TÂHİR, Halîfe-zâde Mehmed Efendi

(d. ?/? - ö. 1188/1774)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Babası divan kalemlerinden birinde halife olduğundan Halîfe-zâde olarak şöhret bulan Tâhir, İstanbulludur. I. Mahmûd, III. Osman ve III. Mustafa devirlerini idrak etmiştir.

Varlığı bugüne kadar bilinmeyen Dîvân'ında; sadece çoğu na’t içerikli 8 kaside, mesnevi nazım biçimiyle yazılmış 3 takriz ve 177 gazel yer alır. Tezkire yazarı Râmiz’e göre; sözü kuvvetli, musiki fenninde maharetlidir, hoşsohbettir. Besteleri ve şarkıları işret ve eğlence meclislerinde nakledilen bir şairdir. Şefkat, musiki ilminde “hâce-i zaman” olduğunu vurgular. Bazı besteleri TRT repertuvarında mevcuttur.

Sosyal ve edebî çevresinde tanınan, sevilen bir şahsiyet olduğu düşünülen Tâhir hakkında Râmiz, "Şiir söylemede başarılıdır." der. Şiirleriyle ilgili olumlu değerlendirmeleri, Dîvân'ında yer alan üç takrizden de (ikisi Re’fet ve İzzet’e ait) öğreniriz. Bâkî, İsmet, Fıtnat ve Ra'îf’e nazire yazan Tâhir’in, kasidelerinde Nef’î’yi, hikemi şiirlerde ise Nâbî’yi izlediği söylenebilir.

Dil ve anlatım özelliklerine bakarak 17. yüzyılda etkisi giderek artan Sebk-i Hindî ile hikemi ve mahallî tarzın takipçisi olduğu söylenebilir, yenilikçi tarzı benimsemiş bir şairdir. Hikemî şiirlerinde “yaradılıştan kötü olan insanların özlerinin terbiyeyle değişmeyeceği” düşüncesi sıkça vurgulanır. Şiirlerinde en göze çarpan yenilik güzellerin sarı saç, mavi göz rengidir. Diğer bir özellik sevgili-âşık ilişkisindeki yeni durumdur. Klasik edebiyattakinin aksine artık sevgilinin âşığa temayülü vardır.

Tâhir’in şiirinde öne çıkan özelliklerden biri de gündelik ve sosyal hayattan yansımalardır. Özellikle eğlence hayatıyla ilgili sahneler ön plandadır. Musiki ehli olması nedeniyle çeşitli meclislerde karşılaştığı çok farklı insan tiplerini ele alır. İstanbul ve semtleri (Gülhane, Beşiktaş, Bebek, Beykoz, Fındıklı, Üsküdar, Sarıyer, Göksu), yeme içme, müzik, giyim kuşamla ilgili unsurlar, rakkaseler, meclislerdeki zevk ehlinin renkli tasvirleri bu yüzyılın sosyal hayatından bir kesit sunar.

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed SüreyyaSicill-i Osmanî: Osmanlı Ünlüleri. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Büyükkarcı Yılmaz, Fatma (hzl.)(2013). Tahir Divanı: İnceleme, Metin, Tıpkıbasım. İstanbul: Simurg Yay.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994).  Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı: İnceleme, Tenkidli Metin, İndeks, Sözlük. Ankara: AKM Yay.

Erdemir, Avni (1999). Anadolu Sahası Musikişinas Divan Şairleri. Ankara: Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1942-43). Türk Musikisi Antolojisi. 2 C. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i NâilîDîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Önder, Murat (2006). Şefkat ve Tezkire-i Şu‘arası. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Kocatepe Üniversitesi.

Özcan, Nuri (2010). “Tâhir Efendi, Halîfezâde”.  İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: TDV Yay. 398.

Silahdâr-zâde Mehmed Emîn. Tezkire-i Şu’arâ. Millet Kütüphanesi Ali Emiri Tarih 795.

Tâhir, Halîfe-zâde Mehmed. Dîvân. Millet Kütüphanesi Ali Emiri Müteferrik 8518.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FATMA BÜYÜKKARCI YILMAZ
Yayın Tarihi: 30.07.2013
Güncelleme Tarihi: 10.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

O şûhun tarf-ı ebrûsunda sanman zerd kâküldür

Asılmış bend-i zîbâ hançerinde sırma püsküldür

 

Hezârân dîde kalmış nakş olup kâlây-ı hüsnünde

Anınçün ol gül-i nâzük libâs-ı çeşm-i bülbüldür

 

N'ola başlarsa kaddi ihtizâza bâd-ı âhımdan

O nahl-i işvenin maksûdu ben hâke temâyüldür

 

Gınâ-yı tab‘ına nisbetle tâc-ı pâdişâhânı

Sifâle saymayan bezminde erbâb-ı tevekküldür

 

Eder medh o gazâlı hüsn-i İsmet nazmile Tâhir

Ana kasdım benim de bu nazîreyle tegazzüldür

 

(Büyükkarcı Yılmaz, Fatma (2013). Tahir Divanı: İnceleme, Metin, Tıpkıbasım. İstanbul: Simurg Yay. 186.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989Doğum YeriGörüntüle
2Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989Doğum YılıGörüntüle
5Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989Ölüm YılıGörüntüle
8Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989MeslekGörüntüle
11Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?MeslekGörüntüle
13M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16M. Sunullah Arısoyd. 25 Mart 1925 - ö. 19 Aralık 1989Madde AdıGörüntüle
17Tuncer Erdemd. 5 Ekim 1962 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Nurdan Beşergild. 1971 - ö. ?Madde AdıGörüntüle