20 eseriyle, muhammes, gazel, küçük mesnevi, tarih vb.leri olmak üzere klasik tarzda yazılmış yaklaşık 50 şiirini almıştır (Gehremenov 1989: 39-86). Köçerli Sâlik’in Farsça zarif gazelleri bulunduğunu söyler (2005: 242), çokça Çağatayca şiiri de bulunduğunu aktarır ve Çağatayca dört beytini örnek verir (2005: 246).

Azerbaycan’ın Gazah bölgesinin Vidadi ve Molla Penah Vakıf’tan sonra en meşhur şairlerinden biri olan Sâlik’in şairlik yeteneği medrese eğitimi gördüğü yıllarda ortaya çıkmıştır. Onun şiir dünyasında Hâkânî, Kâsım Envâr, Ali Şîr Nevâyî ve Fuzûlî gibi klasik şairlerle birlikte Vidâdî ve Vâkıf gibi halk şairlerinin de payı büyüktür. Ayrıca kardeşi Mustafa Ağa Ârif ile dayısı Abdurrahmân Ağa Dilbâz’ın etkisi de göz ardı edilmemelidir. Sâlik, Vidâdî’nin torunu Yahyâ Bey Gazaği, Abdurrahmân Ağa Dilbâz, İbrâhîm Ağa Mesum, Şâhnigâr Hanım Rencûr’la dostluk etmiş, Şirvân şairi Ağabey Mirzebaba’ya, Abbaskulu Ağa Bakıhanov’a değer vermiş, Karabağlı Mirzecan Medetov ve Mirze Adıgözel Beyle devamlı yazışmıştır.

Sâlik hem hece hem de aruzlu şiirler söyleyebilen bir şairdir. Halk edebiyatının koşma ve geraylı gibi türlerinde önemli şiirler söylemiş, Azerbaycan şiirinde “reddü’l-acüz” adlı şiir türünün ilk örneklerini vermiştir. Sâlik’in güzellemeleri de hicivleri de gerçek şahıslara yönelik olarak söylenmiştir. Şirvanlı Ceyran Hanım, Tubu Hanım, Mehbûbe Hanım, Dilber Hanım gibi gerçekten yaşamış kişilere hissettiği duygularını güzellemelerinde yansıtmıştır. Mizah duygusu güçlü olan Sâlik, Yahyâ Bey Gazaği, Sedef Oğlu Süleymân gibi somut kişilere de mizahi taşlamalar söylemiştir. Ömrünün son yıllarında kardeşi Mustafa Ağa Ârif’in sürgün edilmesi, kızının genç yaşta vefatı gibi olaylar onu derinden etkilemiştir. 1908 yılında İrşad gazetesinde Sâlik hakkında ilk yazıyı yazarak onu tanıtan kişi Feridun Köçerli’dir. 

Kendisini Kafkasya’nın tamamında ortaya çıkan şairlerin en muktedirlerinden biri olarak tanımlayan Köçerli (2005: 241), özellikle halk şiiri tarzındaki dörtlüklerinin letafet ve sadelikte Molla Penah Vâkıf ve Molla Velî Vidâdî’nin eserlerinden eksik kalmadığını belirtir (2005: 244). Gasımzade de Sâlik’in bazı eserlerine iyimser bir Hayyâm ruhunun hâkim oluşuna dikkat çeker (1974: 60).

Allahmanlı, Mehemmed (2011). Azerbaycanın Gerb Bölgesinin Menevi Medeniyetinden (Tarihi-Etnografik Tedgigat). Bakı: Nurlan: 37-41.

Esgerli, Zaman (2005). XIX Esr Azerbaycan Şeri Antologiyası. Bakı: Şerg-Gərb: 43-48.

Gasımzade, Feyzulla (1974). XIX. Esr Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı.

Gehremanov, Cahangir (hzl.) (1989). Hüseyin Efendi Gaibov, Azerbaycan’da Meşhur Olan Şuaranın Eş’arına Mecmuadır. C. 2. Bakü: Elm Yay.

“Kazım Ağa Salik” (1993). Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi III: Azerbaycan Edebiyatı. Ankara: KB Yay.

Köçerli, Firudinbey (1963). Seçilmiş Eserleri. Bakı: Azerbaycan SSR EA Neşriyyatı.

Köçerli, Firidunbey (2005). Azerbaycan Edebiyyatı. C. 1. Bakı: Avrasiya Press.

Salman Mümtaz (2005). Azerbaycan Edebiyyatı (El Şairleri). Bakı: Nurlan. 

Tuba

Ey Tuba, bahışın yıhdı aləmi,

Humar gözün yenə giyamət eylər,

Kəbeyi-kuyini görən kimsənə

Haçan gibləni bir ziyarət eylər.

Gırgı başlı, tuygun, tərlan cilvəli,

Görməmişəm sən tək nazlı-gəmzəli,

Sərasər yahası gızıl düyməli,

Bahdıgca üzünə fəharət eylər.

Zahid bahsa zülfi-pərişanına,

Tərk edər məscidi, gələr yanına,

Sidgi-dildən canın gatar canına,

Huriyü gılmana məlamət eylər.

Hər kimsə ki, sənə baharsa gendən,

Bil ki, öyrənibdir o halı məndən,

Özgə təvəggeyim yoh əsla səndən,

Həstə Salik sənə zarafət eylər.

(Salman Mümtaz (2005). Azerbaycan Edebiyyatı (El Şairleri). Bakı: Nurlan. 75.)

Gazel

Feryâd ki devrânun eyyâmı harâb olmuş

Efsûs ki eyyâmun encâmı azâb olmuş

Sultân-ı cihân cümle miskîn ü gedâlanmış

Deryâ-yı firâvâna gel bak ki serâb olmuş

Pîlân şütürlenmiş şütürler olub ester

Şîrân şegâllanmış şâhîn gurâb olmuş

Sâkîler olub pâ-mâl mutribler olub hâmûş

Hûn-ı dil-i mey-hârân bezm içre şarâb olmuş

Müftîler olup mağbûn kâdîler olub bî-hükm

Bi'l-cümle müderrisler târîk-i kitâb olmuş

Merdân-ı nigû-kârân olmuş heme bed-ikbâl

Ehl-i kerem ü kâmil mahrûm-ı sevâb olmuş

Âlimler olup câhil câhiller olup âlim

Sâlik dahi câhiller cem’inde hesâb olmuş

(Gehremanov, Cahangir (hzl.) (1989). Hüseyin Efendi Gaibov, Azerbaycan’da Meşhur Olan Şuaranın Eş’arına Mecmuadır. C. 2. Bakü: Elm Yay. 50.)