Madde Detay

Asıl adı Mehmet Doğan olan Uzun Mehmet, Mersin’in Silifke ilçesine bağlı Ovacık köyünde 1938 yılında dünyaya gelmiştir. Babası yörede “Deliabdullahlar” diye bilinen bir sülaleye mensup olan Kamil Doğan, annesi de “Omaraligiller” sülalesinden Ayşe Hanım’dır. Kamil-Ayşe çiftinin dördüncü çocuğu olarak dünyaya gelen Uzun Mehmet, çocukluk döneminden itibaren boyunun uzunluğuyla dikkat çekmiş, önceleri “Kamil Memmet” olan lakabı zamanla Uzun Mehmet’e dönüşmüştür. İlkokulu doğduğu köyde birinci sınıftaki sınıf tekrarından ötürü altı yılda tamamlamıştır. İlk şiirini beşinci sınıftayken sütkardeşi Kerim’in abisinin vefatı üzerine çevresindeki kadınların ağıtlarından etkilenerek yazmış ancak bu şiiri daha sonra kaybolmuştur. Okumaya karşı büyük bir ilgi duymasına rağmen ailesinin maddi durumu onu okutmaya el vermemiştir. Uzun Mehmet’in hayatındaki en büyük üzüntülerinden biri çocukluk döneminin popüler eğitim kurumlarından olan köy enstitülerinde okuyamamasıdır. Çocukluk ve gençlik yıllarında çobanlık yapması, tabiatla iç içe bir hayat sürmesi şiirine değişmez bir rota çizmiştir. 1957 yılında ilk evliliğini babasının teyzesinin torunu Nazife Hanım ile yapmıştır. Bu evlilikten Ümmü ve Hacı Ali adında iki çocuğu dünyaya gelmiştir. Evlendikten kısa bir süre sonra askere gitmiş ve 24 ay vatanî görevini yaptıktan sonra 1960 yılında terhis olmuştur. Askerlik dönüşü işsizlik ve ailevi sebeplerle köyden göçmeye kara vermiştir. 1961 yılında, hâlâ yaşadığı yer olan Erdemli ilçesi Kargıpınarı beldesine gelmiştir. Önceleri bahçıvanlık, bekçilik, amelelik gibi işlerin yanı sıra limon tezgâhlarında işçi, küfeci olarak da çalışmıştır. 1973 yılında, yaşadığı mahalleye muhtar seçilmiş ve kesintisiz olarak 36 sene muhtarlık yapmıştır. Bu arada hem geçimini sağlamak hem de muhtarlık hizmetlerini sabit bir noktada yürütmek amacıyla bir bakkal dükkânı açmıştır. Bu bakkal sayesinde maddi durumunu düzelmiş ve mal almak için gittiği Mersin’den, Adana’dan âşıklık geleneğinin önemli temsilcileri olan Karacaoğlan, Seyranî, Âşık Veysel gibi âşıkların eserlerini temin etmiştir. Bu âşıkları kendisine manevi usta olarak kabul etmiştir. Muhtarlık görevi sürecince karşılaştığı insan tipleri, halka hizmet yolunda karşısına çıkan bürokratik engeller, kültürel değişim ve bilhassa Yörüklerin sosyal ve kültürel hayatı Uzun Mehmet’in şiirine sağlam bir zemin teşkil etmiştir. Ayrıca bu dönem Uzun Mehmet’in bir kültür adamı kimliğiyle çevresinde temayüz etmesini sağlamıştır. İlk eşi Nazife Hanım 2010 yılında vefat etmiş, bunun üzerine ikinci evliliğini Gülnar’dan Ayşe Fatma Hanım ile yapmıştır. 1994 yılında emekli olan Mehmet Doğan yaşadığı belde belediyesinin de katkısıyla şiirlerini kitaplaştırmıştır. Derleme, öykü ve üç şiir kitabının yanı sıra bir tane de romanı yayımlanan Uzun Mehmet hâlâ Erdemli’de yaşamaktadır (Kırmızı 2016: 274).

Uzun Mehmet’in sanat anlayışının oluşmasında Türk halk edebiyatının sözlü ve yazılı kaynaklarının etkisi çok büyüktür. Yaşadığı coğrafya, kadim Türk geleneklerinin canlı bir şekilde devam ettirildiği; hayvancılık, yaylacılık gibi doğayla temasın yoğun olarak yaşandığı ve şifahi edebiyat unsurları bakımından zengin bir yöre olan Toroslar’dır. Bu itibarla Uzun Mehmet her şeyden önce içinde yaşadığı sosyal ortamın etkisiyle âşıklığa yönelmiş, çevresindeki köklü ve zengin birikim şiirinin ve sanatının temel dayanaklarından biri olmuştur. O usta bir âşığa çırak olamamış buna karşın yazılı kaynakların çoğalmasıyla beraber âşık şiirinin usta isimlerinin eserlerini okuyarak onlardan manen istifade etmiştir. Gerek ailesinden ve yakın çevresinden öğrendiği Hoca Ahmet Yesevî’nin kerametleri, Mevlana ve Yunus Emre’nin hikmetleri, Karacaoğlan’ın şiirleri gerekse de okuyarak öğrendiği Seyranî, Bayburtlu Zihnî, Ruhsatî, Âşık Veysel, Reyhanî, Şeref Taşlıova, Murat Çobanoğlu gibi âşık edebiyatının önde gelen âşıklarının etkisini şiirlerinde görmek mümkündür. Bunların yanında âşığın Kerem ile Aslı, Emrah ile Selvi, Ferhat ile Şirin gibi halk hikâyeleri kahramanlarına şiirlerinde yer vermesi onun halk edebiyatının kaynaklarından faydalandığının temel göstergelerinden biridir. Yazdığı şiirlerin tamamını hece ölçüsüyle yazmış, şiirlerinde daha çok yarım ve tam kafiyeyi kullanmıştır. Zaman zaman irtical yoluyla şiir söylese de genellikle şiirlerini zaman içerisinde ve düşünerek oluşturmuştur. Şiir sayılarının çokluğundan ötürü bazen tekrara düşmekten kendini kurtaramamıştır. Şiirlerinin tamamında tapşırma kuralına uymuş, genellikle Mehmet bazen de Uzun Mehmet mahlasını kullanmıştır. Şiirlerinde sade bir dil kullanmış, yerel sözcükleri dile kazandırma çabası içerisinde olmuştur.

Bir orman köyünde dünyaya gelen Uzun Mehmet, çocukluk ve gençlik dönemlerinden beri doğayla iç içe bir hayat sürmüş, sanatının ilhamını yaşadığı çevreden ve tabiattan almıştır. O da diğer şairler gibi sever, onu söyleten de bu coşkun haldir. Şiirlerinde muhayyel bir sevgiliye olan aşkın yanında doğup büyüdüğü coğrafyaya karşı olan sevgisi de büyük bir yer tutar.

Uzun Mehmet, gerek içinden çıktığı toplumun gerekse de yaşadığı devrin siyasî, sosyal, ekonomik ve idarî sorunlarını şiirlerinde dile getirmiştir. Toplumdaki sosyal sorunlar, kültürel yozlaşma, terör ve milli meseleler şiirlerinde sık sık yer verdiği konulardır. Kendisine milleti ayakta tuttuğuna inandığı değerleri gelecek nesillere aktarma görevi biçen Uzun Mehmet, kendince oluşturduğu değerler manzumesi üzerinden topluma seslenir. O bir Yörük-Türkmen kocasıdır. Çadır, heybe, çan, yaba, değnek, kepenek onun için en kıymetli ziynetlerden daha değerlidir. Gelenek kavramına büyük bir önem veren âşık, dünya görüşünü bu kavram etrafında şekillendirir. İnsanların duyarsızlığına, popüler kültürün insanları tek tipleştirmesine şiirlerinde itiraz eder. Ona göre bunu engellemenin yolu dinî ve millî değerlere sahip çıkmakla mümkündür. Uzun Mehmet’e göre din, insanları dünya ve ahirette saadete ulaştıran ilahi bir nizamdır. Âşıklığı gibi dindarlığı da şifahîdir. Şiirlerinde insanları dine ve dindar bir şekilde hayat sürmeye davet eder. Saz çalmayan, usta-çırak ilişkisi içerisinde geleneğe bağlanmayan, bilgi birikimini okuyarak edinen ve geleneksel âşık tipine göre farklı hususiyetleri olan Uzun Mehmet, şiirlerindeki şekil ve içerik, işlediği konular bakımından âşıklık geleneği içerisinde değerlendirilmiştir. Şiir dilindeki samimiyet, sanatını günlük konularla güncellemesi onun gelecekte de yeni nesiller tarafından bilinen ve okunan bir âşık olacağının göstergesidir.