Madde Detay

Kaynakların hayatı ile ilgili farklı bilgiler verdikleri şairin asıl adı Mehmed Tâlib’tir. Ali Emirî doğum yerini Diyarbakır, Belîğ ve Mehmed Sirâceddin Bursa olarak gösterir. Babası Kürt Mustafa Efendi’dir. Mustafa Efendi, IV. Murad tarafından idam edilen Şeyh Mahmud Umrevî’ye mensuptu. Şeyhinin vefatından sonra Bursa’ya yerleşmişti. Tâlib, babasına nispetle Kürtzâde olarak tanınmıştır.

Tâlib Efendi, iyi bir medrese eğitimi almıştır. Bursalı Râgıb Ali Efendi’den ders alan Tâlib, Hâbilzâde Ömer Efendi’den icazet almıştır. 1097 / 1686’da Bursa’da Arabiyye medresesine hâric payesiyle atanmış, 1109 / 1698’de sahn itibariyle Müftü Ahmed Paşa medresesine nakledilmiş, 1111 / 1699’da Molla Hüsrev Medresesi’ne müderris olmuş, 1114 / 1702’de Kütahya kadılığına atanmıştır. Anadolu valisi Numan Paşa ile aralarının bozulması üzerine 1115 / 1703’te görevinden azledilmiştir. Fetva Emini Mehmed Efendi’nin ricası üzerine Şeyhülislam Başmakçızade Ali tarafından 1117 / 1705’te Erzurum kadısı olarak atanmıştır. Tâlib, bu görevdeyken 1118 / 1706’da vefat etmiştir. Erzurum’da defnedilmiştir. Vefatına “Tâlibâ şâd ola ruhun Fâtihâ” mısraı tarih olarak düşülmüştür. (Özcan 1989: 284-285)

Belîğ, inşaından söz etse de (İsmail Beliğ 482) Tâlib’in bilinen tek eseri Divanı’dır. Kütüphanelerde birçok nüshası bulunan Divanı’nın üzerinde yapılan bir yüksek lisans çalışmasına göre Divanı’nda 1 münacat (5 beyit), 5 kaside, 29 tarih, 122 gazel, 45 rubai, 28 matla, 1 nazm, 6 müfred vardır. Bunlardan 1 kaside, 3 gazel, 10 rubai, 2 matla ve 1 tarih Farsçadır. (Erdem, 1994: 28-29)

Türkçe şiirlerinde Tâlib mahlasını kullanan şair, Farsça şiirlerinde Âzim mahlasını kullanmıştır. Tâlib’în şiirleri Nâbî Ekolü olarak adlandırılan Hikemî geleneğin içerisinde değerlendirilebilir. Onun şiirlerinde irsâl-ı meselller çok kullanılmış, nasihat üslubuna yer verilmiştir. Namık Kemal;

Çeşm-i insâf kadar kâmile mîzân olmaz / Kişi noksânını bilmek gibi irfân olmaz

beytini örenk gösterek şairin hakkının yeterince teslim edilmediğini belirtir. Şiirlerinde Sebk-i Hindi'nin özellikleri de görülmektedir. Yer yer görülen uzun tamlamalar ve hayal derinliği şiirlerinin diğer temel özelliğidir. Bu anlamda Şîrâzlı Urfî şairin beğendiği Fars şairidir. Belîğ, Rahmetâ ve Fâiz adlı iki Fars şairinin Bursa'da Tâlib'in evine misafir olduğunu aktarır. (Atlansoy 1998: 329). Yaşadığı sıkıntıları de şiirlerinde dile getiren Tâlib, aynı zamanda musiki ile de uğraşmıştır. Beste yapacak kadar musikiye hâkim olan şair,in şiirlerinde musiki ileilgili terimler de kullanmıştır. (Erdem 1994:7-12)

Abdulkadiroğlu, Abdülkerim (1985). Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyl-i Zübdetü’lsi-Eş’âr. Ankara: Gazi Üniv.

Arslan, Mehmet (1994).  Mehmed Siraceddin - Mecma'-ı Şu'ara ve Tezkire-i Üdeba. Sivas: Dilek Matbaası.

Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri Bursa Vefyatnâmelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: ASA Kitabevi.

Beysanoğlu, Şevket (1978). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. I.

Çapan, Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetu’l-Âsâr Min Fevâ’idi’i-Eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 364-366.

Erdem, Melike (1994). Bursalı Tâlib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme. İstanbul: Boğaziçi Üniv. Yüksek Lisans Tezi.

İnce, Adnan. ( 2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 

İsmail Paşa (1945-1947). İzâhu’l-Meknûn Fi’z-Zeyl alâ Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. nşr. Kilisli Rıfat-Şerafeddin Yaltkaya. İstanbul. C. 1. 514.

Kurnaz, Cemal-Tatçı, Mustafa. (2000). Bursalı Mehmet Tahir Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakimzade Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisbi ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. (Tıpkı Basım). Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü. Ankara. 291b.

Özcan, Abdulkadir (1989). Şakaik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri, Vekayiü’l-Fudalâ II-III Şeyhî Mehmed Efendi. İstanbul: Çağrı Yayınları. 284-285.

Yılmaz, H. (2007). “Tâlib”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Ankara. AKM Yay.

Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî. hzl. Akbayar, Nuri- Kahraman, Seyit Ali C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.

Tuman, Nail (2001). “Subhî”. Tuhfe-i Nâilî. C. II. hzl. Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yay.

Yılmaz, Kâşif (2001). Güftî ve Teşrifatu’ş-şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.

1.  Çeşm-i insâf kadar kâmile mîzân olmaz

Kişi noksânını bilmek gibi irfân olmaz

2.  Zulmet-i cürmü n’ola nûr-ı kerem mahv etse

Zülf-i şeb perde-i rûy-ı meh-i tâbân olmaz

3.  Sadef-i desti tehîdir dürer-i gufrândan

Ol ki gavvâs-ı dil-i kulzüm-i isyân olmaz

4.  Kayd-ı zencîr-i gam-ı dehrden âzâd olamaz

Mevc-i deryâ-yı mey ol meste ki sûhân olmaz

5.  Şöyle nâdim ola kim zühdüne zâhid dem-i ‘afv

Bî-riyâ cürm eden ol denli peşîmân olmaz

6.  Ana ter-dâmeni-i girye-i mestâne gerek

Zühd-i huşk âdem’e sermâye-i gufrân olmaz

7.  Gonca-i kâm açılmaga zamân var Tâlib

Leb-i ümmîd bu eyyâmda handân olmaz

(Erdem, Melike (1994). Bursalı Tâlib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme. İstanbul: Boğaziçi Üniv. Yüksek Lisans Tezi. 212.)