ZÂ’İK, Şeyh Mehmed Emîn Efendi

(d. 1209/1794-95 - ö. 1269/1852-53)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Mehmed Emîn’dir. 1209/1794-95 yılında Bursa’da doğdu. Niyâzî-i Mısrî’nin halifelerinden, Ebyât-ı Bayramiyye ve Mısriyye şarihi Şeyh Mehmed Suhfî’nin torunun oğlu olan Şeyh Hâfız Mehmed Zeyneddîn Efendi’nin oğludur. Önce babasından ve daha sonra da devrin ileri gelen âlimlerinden ilim tahsil etmiştir. Babasının vefatından sonra kardeşi Ahmed Şemseddîn Efendi ile birlikte babalarının şeyhi olduğu Mısrî Tekkesi’nde şeyhlik yapmaya başladılar, kardeşinin vefatından sonra da şeyhlik görevini tek başına sürdürdü. Bu süreçte Bursalı Müşîr Eşref Paşa başta olmak üzere şehrin âlim ve şeyhlerinden talip olanlara Arapça, Farsça dersleri okuttu. İstanbul’dan gelen davetler üzerine 1251/1835-36’de İstanbul’a gelerek burada evlendi. Burada da yine İbrâhim Şinâsî başta olmak üzere isteyenlere Arapça ve Farsça dersleri verdi. İstanbul’da bulunduğu süre içerisinde Bursa’daki dergaha önceleri kardeşi, onun ölümünden sonra da büyük oğlu Necât Efendi şeyhlik yaptı. Mehmed Emîn Efendi, İstanbul’da hastalanınca Bursa’ya geri döndü ve 1269/1852-53 yılında altmış bir yaşında iken Bursa’da vefat etti. Kâmusu’l-A’lâm’da (Şemseddîn Sâmî 1316: 2224) onun İstanbul’da vefat ettiği kayıtlıdır. Kıbrısî-zâde İsmail Hakkı Efendi, Zâik’in ölümü üzerine şu mısrayı söylemiştir: "Zâʾik-i devrân tatdı cürʿa-i câm-ı ecel" Mezarı Bursa’da Mısrî Tekkesi’nde Niyâzî-i Mısrî’nin oğlu Şeyh Çelebi Ali Efendi’nin kabrinin civarındadır.

Kaynaklarda fiziksel olarak esmer, uzun boylu, zayıf, hafif sakallı ve yüzünde çiçek bozukları bulunan bir kişi olarak tanıtılan Mehmed Emîn Efendi, rind yaratılışlı, hazır cevap, nüktedan, letaif-perdaz ve zarif bir kişiliğe sahiptir. Mehmed Emîn Efendi'nin her ikisi de şair olan Necât Efendi ve Hüseyin Hakkı Efendi isminde iki oğlu ile yine şair olup birkaç hanıma kâtiplik yaptığı için “Kâtibe Hanım” olarak tanınmış olan Şerîfe Zîbâ Hanım (d.1234/1818-19-ö.1319/1901-02) adında bir kızı vardır. Şerîfe Zîbâ Hanım’ın da Sırriye Hanım ve Ahmed Hulûsî Efendi adında iki çocuğu ile ismi tespit edilemeyen bir oğlu daha vardır (Karakoyun 2007: 10).

Zâ’ik, özellikle hiciv ve hezel vadisinde kudret göstermiş, çok sayıda tarih manzumesi kaleme almış başarılı bir şairdir. Mürettep bir Dîvân’ından başka eseri yoktur. Dîvân’ının bir kısmı (1b-65a arası) üzerine yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Karakoyun 2007).

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Çınarcı, M. Nuri (hzl.) (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey’in Tezkîretü’ş-Şu’arâ’sı ve Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.

Çiftçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Davud, Hâtimetü’l-Eş’âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 19.04.2014].

İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1970). Son Asır Türk Şairleri. C. 11. İstanbul: MEB Yay.

Karakoyun, Engin (2007). Zâik Divanı (Metin, 1b-65a). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Şemseddîn Sâmî (1316). Kâmusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası.

Tatcı, Mustafa ve Cemal Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. MEHMET GÜRBÜZ
Yayın Tarihi: 28.09.2014
Güncelleme Tarihi: 29.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Heves-i aşk-ı yâr var dilde

Sayd olunmaz şikâr var dilde

Olmaya arş u kürsî küncîde

Bir garîb intizâr var dilde

Ne zamân nakş olındı bilmem hîç

Müsta‘id bir nigâr var dilde

Mest-i câm-ı şarâb-ı ışk olalı

Tâ-be-mahşer humâr var dilde

Bir gülün şemmesine degmez iken

Ârzû-yı hezâr var dilde

Leylî-i hüsne doğrusı Zâ’ik

Ârzû-yı her nehâr var dilde

(Çiftçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Davud, Hâtimetü’l-Eş’âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 19.09.2014]. 134-135.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665Doğum YeriGörüntüle
2ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08Doğum YeriGörüntüle
3FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613Doğum YeriGörüntüle
4BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665Doğum YılıGörüntüle
5ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08Doğum YılıGörüntüle
6FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613Doğum YılıGörüntüle
7BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665Ölüm YılıGörüntüle
8ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08Ölüm YılıGörüntüle
9FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613Ölüm YılıGörüntüle
10BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665MeslekGörüntüle
11ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08MeslekGörüntüle
12FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613MeslekGörüntüle
13BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16BÎÇÂRE, Mehmed Efendid. ? - ö. 1665Madde AdıGörüntüle
17ÂZERÎ, İbrahim Bursalıd. ? - ö. 1707-08Madde AdıGörüntüle
18FÜRÛGÎ, Ahmed Fürûgî Çelebid. ? - ö. 1613Madde AdıGörüntüle