Madde Detay

Buket Uzuner, bankacı bir baba ve öğretmen bir annenin ilk çocuğu olarak Ankara'da dünyaya gelmiştir. Salih adında bir kardeşi vardır. Babası Hayati Bey, Ankara'nın köklü ailelerinden birine mensuptur. İstanbul doğumlu olan annesi Rabia Hanımın kökeni ise Maraş, Erzincan ve İzmir'e uzanmaktadır. Babasını muhafazakar bulan Uzuner, "Doğu-Batı melezi" olarak tanımladığı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji bölümü mezunu olan annesini daha modern bulur (Uzuner 2002:18). 1966'da Ankara'da Sakalar İlkokulundan, 1972'de Anafartalar Kız Lisesi'nden mezun olan yazar, babasının statüsü sebebiyle davet edildikleri tiyatro, opera ve bale gibi kültürel etkinlikler sayesinde sanatla iç içe bir çocukluk dönemi geçirmiştir.

Buket Uzuner'in başarılı öğrencilik hayatı, Hacettepe Üniversitesi Biyoloji bölümünde aldığı lisans eğitimi ile devam etmiştir. Bu bölümden 1977'de mezun olan yazar, ilk evliliğini de bu sırada yapmıştır. Bir yıl süreyle biyolog olarak çalışmış ardından yüksek lisans eğitimi için 1979'da burslu olarak Norveç'e gitmiştir. Üç yıl Norveç'te kalan Uzuner, Bergen Üniversitesi'nde ekoloji alanındaki eğitimini tamamladıktan sonra 1982'de Michigan Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu'nun Çevre ve Su Kirliliği Bölümüne doktara öğrencisi olarak kabul edilmiştir. Daha sonra yurda dönmüş, 1984'te ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümünde asistan olarak çalışmaya başlamıştır. Bir yıl sonra Tampere Teknik Üniversitesi'nde yürütülen atık su arıtımı projesinde çevrebilim uzmanı olarak çalışmak üzere Finlandiya'ya gitmiştir. Bu süreçte aynı üniversitenin Mimarlık bölümü doktora öğrenciliğine kabul edilmiş, konuk akademisyen olarak çevre psikolojisi dersleri vermiştir. Üç yıl sonra İstanbul'a dönmüş ve çalışmaya hayatına beş yıldızlı bir otelin halka ilişkiler müdiresi olarak devam etmiştir (Seven 2004: 8). Bir yılın ardından iş sahasını yeniden değiştirmiş, reklam ve film yazarlığını denemiş, edebiyat kariyerinin yükselişi ile sonunda asıl mesleği olarak yazarlıkta karar kılmıştır. 1995-1996 yıllarında Remzi Kitabevi’nin yabancı yayınlar editörlüğünü üstenen yazar, TRT-2’de “Gündemde Sanat Var” adlı programın edebiyat danışmanı, 1998-1999 yıllarında ise Yaşasın Edebiyat dergisinin yayın kurulu üyesi olarak çalışmıştır. Yaşamına İstanbul'da devam eden Uzuner'in Ali Murat Erkorkmaz’la yaptığı ikinci evliliğinden Can adında bir oğlu vardır.

Eserleri ödüllere layık bulunan yazar, Balık İzlerinin Sesi adlı romanıyla 1993'te Yunus Nadi Ödülü'ne layık bulunmuştur. Kumral Ada Mavi Tuna adlı romanı ise 1998'de İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Ödülü'nü kazanmıştır. Uzuner'in başarılı meslek yaşamı da çeşitli kurumlarca ödüllendirilmiştir. 1996'da (ABD) Iowa Üniversitesi’nin “Onur Üyesi” olarak seçilmiş, 2004'te ODTÜ Senatosu tarafından takdir belgesine layık bulunarak onurlandırılmıştır. Ayrıca 2016'da Ankara Üniversitesi ve Ankara Öykü Günleri Derneği’nce verilen “Öykü Onur Ödülü” nü kazanan Buket Uzuner, Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Kuruluş yılında Türkiye üniversiteleri, basını, meslek kuruluşları ve 81 ilin valiliklerinden oluşturulan jürinin oylarıyla ‘Cumhuriyetin 75 Başarılı Kadını’ndan biri olarak seçilmiştir.

Okurluk serüveni annesinin okuduğu Çalıkuşu, Sinekli Bakkal, Sefiller ve babasının okuduğu Cevdet Paşa ve Refi Cevad Ulunay'ın kitaplarını görerek başlayan Buket Uzuner'in bu yıllardaki başucu yazarları ve kitapları “Jule Verne, Arzın Merkezine Seyahat, Robinson Crusoe, Küçük Kadınlar ve İnce Memed, Nazım Hikmet, cep fotoromanları, Sevgi Soysal, Pınar Kür, Tomris Uyar, Leyla Erbil, Firuzan” (Uzuner 2002:34)'dır. Yazma ve yazdıklarını yayımlamaya süreci ise lise yıllarında kompozisyon yarışmalarında aldığı birinciliklerden sonra ilk öykülerini günlük gazetelere ve meslek dergilerine göndermesiyle başlamıştır (Uzuner 2002:36). Üniversite yıllarında da yazmaya ve yazdıklarını dergilere göndermeye devam eden Uzuner'e bu yolda ihtiyacı olan desteği on dokuz yaşındayken tanıştığı, o süreçte Bilgi Yayınevinde editörlük yapan Attila İlhan vermiştir. Bu sırada yayınevine gelen yazarlarla tanışmış, Türk ve dünya edebiyatından önemli yazarları da okuma fırsatı bulmuştur. Uzuner bu süreçde keşfettiği ve etkilendiği yazarları şöyle sıralamıştır: “Türk hikâyeciliğinde etkilendiğim ilk adlar arasında Sait Faik, Orhan Kemal, Nezihe Meriç, Tomris Uyar, Adalet Ağaoğlu, Füruzan, Ayhan Bozfırat, Selçuk Baran ve tabii Sevgi Soysal ilk gençlik yıllarımda çok zevkle ve dikkatle okuduğum yazarlardı.” (Uzuner,2002:47). Çok geçmeden Selim İleri'nin de yazdığı Dünya gazetesinde sanat ve kitap yazıları yayımlamaya başlamıştır. Üniversite yıllarında Ankara'daki edebiyat çevrelerinden sonra İstanbul'u da keşfetmeye başlayan yazar, Cağaloğlu'ndaki dergileri, yayınevlerini ve buralarda rastladığı Hasan Bülent, Ayşe Kilimci, Mehmet Eroğlu, Gönül Putlar, Nazlı Eray ve Pınar Kür ile tanışılık kurmuştur.

Buket Uzuner'in bu süreçte yayımlanan ilk öyküsü 1977'de Attila İlhan'ın desteğiyle Dönemeç'te çıkmıştır. İlk öyküyü aynı ay içinde Türk Dili, Yarın, Sesimiz, Oluşum dergilerinde yayımlanan diğer öyküleri takip etmiştir. Yurtdışında sürdürdüğü eğitim yaşamı edebi yaşamını bir süre kesintiye uğratsa da 1986'da ilk öykü kitabı Benim Adım Mayıs'ı yayımlamayı başarmıştır. Yazar bu ilk kitaptaki öykülerini şöyle değerlendirmiştir: “Elbette daha acemiceydi ama yayımlanabilirdi (…) ama ben yazdıklarıma güveniyordum. Evet piyasadaki öbür hikâyelere çok benzemiyordu benimkiler, daha farklıydı. Çok sarkastikti, devrik cümleler fazlaydı, rahat okunmasını önemsiyordum. Bu, bana gerçeklik ve bizdenlik duygusunu verir daima. Ama o dönemde yeniydi bu üslup henüz” (Uzuner 2002:57). Özellikle gençlerin ilgisini çeken ilk kitabı, 1988’de yayımlanan Ayın En Çıplak Günü, 1989’da yayımlanan Güneş Yiyen Çingene ve yazarın gezi türündeki ilk kitabı olan Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları takip etmiştir.

Buket Uzuner'in öyküden romana geçişi 1991 yılında yayımladığı İki Yeşil Susamuru, Anneleri, Babaları, Sevgilileri ve Diğerleri ile olmuştur. Kurgu içinde kurgu ya da çerçeve hikâye tekniği ile kaleme alınmış olan roman, alevî problemler, psikolojik sorunlar, aşk, yalnızlık ve kadının kimlik arayışı gibi meseleler üzerinde odaklanmıştır. 1993'te Yunus Nadi Ödülüne layık bulunan ve geniş bir okur kitlesine ulaşan Balık İzlerinin Sesi adlı ikinci romanı ile Türk edebiyatındaki yerini sağlamlaştırmıştır. Fantastik bir atmosfere yaslanan roman Cyrano de Bergerac, Anais Nin, Cervantes, Galilei, Cengiz Han, Piri Reis, Afife Jale gibi seçilmiş bir grubun yaşadığı BİS adasında kurulan ütopik dünyayı kurgu dünyasına taşımıştır. Üst kurmaca, metinlerarasılık, çoğulculuk, ironi, parodi, parçalılık, oyun gibi ögeleri barındıran eser, postmodern anlatı özellikleri göstermektedir (Gariper ve Küçükcoşkun 2007: 70). Aynı sene yazarın Sivas olaylarında yaşamını kaybeden şairlere ithaf ettiği dördüncü öykü kitabı Karayel Hüznü de okuyucuyla buluşmuştur. Bir yıl sonra 'Küçük Hasır Sepet', 'Şairler Şehri', 'Ninenin Ninnisi' ve 'Zehir Dansı' başlıklı dört öyküden oluşan Şairler Şehri yayımlanmıştır. Önceki kitaptan devraldığı hüznü kimi öykülerde devam ettiren eser, hayali şehirlere doğru çıkılan yolculukların anlatıldığı fantastik ve ütopik bir atmosfere, alegorik bir anlatıma sahiptir. Yazarın dört yıla yakın bir araştırma sürecinden sonra kaleme aldığı 1997 tarihli üçüncü romanı Kumral Ada Mavi Tuna'da ise kurgu dünyasının odağında 1994'te Türkiye'de yaşanan çatışmalar yer almıştır. Edebiyat öğretmeni Tuna'nın bakış açısından bir yandan ülkeye hakim olan karışıklıklar aktarılırken bir yandan da bu ortamdan iç dünyasına çekilerek kurtulmayı deneyen bireylerin iç çatışmaları aktarılmıştır. İlk iki romanında ütopik ve toplumsal alanlara açılan Uzuner, 2001'de yayımlanan üçüncü romanı Uzun Beyaz Bulut Gelibolu'da tarihi bir konu seçmiş, eserini Çanakkale Savaşı üzerine kurgulamıştır.

Birbiri ardında gelen öykü ve romanlarıyla yazarlık kabiliyetini ortaya koyan Uzuner, yazın yaşamındaki yirmi beşinci yılı olması sebebiyle bir otobiyografi kaleme almaya niyetlenmiş ve Gümüş Yaz Gümüş Kız'ı yayımlamıştır. Bir yıl sonra kadın cinselliği, eşcinsellik, tabu ve yasaklar gibi meseleler etrafından örülmüş altıncı öykü kitabı Şiirin Kızkardeşi Öykü ile edebiyat yaşamına devam etmiştir. Yazarlık deneyiminde Attila İlhan'dan aldığı desteği önemle vurguyalan yazar, özellikle kendisini takip eden yazmaya meraklı genç okur kitlesine yol göstermek amacıyla 2003'te Varlık dergisinde yazılar kaleme almıştır. Daha sonra bu yazılarını Selin ve Cem ile Yolculuklar adlı kitapta toplayarak 2004'te yayımlamıştır. Yazarın deneme türündeki diğer eseri 2011'de yayınlanan İstanbul'un kişileştirilerek anlatıcı rolünü üstlendiği bir şehir monografisi de sayılabilecek Benim Adım İstanbul'dur. Bu deneme kitabından sonra bir gün içinde Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminalinde geçen olaylara dayanan beşinci romanı İstanbullular ile roman okuruyla yeniden buluşmuştur. Mekân olarak seçilen Atatürk Havalimanı,farklı etnik kökenden pek çok insanın gelip geçtiği bir yer olması sebebiyle Türkiye'nin kültürel zenginliğini temsil etmektedir.

Roman türündeki çalışmalarına doğanın dört temel unsuru olan su, hava, toprak ve ateş etrafında bir dörtleme roman dizisiyle devam eden yazar, bu dizinin üç kitabından ilkini 2012'de Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları/SU adıyla yayımlamıştır. Polisiye kurguya sahip olan roman, kayıp gazeteci Defne'nin bulunma hikâyesi etrafında gelişmiştir. Defne'nin şaman olan anneannesi Umay Bayülgen'in temsil ettiği eski Türk kültürne ait değerlerle genişleyen roman, kadın cinayetleri, inanç özgürlükleri, unutulan değerler, ve çevrecilik gibi farklı konuları da ele almaktadır (Yılmaz 2015: 101, 102). Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları/TOPRAK adıyla 2015'te yayımlanan serinin ikinci kitabında tarihi eser kaçakçılığını araştırmak üzere Çorum'da iken kaybolan Defne Kaman'ın başından geçenler aktarılmıştır. Mitolojik unsurların yine ön planda olduğu eserde, ekolojik denge, hayvan hakları, sezeryanla doğum gibi pek çok farklı konu toprak motifi etrafında toplanmış, hayatın temeli olan toprak etiği konusunda farkındalık yaratılmaya çalışılmıştır (Şahin 2018: 495). Serinin 2018'de yayımlanan üçüncü romanı Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları "Hava, Buket Uzuner'den biyotik dengeleri bozulan gezegenimizde nefesimize nefes katacak çarpıcı bir bilim-kurgu romanı"dır (Oppermann 2018).

Zincir roman serisi yayımlanırken öyküler de kaleme almaya devam eden Uzuner, bu süreçte Yolda, Yazın Öyküleri ve Bir Yılbaşı Hikâyesi adlı kitaplarını yayımlamıştır. Yolda yazarın Marakeş, Helsinki, Honolulu, Madrid, Berlin, Hiroşima ve Montreal’e yolculuklarının izlenimleriyle işlenmiş, bu yedi kentin yedi sakinini kurgu dünyasına taşıyan öykülerden oluşmaktadır. 2012'de yayımlanan on beş öyküden oluşan Yazın Öyküleri'nde ise seyahat ile edebiyat dünyasını birleştirmiştir. Yazarın öykü türünde yayımlanan son kitabı 2013 tarihli Bir Yılbaşı Hikâyesi'dir. Roman, öykü ve denemeden başka gezi türünde de eserler veren Uzuner, "yazmak kadar hayati önemi ve şifa değeri olan seyahat eyleminin doğal bir sonucu" (Uzuner 2012: viii) olarak tanımladığı gezi edebiyatı alanında yurtiçi ve yurtdışı gezileri sırasındaki gözlemleri ve edindiği tecrübeleri paylaştığı Newyork Seyir Defteri, Şehir Romantiğinin Günlüğü, Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları adlı kitapları kaleme almıştır. Ayrıca 2017'de yayımladığı Ah Bir Kedi Olsam! ile çocuk edebiyatı alanında da eser vermiştir.

Altı dile çevrilen eserleriyle tanınırlığını evrensel boyuta taşıyan Buket Uzuner, günümüz Türk edebiyatının yaşayan en önemli kadın yazarlarından biridir. Kadın bakış açısı ve çevreci duyarlılıkla kaleme aldığı eserlerinde toplumsal olay ve olgulardan yola çıkarak evrensel plana ulaşmayı amaçlamıştır. Gözlem yeteneğini kullanan, seyahatlerinden edindiği izlenimlerini kurgusallaştıran, özellikle romanlarını kaleme almadan önce kapsamlı bir araştırma süreci de geçiren yazar, topladığı malzeme yığınını edebiyatla bağlantılı bulduğu felsefe ve matematik gibi formülüze ederek kurgu dünyasını oluşturduğunu ifade etmiştir (Kaleli 2005: 12).

Öykü ile başladığı yazarlık serüvenini roman, deneme, otobiyografi, gezi edebiyatı ve çocuk edebiyatı gibi farklı türlerde zenginleştiren Buket Uzuner, Türk öyküsünden 'edebî soyağacım' dediği Sait Faik, Orhan Kemal, Nezihe Meriç, Tomris Uyar, Adalet Ağaoğlu, Firuzan, Ayhan Bozfırat, Selçuk Baran ve Sevgi Soysal'dan etkilenmiş, yabancı hikâyeciler arasında ise O’Henry, Edgar Allen Poe, Oscar Wilde ve Katherine Mansfield'ı örnek almıştır (Uzuner 2002:47). Modern Türk edebiyatı içerisinde üslûbu, yazarlık yeteniği, dikkat çektiği konular ve üretkenliği ile kendisine has bir yer edinen Uzuner, eserleri ve yazarlık konusunda kaleme aldığı yol gösteren yazılarla hem kendi dönemini hem de kendisinden sonraki genç yazarları etkilemeye devam etmektedir.