Madde Detay
ZELİLÎ, Mehemmed Sıdık
(d. ?/? - ö. ?/?)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Eserlerinden 1087/1676-77 -1091/1680-81 yılları arasında doğduğu ve otuz yaşına kadar Yarkent’te yaşadığı anlaşılmaktadır (Tursun 1985: 158). Asıl adı Mehemmed Sıdkî'dir. Yarkent’te bulunan “Hanlık Mederese”sinde tahsil gördü, burada Arapça ve Farsça öğrendi. Medresede eğitim aldığı dönemde, kendinden önce Çağatay sahasında yetişen şairlerin eserlerinin yanı sıra Arap ve Fars edebiyatındaki önemli simaların eserlerini de okudu. Sefer-nâme adlı eserinden, Hoten, Aksu, Kuça ve Turfan’da bulunduğu, elli yaşında iken de tekrar Hoten’e döndüğü anlaşılmaktadır (Utuk vd. 2006: 675-676). Zelîlî’nin yaşadığı dönem, Yarkent Hanlığı’nın son dönemidir ve bu dönemde “Ak Tağlık”lar ile “Kara Tağlık”lar arasında çetin mücadeleler yaşanmıştır. Uygur Türklerinin arasındaki bu mücadele, şairin düşünce ve duygu dünyasını derinden etkilemiştir. Hoten’de vefat ettiği ve Hoten’in “Altınlıkum” mahallesinde bulunan “Altın Mezar”a defnedildiği rivayet edilmektedir. Mezarı “Muhemmed Sıdık Yerkendî Halpem Kabri” olarak bilinmektedir (Utuk vd. 2006: 677). Fakat ölüm tarihi hakkında bir bilgi yoktur.
Eserleri şunlardır:
1. Dîvân: Şairin bir Dîvân'ı ile Dîvânçesinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Eser, 1985 yılında Milletler Neşriyatı tarafından yayımlanmıştır. Dîvân'da 196 gazel, 27 rubai, 18 muhammes, 5 müstezat, 2 kaside ve 2 sakiname bulunmaktadır. Gazelleri genellikle 5-7 beyitten oluşmaktadır. Ancak 9, 15 ve 17 beyitlik gazelleri de bulunmaktadır (Tursun 1985: 665).
2. Sefer-nâme: Eser, 1718 yılında yazılmış olup 1400 beyitten oluşmaktadır. Üç bölümden oluşan eserin, ilk bölümü münâcât mahiyetindedir. İkinci bölüm, şairin Yarkent’ten başlayıp Kaşgar’a uzanan yolculuğunu anlatır. Üçüncü bölümde ise şairin Yarkent’e döndüğünde dostu Şair Molla Gazel ile Hoten bölgesinde yaptığı seyahati konu alır.
3. Tezkire-i Hoca Muhammed Şerif: "Tezkire-i Hoca Muhammed Şerif Büzrükvar" adı ile de bilinen eser, 1742 yılında yazılmış olup 770 beyitten oluşmaktadır. Eserde Said Han ve Abdureşid Han’ın üstadı Hoca Muhammed Şerif’in hayatı anlatılmaktadır.
4. Tezkire-i Çilten: 1736 yılında yazılan eser 226 beyitten oluşmaktadır ve dinî motifler içermektedir. Zelilî, bu eserinde Yarkent’te bulunan “Çilten Mezarları” hakkındaki rivayet ve kıssalara yer vermiştir.
Zelilî, Uygur romantik-realist şiirine yeni bir boyut kazandıran özgün bir şairdir. Gazelhanlıkta önemli bir yeri olan şair, kendisinden önceki şairlerin geleneğini devam ettirmiş ve Ali Şir Nevayî’yi üstadı olarak kabul etmiştir. Arapça ve Farsçayı çok iyi kullanan şair, eserlerinde sosyal hayata da yer vermiş; vatanperverlik, halkçılık ve adalet gibi konuları işlemiştir.
Kaynakça
Osman, Ğeyretcan (1987). Uyğur Kilassik Edebiyati Tarihidin Tezis. Ürümçi: Şincan Daşö Neşriyatı.
Osman, Ğeyretcan (1996). Uyğur Kilassik Edebiyati Kiskiçe Tarihi 2. Ürümçi.
Osman, Ğeyretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.
Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Utuk, İmincan Ehmidi, Ğ. Osman, M. Mirziehmet, E. Suleyman, H. Abdusalam (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 2. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. ADEM ÖGERYayın Tarihi: 08.04.2014Güncelleme Tarihi: 12.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Gül kaddi kâmetini şemşâd eger kilmasa
Bülbülde ayb yoktur feryâd eger kilmasa
Dûzehdeki günahkâr otdin kutulmağ ayler
Ehmet şefâ'at idin âzâde ger kilmasa
Zulmetdin ol Skender çikmaslik erdi mumkin
Hızrî mürüvvet eylep emdâd eger kilmasa
Ser-pâ bürehnelikdin bolmas kişi kelender
Dunyâ vü âhiretni berbâd eger kilmasa
Hâcî herem içide tevk eylemek ne hâsil
Veyrânei könülni âbâd eger kilmasa
Tuğyân eter cunûnum zinciri işk keltür
Efsûn-gerân ezâyim bunyâd eger kilmasa
Şehd u şeker töker mu şirin tekellümüdin
İşkin Zelilî kulni feryâd eger kilmasa
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 28-29.)
Muhammes
Yüzünge bî-hûdâne secde kildim bįriyâ derler
Uluğluk hörmetidin âstânen kibriyâ derler
Tenim körgeç bu tufrâğ üzre nakşi boryâ derler
Kara kaşinni ey zâlim, körüp işk ehli hâ derler
Dâği ol enber efşânin tütün ya ejdehâ derler
Peri-zâdi iremdin sen ziyâde cilve eylepsen
Kiyâmet kâyim olğanda yüzümni körsetey depen
Şerâr u şöle künnin işkidin cânimni örtepsen
Çemen-zâri könülni ğunca yanliğ dâğ eylepsen
Tamâşâ eylegen gûyâ ki dest-i kerbelâ derler
Şeb-i hicrân erür yâd eylerem ruhsâre-i mâhim
Çü ejderhâ-yi âteş ot salur her peşeye âhim
Refikim gird-bâd-i işk olupdur derd-i hem-râhim
Muhabbet ikliminin tâc-dâri sen ayâ şahim
Terik-i memleket tutmağlikinni hoş edâ derler
Selâm eytin sebâ-i mâhi Hotendin Çin u Maçinğa
Peyâm eylen daği ol sim-tendin Çin u Maçinğa
Bu ğurbet-nâmeni bergeyse mendin Çin u Maçinğa
Toşupdur şöhret-i âvâze sendin Çin u Maçinğa
Hatâdin saçlarinni bilmeyin müşk-i Hitâ derler
Debristân derdinde berür ders-i muhabbetdin
Be-ğeyr ez dâğ hâsil bolmadi gönlümde hasretdin
Giribân-i tâbdâ men çâk etermen bes ki ğeyretdin
Leb-i la’linde körgeç nukta-i halinni ğeyretdin
Ğulâm-i Hindûvî leşker-furûşî bi-behâ derler
Seher gerdunğa yetti çekenimdin âh pür derdi
Güvâhimdür gözümnin yaşi birle çehre-i derdi
Bu keçe şuhlukidin dilrâya ğeyrige yâr erdi
Kizil başim sârih çehremge hey-hey zinnet berdi
Zelilî’nin yüzidür yâ sevâd-i kimyâ derler
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 412-413.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 08.04.2014Güncelleme Tarihi: 12.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Gül kaddi kâmetini şemşâd eger kilmasa
Bülbülde ayb yoktur feryâd eger kilmasa
Dûzehdeki günahkâr otdin kutulmağ ayler
Ehmet şefâ'at idin âzâde ger kilmasa
Zulmetdin ol Skender çikmaslik erdi mumkin
Hızrî mürüvvet eylep emdâd eger kilmasa
Ser-pâ bürehnelikdin bolmas kişi kelender
Dunyâ vü âhiretni berbâd eger kilmasa
Hâcî herem içide tevk eylemek ne hâsil
Veyrânei könülni âbâd eger kilmasa
Tuğyân eter cunûnum zinciri işk keltür
Efsûn-gerân ezâyim bunyâd eger kilmasa
Şehd u şeker töker mu şirin tekellümüdin
İşkin Zelilî kulni feryâd eger kilmasa
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 28-29.)
Muhammes
Yüzünge bî-hûdâne secde kildim bįriyâ derler
Uluğluk hörmetidin âstânen kibriyâ derler
Tenim körgeç bu tufrâğ üzre nakşi boryâ derler
Kara kaşinni ey zâlim, körüp işk ehli hâ derler
Dâği ol enber efşânin tütün ya ejdehâ derler
Peri-zâdi iremdin sen ziyâde cilve eylepsen
Kiyâmet kâyim olğanda yüzümni körsetey depen
Şerâr u şöle künnin işkidin cânimni örtepsen
Çemen-zâri könülni ğunca yanliğ dâğ eylepsen
Tamâşâ eylegen gûyâ ki dest-i kerbelâ derler
Şeb-i hicrân erür yâd eylerem ruhsâre-i mâhim
Çü ejderhâ-yi âteş ot salur her peşeye âhim
Refikim gird-bâd-i işk olupdur derd-i hem-râhim
Muhabbet ikliminin tâc-dâri sen ayâ şahim
Terik-i memleket tutmağlikinni hoş edâ derler
Selâm eytin sebâ-i mâhi Hotendin Çin u Maçinğa
Peyâm eylen daği ol sim-tendin Çin u Maçinğa
Bu ğurbet-nâmeni bergeyse mendin Çin u Maçinğa
Toşupdur şöhret-i âvâze sendin Çin u Maçinğa
Hatâdin saçlarinni bilmeyin müşk-i Hitâ derler
Debristân derdinde berür ders-i muhabbetdin
Be-ğeyr ez dâğ hâsil bolmadi gönlümde hasretdin
Giribân-i tâbdâ men çâk etermen bes ki ğeyretdin
Leb-i la’linde körgeç nukta-i halinni ğeyretdin
Ğulâm-i Hindûvî leşker-furûşî bi-behâ derler
Seher gerdunğa yetti çekenimdin âh pür derdi
Güvâhimdür gözümnin yaşi birle çehre-i derdi
Bu keçe şuhlukidin dilrâya ğeyrige yâr erdi
Kizil başim sârih çehremge hey-hey zinnet berdi
Zelilî’nin yüzidür yâ sevâd-i kimyâ derler
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 412-413.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Gül kaddi kâmetini şemşâd eger kilmasa
Bülbülde ayb yoktur feryâd eger kilmasa
Dûzehdeki günahkâr otdin kutulmağ ayler
Ehmet şefâ'at idin âzâde ger kilmasa
Zulmetdin ol Skender çikmaslik erdi mumkin
Hızrî mürüvvet eylep emdâd eger kilmasa
Ser-pâ bürehnelikdin bolmas kişi kelender
Dunyâ vü âhiretni berbâd eger kilmasa
Hâcî herem içide tevk eylemek ne hâsil
Veyrânei könülni âbâd eger kilmasa
Tuğyân eter cunûnum zinciri işk keltür
Efsûn-gerân ezâyim bunyâd eger kilmasa
Şehd u şeker töker mu şirin tekellümüdin
İşkin Zelilî kulni feryâd eger kilmasa
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 28-29.)
Muhammes
Yüzünge bî-hûdâne secde kildim bįriyâ derler
Uluğluk hörmetidin âstânen kibriyâ derler
Tenim körgeç bu tufrâğ üzre nakşi boryâ derler
Kara kaşinni ey zâlim, körüp işk ehli hâ derler
Dâği ol enber efşânin tütün ya ejdehâ derler
Peri-zâdi iremdin sen ziyâde cilve eylepsen
Kiyâmet kâyim olğanda yüzümni körsetey depen
Şerâr u şöle künnin işkidin cânimni örtepsen
Çemen-zâri könülni ğunca yanliğ dâğ eylepsen
Tamâşâ eylegen gûyâ ki dest-i kerbelâ derler
Şeb-i hicrân erür yâd eylerem ruhsâre-i mâhim
Çü ejderhâ-yi âteş ot salur her peşeye âhim
Refikim gird-bâd-i işk olupdur derd-i hem-râhim
Muhabbet ikliminin tâc-dâri sen ayâ şahim
Terik-i memleket tutmağlikinni hoş edâ derler
Selâm eytin sebâ-i mâhi Hotendin Çin u Maçinğa
Peyâm eylen daği ol sim-tendin Çin u Maçinğa
Bu ğurbet-nâmeni bergeyse mendin Çin u Maçinğa
Toşupdur şöhret-i âvâze sendin Çin u Maçinğa
Hatâdin saçlarinni bilmeyin müşk-i Hitâ derler
Debristân derdinde berür ders-i muhabbetdin
Be-ğeyr ez dâğ hâsil bolmadi gönlümde hasretdin
Giribân-i tâbdâ men çâk etermen bes ki ğeyretdin
Leb-i la’linde körgeç nukta-i halinni ğeyretdin
Ğulâm-i Hindûvî leşker-furûşî bi-behâ derler
Seher gerdunğa yetti çekenimdin âh pür derdi
Güvâhimdür gözümnin yaşi birle çehre-i derdi
Bu keçe şuhlukidin dilrâya ğeyrige yâr erdi
Kizil başim sârih çehremge hey-hey zinnet berdi
Zelilî’nin yüzidür yâ sevâd-i kimyâ derler
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 412-413.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Gül kaddi kâmetini şemşâd eger kilmasa
Bülbülde ayb yoktur feryâd eger kilmasa
Dûzehdeki günahkâr otdin kutulmağ ayler
Ehmet şefâ'at idin âzâde ger kilmasa
Zulmetdin ol Skender çikmaslik erdi mumkin
Hızrî mürüvvet eylep emdâd eger kilmasa
Ser-pâ bürehnelikdin bolmas kişi kelender
Dunyâ vü âhiretni berbâd eger kilmasa
Hâcî herem içide tevk eylemek ne hâsil
Veyrânei könülni âbâd eger kilmasa
Tuğyân eter cunûnum zinciri işk keltür
Efsûn-gerân ezâyim bunyâd eger kilmasa
Şehd u şeker töker mu şirin tekellümüdin
İşkin Zelilî kulni feryâd eger kilmasa
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 28-29.)
Muhammes
Yüzünge bî-hûdâne secde kildim bįriyâ derler
Uluğluk hörmetidin âstânen kibriyâ derler
Tenim körgeç bu tufrâğ üzre nakşi boryâ derler
Kara kaşinni ey zâlim, körüp işk ehli hâ derler
Dâği ol enber efşânin tütün ya ejdehâ derler
Peri-zâdi iremdin sen ziyâde cilve eylepsen
Kiyâmet kâyim olğanda yüzümni körsetey depen
Şerâr u şöle künnin işkidin cânimni örtepsen
Çemen-zâri könülni ğunca yanliğ dâğ eylepsen
Tamâşâ eylegen gûyâ ki dest-i kerbelâ derler
Şeb-i hicrân erür yâd eylerem ruhsâre-i mâhim
Çü ejderhâ-yi âteş ot salur her peşeye âhim
Refikim gird-bâd-i işk olupdur derd-i hem-râhim
Muhabbet ikliminin tâc-dâri sen ayâ şahim
Terik-i memleket tutmağlikinni hoş edâ derler
Selâm eytin sebâ-i mâhi Hotendin Çin u Maçinğa
Peyâm eylen daği ol sim-tendin Çin u Maçinğa
Bu ğurbet-nâmeni bergeyse mendin Çin u Maçinğa
Toşupdur şöhret-i âvâze sendin Çin u Maçinğa
Hatâdin saçlarinni bilmeyin müşk-i Hitâ derler
Debristân derdinde berür ders-i muhabbetdin
Be-ğeyr ez dâğ hâsil bolmadi gönlümde hasretdin
Giribân-i tâbdâ men çâk etermen bes ki ğeyretdin
Leb-i la’linde körgeç nukta-i halinni ğeyretdin
Ğulâm-i Hindûvî leşker-furûşî bi-behâ derler
Seher gerdunğa yetti çekenimdin âh pür derdi
Güvâhimdür gözümnin yaşi birle çehre-i derdi
Bu keçe şuhlukidin dilrâya ğeyrige yâr erdi
Kizil başim sârih çehremge hey-hey zinnet berdi
Zelilî’nin yüzidür yâ sevâd-i kimyâ derler
(Tursun, İmin (1985). Zelilî Divanı. Pekin: Milletler Neşriyatı. 412-413.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | MEŞHÛRİ, İbrâhim | d. ? - ö. 19. yy. | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | KIDÎRÎ, Yusuf | d. ? - ö. 1561 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | MEŞHÛRİ, İbrâhim | d. ? - ö. 19. yy. | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | KIDÎRÎ, Yusuf | d. ? - ö. 1561 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | MEŞHÛRİ, İbrâhim | d. ? - ö. 19. yy. | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | KIDÎRÎ, Yusuf | d. ? - ö. 1561 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | MEŞHÛRİ, İbrâhim | d. ? - ö. 19. yy. | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | KIDÎRÎ, Yusuf | d. ? - ö. 1561 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | FUTÛHÎ, Hoca Sıdık | d. 1717-18 - ö. 1755-56 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | MEŞHÛRİ, İbrâhim | d. ? - ö. 19. yy. | Madde Adı | Görüntüle |
15 | KIDÎRÎ, Yusuf | d. ? - ö. 1561 | Madde Adı | Görüntüle |