Mirza Kâzım Bey

(d. 1802 / ö. 27 Kasım 1870)
Doğubilimci, Tarihçi, Eğitimci ve Dil Bilimci
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Muhammed Ali olan Mirza Kâzım Bey, 1802 yılında İran’ın Reşt şehrinde dünyaya geldi. Annesi Reşt valisi Mir Bakır Han’ın kızı Şerefnisa Hanım, babası Kafkasya’daki Derbend şehri eşrafından Kadı Hacı Kasım Bey’dir. Mirza Kazım Bey’in çocukluğu ve gençliği Derbent ve Kuba’da ilim tahsil ederek geçti. On yedi yaşında iken dil çalışmalarına başladı ve Arap Dili Grameri Üzerine Alıştırmalar adlı bir kitap yazdı. Sonraki dönemlerde İngilizce, Rusça ve Fransızca öğrendi. Babasının 1820 yılında Derbent’i işgal eden Ruslar tarafından Astrahan’a sürgüne gönderilmesi üzerine Astrahan’a gitti. Orada bulunan misyonerlere Arapça ve Türkçe dersleri vermeye başladı. Bu süreçte misyonerlerden etkilenerek 1823’te Hıristiyanlığı kabul etti ve Aleksandr adını aldı (Mert 2004: 405).

Mirza Kâzım Bey, Omsk’taki Asya Okulu’nda Tatar dili okutmanı (31 Ekim 1826’ya kadar) ve Sibirya valisinin tercümanı ve 1826’da Doğu dilleri ve edebiyatları okutmanı olarak görev yaptı. 1828’de Tatar dili dersleri Türk-Tatar Dili Kürsüsü’ne dönüştürüldü ve başına Kâzım Bey getirildi. 1844-1849 yılları arasında Dil ve Tarih Fakültesi’nin dekanı oldu. 1849’da Eğitim bakanı tarafından Doğu Dilleri Fakültesi’nin kurulması işini yürütmek üzere Petersburg Üniversitesi’nde görevlendirildi. 1869 yılı başında Batı Avrupa’ya, Finlandiya, Almanya ve Fransa’ya gitti (Kanlıdere 2005: 163-164).

Mirza Kâzım Bey 1842 yılında Kazanlı soylu bir ailenin kızı Praskovya Kostlivseva ile evlendi. Bu evlilikten Olga, Aleksandr, Boris ve Nikolay adlı dört çocuğu oldu. 1854 yılında hem eşini hem de iki oğlunu kaybeden Kâzım Bey, 27 Kasım 1870 yılında da kendisi vefat etti.

Rusya'da Şarkiyat çalışmalarının öncüsü sayılan Mirza Kâzım Bey, tarih, dilbilimi, edebiyat, felsefe, din, etnoğrafya, hukuk, nümizmatik, mitoloji, pedogoji ve çeviri gibi birçok alanda elliden fazla eser vermiş üretken bir ilim adamıdır. Es-Seb'ü's-Seyyar, Muamma ve Lugaz, Derbentname, Muhtasaru’l-Vikâye, Şark Ulemasının Biyografisi, Şark Elyazmalarının Kataloğu, Kur’an’ın Tam Fihristi ve İslam Tarihi, Arabistan’da ve Arabistan Dışında Hz. Muhammed’in Getirdiği Yenilikler ve Bazı Politik Devrimler, Firdevsî'de İran Mitolojisi, Müridizm ve Şamil, Şerâyi'ül İslâm (2 cilt), Bab-i Babidi eserlerinden bazılarıdır. Kâzım Bey'e asıl şöhreti kazandıran eseri ise 1839'da Kazan üniversitesi tarafından yayımlanan Grammatika turetsko-tatarskogo yazıka adlı çalışmasıdır.

Kaynakça

Kanlıdere, Ahmet (2005). “Mirza Kâzım Bey (1802-1870)", TDV İslam Ansiklopedisi, XXX, İstanbul: s. 162-164.

Koç, Yasemin "Mirza Kazım Bey ve Eserlerine Dair Çalışma Notları" www.academia.edu /26404859/Mirza_Kaz%C4%B1m_Bey_ve_Eserlerine_Dair_%C3%87al%C4%B1%C5%9Fma_Notlar%C4%B1 [ErişimTarihi: 24.03.2019].

Muhit, Mert (1999). “Rusya’da Şarkiyat Çalışmalarının Öncüsü, Ünlü Türk Alimi: Mirza Kâzım-Bey”, Türk Yurdu, XIX/145, s. 26-34.

Muhit, Mert (2004). "Aleksandr Mirza Kâzım-Bey (1802-1870), İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 405-410.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MEVLÜT GÜLMEZ
Yayın Tarihi: 20.12.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Ucebnoe Posobie dlya Vremmenogo Kursa Turetskogo YazıkaObrazovaniye Yayınları / Sankt Petersburg1854İnceleme
Plan Ucenogo Puteşestviya po Vostoku dlya Molodıh Orientalistov, Okoncivşih Kurs v Kazanskom UniversiteteKazan Üniversitesi Yayınları / Kazan1841İnceleme
As-Sab us-Sayyar, ili Sem Planet: Đstoriya Krımskih Hanov Socineniya na Turetskom Yazıke Seyit Rizoyu, s Vvedennim na Russkom YazıkeKazan Üniversitesi Yayınları / Kazan1832İnceleme
MuhammedieKazan Üniversitesi Yayınları / Kazan1845İnceleme
Bab i BabidıSpec.lit. Yayınları / Sankt Petersburg1865İnceleme
İzbrannıe ProizvedeniyaMaarif Yayınları / Bakü1985İnceleme
Predislovie k Derbend-nameElm Yayınları / Bakü1985İnceleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1SEHAVET KERİMÎd. 01.03.1966 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2BÜYÜK AĞAd. ? - ö. 2002Doğum YeriGörüntüle
3BAYLİ TEKEd. 1953 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4YÜMNÎ, Süleymân Yümnî Efendid. 1802-03 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5REFÎK, Osman Refîk Efendi, Eyüplüd. 1802 - ö. 1854 ds.Doğum YılıGörüntüle
6DEHŞETÎ, Salihd. 1802/1813? - ö. 1866/1875?Doğum YılıGörüntüle
7TEVHÎD, Seyyid Ahmed Tevhîd Efendid. 1807 - ö. 1870Ölüm YılıGörüntüle
8İSMAİLd. 1820 - ö. 1870Ölüm YılıGörüntüle
9MUHTÂCÎ, Hasand. ? - ö. 1870?Ölüm YılıGörüntüle
10Ayanzade Namık Ekremd. 1878 - ö. 1917MeslekGörüntüle
11Selahattin Savcıd. 1913 - ö. 1992MeslekGörüntüle
12Muhsin Durucand. 23 Nisan 1948 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Kemal Haşim Karpatd. 15 Şubat 1923 - ö. 20 Şubat 2019Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14İsa Hasan Cebeciev (Cebeci)d. 6 Mayıs 1942 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Emin Abidd. 1898 - ö. 21 Ekim 1938Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16KÂZIM, Kâzım Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17İZZETÎ, Vüs'atî-zâde Sipahî Mehmed İzzetî Beyd. ? - ö. 1664-65Madde AdıGörüntüle
18İRFÂN, İrfân Beyd. ? - ö. 19. yy.Madde AdıGörüntüle