Madde Detay

Divan şairi. Yenipazar’da doğdu. Asıl adı Ahmed’dir. Şairden bahseden kaynaklardan sadece Kâmûsü’l-A’lâm adını Abdurrahman olarak kaydetmektedir. Hoca Sâdeddin Efendi’nin öğrencilerindendir. Ondan mülazım olduktan sonra kadılık yolunu seçti. 1007/1598/99’da Yenipazar’da öldü. Hâşimî'nin “aleyhü'r-rahmeti'l-bârî” cümlesi vefatına tarihtir. Kaynaklarda Vâlî’nin doğum tarihiyle ilgili bilgi bulunmamakla beraber Hüsn ü Dil’indeki bazı beyitler bizi bu konuda aydınlatmaktadır. Vâlî, bir beytinde Hüsn ü Dil’i yazdığı tarihi ebced hesabına göre 1002/1593/94 olarak vermekte, bir başka beyitte de eserini 23 yaşında telif ettiğini belirtmektedir. Bu durumda doğumu 979 /1571/72 senesine tekabül etmektedir. Eserleri:

1. Hüsn ü Dil: Aruzun mefûlü mefâilün feûlün kalıbında yazılmış yaklaşık 3500 beyitlik bir mesnevidir. İran şairi Fettâhî-i Nişâbûrî (ö. 1448)’nin aynı adlı eserinden tercüme edilmiş alegorik bir aşk hikâyesidir. Eser yayımlanmıştır (Köksal 2004). Eserin orijinal bir tarafı da Vâlî’nin henüz 23 yaşında olmasına rağmen eserine devrinin en ünlü âlim ve şairlerinin manzum takrizlerinin bulunmasıdır.

2. Manzum Kırk Hadis Tercümeleri:Şairin iki manzum kırk hadis tercümesi vardır. Birincide, 125 beyit tutarında, içinde sebeb-i te’lif de bulunan mesnevi tarzında bir “mukaddime”den sonra hadislerin tercümesine geçilmiştir. Eser yayımlanmıştır (Köksal 2007). İkinci kırk hadis tercümesi de düzenleniş bakımından birincisi gibidir. Birinci kırk hadis tercümesiyle aynı kalıpta yazılmıştır. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih No. 5427, vr.205b-209b’dedir. 

3. Hüsn ü Dil’inde Aşk-nâme ve Le’âl-i Aşk adlı iki eserinden daha bahsetmekte, isim vermeksizin Hüsn ü Dil’le aynı sene tamamladığı bir eseri daha olduğunu bildirmekte ise de bu eserlerin nüshaları bilinmemektedir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Kafzade Faizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Millî Kütüphane, Yz.A 679, v.124a.

Karahan, Abdulkadir (1991). İslâm Türk Edebiyatı’nda Kırk Hadis. Ankara.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara.

Köksal, M. Fatih (1996). “Türk Edebiyatında Hüsn ü Dil Hikâyeleri ve Yenipazarlı Vâlî’nin Hüsn ü Dil Mesnevisi”. Türklük Bilimi Araştırmaları 6: 91-126.

Köksal, M. Fatih (2004). Yenipazarlı Vâlî - Hüsn ü Dil Mesnevisi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İstanbul: Kitabevi Yay.

Köksal, M. Fatih (2007). “Yenipazarlı Vâlî’nin Manzum İlk Kırk Hadis Tercümesi”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi: 237-251.

Köksal, M. Fatih (2007). “Valî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: AKM Yay. 495-496.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Riyazi Mehmed. Riyâzü’ş-Şuarâ. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi No: 3871, vr.113a-b.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yay.

 Hicr ile bir bağrı yanmış âşık-ı gam-dîdedür

 Hak budur kim lâle-i hamrâ dahı vâdîdedür

 *

 İrmek durur o kâmeti bâlâya niyyetüm

 Üftâdeyüm velî ki bülend oldı himmetüm

 Varur yanınca salınur ol serv-i hoş-hırâm

 Agyâr-ı nâ-bekâr dilâ aldı âfetüm

 Bahr-ı hünerde dürr-i girân-mâyeyüm bugün

 Vâlî aceb mi bilmez ise kimse kıymetüm

 Der-ism-i Receb

 Visâl-i hûba kamu berr ü bahr rağbet idüp

 Kimi güherle kimi nakd ile ider talebi

 Çü muntazam ola dil ana vire gevherini

 Anılsa kân-ı le’âlîye nakd-ı la’l-i lebi

 Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.1033.