ZEKÎ, Kethüdâ Ali Zeki Efendi

(d. ?/? - ö. Cemaziyelevvel 1123/Haziran-Temmuz 1711)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Bosna’da doğdu. Asıl adı Ali’dir. Maden ve benzeri şeylerden altın elde etme iddiasındaki kimya/simya ile meşgul olmuştur. İstanbul’a gelerek bazı devlet büyüklerinin sohbet meclislerinde bulunmuş, bir kaç kez şeyhülislamlık yapan Yenişehir Çatalcalı Ali Efendi’ye kethuda olmuştur. (Özcan 1989: 454; Arslan 1994:55; İpekten vd. 1988: 548) Ali Efendi’nin yardımıyla Haremeyn-i Şerifeyn mukataacılığına, bazı divan mansıplarına ve hocalığına ulaşmıştır. Hâmisi Ali Efendi görevinden ayrılınca Koska Furunu semtinde bulunan evinde dinlenmeye çekilmiş, kimya hevesiyle vaktini geçirerek ileri bir yaşta vefat etmiştir. (Arslan 1994:55)

Zekî'nin divan tertip ettiğine dair kaynaklarda bir bilgi bulunmamaktadır. Bilinen tek eseri, Şâhidî Lugati Şerhi'dir. (Arslan 1994: 55)

Vefat tarihini, Safâyî 1122/1710-11, Sâlim 1123/1711-12 olarak kaydetmiştir. (İnce 2005: 309. Çapan 2005: 267) Mecma-ı Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ’nın ölüm tarihini 1115/1703-04 göstermesi yanlıştır diyen Nâil Tuman, bu konuda Cumâdelûlâ 1123/ Haziran-Temmuz 1711 gibi daha net bir tarih bildirmektedir (Kurnaz 2001: 390).

Alaycı ve espirili bir anlatımı yeğleyen Sâfayî’ye göre, Zekî’nin gerek alışılmış eski tarz gerekse sıradışı tarzda şiirleri vardır. Sâlim'e göre ise, şiirleri kötü ve yavandır. Sâlim, Zekî'nin şiirlerini tezkiresine almaya layık görmez ve şiir örneği olarak sadece bir beytine yer verir (İnce 2005: 310). Tezkireciler, onun şairliğini başarısız bulsa da Zekî, muammaları ve düşürdüğü tarihlerle ün kazanmıştır.

 

 

Kaynakça

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Arslan, Mehmet (hzl.) (1994). Mecma'-ı Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ: Mehmet Sirâceddîn. Sivas: Dilek Matbaacılık.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Halûk, M. İsen, R.Toparlı, N. Okçu ve T. Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kurnaz, Cemal ve M. Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fudalâ.” C. 2. İstanbul: Çağrı Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
Yayın Tarihi: 07.12.2013
Güncelleme Tarihi: 21.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Nihâl-i nâzenînüm dil-firîb ü dilsitân oldu

Hırâmân oldugı dem fitne-i âhir zamân oldu

 

'Aceb mi şevk-i la'lünle Zekî mest-i müdâm olsa

Lebün fikriyle çeşmümden müdâmî mey revân oldu 

(Kurnaz, Cemal ve M. Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 390)

 

Bâg-ı elemün jâlesi hep eşk-i terümdür

Gülzâr-ı gamun goncası laht-ı cigerümdür

(Kurnaz, Cemal ve M. Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 390 )

 

Tîg-i sitem-i gamze dildâra dem-âdem

Câm-ı mey-i gül-reng elümde siperümdür

 

Pür oldı Zekî dâg-ı mahabbetle vücûdum

Reşk-âver-i hurşîd-i felek dâg-ı serümdir 

(Kurnaz, Cemal ve M. Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 390)

 

 


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?Doğum YeriGörüntüle
2OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?Doğum YılıGörüntüle
5OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?Ölüm YılıGörüntüle
8OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?MeslekGörüntüle
11OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
12ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
13MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16MÜNÎRÎ, İbrâhîmd. ? - ö. 1617 ?Madde AdıGörüntüle
17OSMÂN, Şeyh Osmân Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18ATFÎ, Ahmed Atfî Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle