Madde Detay

İstanbul'un Tophane semtinde dünyaya geldi. Asıl adı Ahmet'tir, Mithat adını daha sonra kendisine Mithat Paşa verecektir. Babası Süleyman Ağa, annesi 1828-1829 Osmanlı Rus Savaşı sırasında İstanbul'a gelen Kafkas muhaciri Nefise Hanım'dır. Süleyman Ağa, Nefise Hanım'ın ikinci kocasıdır. Ahmet Mithat'ın ağabeyi Hafız Ağa ile -bazı kaynaklarda yanlışlıkla kardeşi olduğu belirtilen- yeğeni Mehmet Cevdet'in annesi Fatma Hanım, Nefise Hanım'ın ilk kocasından olan çocuklarıdır. Küçük yaşta çalışma hayatına giren Ahmet Mithat’ın, her ortamda öğrenme çabasını sürdürmekle birlikte, düzenli bir eğitim öğretim hayatı olmamıştır. Daha altı yaşında iken babası tarafından Mısır Çarşısı’nda bir attar dükkânına çırak olarak verilmiştir. Zeki ve meraklı bir çocuk olan Ahmet, Mısır Çarşısı esnafından İbrahim Efendi'den okuma yazma, Galata'da bir Frenk'ten de Fransızca öğrenmiştir. 1856'da babası ölünce o tarihte Vidin'de memur olarak bulunan ağabeyinin yanına gider. Burada bir süre mahalle mektebine devam eder. Bir yıl sonra İstanbul'a dönen ağabeyi ile birlikte o da İstanbul'a gelir. Burada sıbyan mektebine kaydı yapılır. 1861'de bu okulu tamamlar. Aynı yıl Hafız Ağa'yla birlikte yine Vidin'e, ardından da Niş'e gider. Burada rüştiyeye kaydolur. Üç yıl süren rüştiye eğitimi sırasında Arapça ve Farsça öğrenir, Fransızcasını ilerletir. 1864 yılında Mithat Paşa Tuna vilayetine vali olarak atanınca Ahmet de ağabeyi ile birlikte onun maiyetinde bu vilayete gider. Bu vilayetin merkezi Rusçuk'ta Vilayet Kalemine çırak olarak alınır. Mithat Paşa'nın delaletiyle bir yandan da eğitimini sürdürür, Arapça ve Farsçasını ilerletir. Aynı zamanda Matbuat Kaleminde memur olan Dragan Cankov'dan Fransızca dersleri de alarak Fransızcasını daha da ileri bir seviyeye getirir. Rusçuk'ta bir taraftan vilayet kalemlerinde kâtiplik görevinde bulunurken diğer taraftan Mithat Paşa'nın yönlendirmeleriyle vilayet gazetesi Tuna'da yazılar da kaleme alır. Böylece ilk kalem tecrübelerini gerçekleştirmiş olur. 1866 yılında yine ağabeyi ile birlikte Sofya'ya gider. Menfa'da kendisinin anlattığına göre bir çeşit sefahat hayatına kapıldığı için ailesi kendisini evlendirmek ister ve 1866'da Servet Hanım'la evlenir. Evlendikten kısa süre sonra tekrar Rusçuk'a çağırılır. Karısını Sofya'da bırakarak gider. Tekrar sefahat hayatına kendisini kaptırır. Ağabeyinin ikazlarına da aldırmayarak evi terk eder. Bu zor günlerinde Muhacirîn Komisyonu Reisi Şakir Bey onu evine kabul edip kütüphanesini açarak telif ve tercüme yazı yazmaya teşvik eder. Bu yönlendirmeyle Moliere'in La Mariage Force (Zoraki Nikâh) adlı eserini tercüme eder (1867). 1868'de Tuna gazetesi yazarlığı ile Ziraat Müdürlüğü kâtipliği görevlerini üstlenir. 1869'da Mithat Paşa'nın Bağdat valiliğine atanmasıyla Ahmet Mithat da burada kurulacak matbaanın hazırlığıyla görevlendirilir. Önce İstanbul'a gelerek matbaa araç gereçlerini tamamlar ve Paşa ile birlikte Bağdat'a gider. Burada Bağdat Vilayeti Mektubi Kaleminde memurlukla birlikte vilayet gazetesi Zevra'nın yöneticisi ve yazarı olur. Menfa'da Bağdat'taki yaşantısından söz ederken Muhammed Bakır Can Muattar'dan felsefe, Osman Hamdi Bey'den Avrupa medeniyeti, kültür, sanat ve edebiyat hayatı, Muhammed Feyzi ez-Zehafi'den İslami bilimler alanında çok yararlandığını özellikle belirtir. 1870'te ağabeyi ölünce ailenin yükü onun üzerine kalır. Aileyi İstanbul'a gönderir, kendisi de bir süre daha kaldıktan sonra 1871 yılı baharında İstanbul'a döner. Bağdat'ta iken ilk kitabı olan ve daha sonra kendi adıyla özdeşleşecek Hace-i Evvel'i yayımlar. Kitap çok tutulur ve hemen ikinci baskısını yapar. Kıssadan Hisse'yi de yine Bağdat'ta iken hazırlar ve neşreder. Letaif-i Rivayat üst başlığıyla yayınına başladığı ve yaklaşık yirmi beş yılda tamamlanacak hikâye/roman külliyatının ilk beş cüzü de Bağdat'ta iken yazılmıştır. Böylece ölümüne kadar kırk yıldan fazla sürecek yayın faaliyeti başlamış olur. İstanbul'da ilk görevi Ceride-i Askeriye başmuharrirliğidir. Aynı zamanda Tahtakale'de evinin alt katına bir matbaa kurarak kendi yazdığı kitapların basımına başlar. Bu ilk kitaplarında "Muharririn zatına mahsus matbaada basılmıştır" ibaresi bulunmaktadır. Kısa sürede işlerini genişleterek kendi kitaplarının yanı sıra bazı gazeteler de basabilecek bir matbaa kurar. 1872'de Ceride-i Askeriye'den ayrılarak Devir adıyla bir gazete çıkarmaya başlar. Fakat daha ilk sayıda kullandığı "şiddet-i lisan" sebebiyle gazete kapatılır. Bunun üzerine Bedir gazetesini çıkarmaya başlar. Bu gazete de ancak 13 sayı çıkabilmiş, yine "şiddet-i lisan" gerekçesiyle kapatılmıştır. Bunun üzerine Dağarcık adlı dergiyi çıkarmaya karar verir. Bilim ve fen konularını halkın anlayacağı düzeyde ve eğlenceli bir tarzda sunmayı amaçlayan dergi on beş günde bir yayımlanmıştır. 1872-1873 yıllarında 10 sayı çıkabilen bu dergi de "Duvardan Bir Seda" başlıklı yazısının Basiret gazetesi tarafından "İslam düşmanlığı" ile itham edilmesi üzerine kapatılmıştır. Bu dönemde Namık Kemal'le yakın olan Ahmet Mithat Efendi, hem bu yazısı üzerine yaşanan tartışmalar hem de Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre oyununun sahnelenmesi sırasında çıkan olaylar üzerine Namık Kemal ve diğer birkaç kişiyle birlikte tutuklanır. Namık Kemal Magosa'ya Ahmet Mithat ise Ebuzziya Tevfik'le birlikte Rodos'a sürgüne gönderilir. Rodos sürgünü, Ahmet Mithat Efendi'nin yayın faaliyetlerini kısmen sekteye uğratmış olsa da o orada da boş durmamış, yazmaya ve yazdıklarını yeğeni Mehmet Cevdet aracılığıyla İstanbul'da yayımlamaya devam etmiştir. Kitap faaliyetlerinin yanı sıra Kırkambar dergisi de bu sürgün yıllarının ürünleri arasındadır. "Maarif, edebiyat, teracim-i ahval ve letaiften bahseder, on beş yirmi günde bir çıkar mecmuadır" ibaresiyle yayımlanan bu dergi 1873-1876 yılları arasında 34 sayı çıkmıştır. Derginin basıldığı Kırkambar Matbaası Türkçenin yanı sıra Fransızca, Rumca, Ermenice dillerinde de birçok kitap ve gazetenin basıldığı önemli bir matbaadır. Bu derginin yanı sıra Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul'da Neler Olmuş, Hasan Mellah ve Zeyl-i Hasan Mellah, Felatun Bey ile Rakım Efendi, Karı Koca Masalı gibi önemli romanları ve Açıkbaş ve Ahz-ı Sar adlı tiyatro oyunları da Rodos sürgünü sırasında kaleme alınmıştır. Bu yayın faaliyetlerinin yanı sıra Rodos'ta Medrese-i Süleymaniye adıyla bir de mektep açmış ve yeni eğitim öğretim metotlarını denediği eğitim faaliyetlerinde bulunmuştur.

V. Murat’ın tahta çıkışından sonra affedilerek İstanbul’a dönen (Haziran 1876) Ahmet Mithat Efendi, gazetecilik hayatına kaldığı yerden devam eder. 10 Temmuz 1876 tarihinden başlayarak İttihat gazetesini çıkarmaya başlar. Bu gazete 27 Şubat 1877 tarihine kadar 156 sayı yayımlanır. Sürgün hatıralarını kaleme alarak Menfa adıyla yayımlar (1876). Letaif-i Rivayat serisine devam eder, dokuzuncu cüzü (“Bir Gerçek Hikâye”; “Bir Fitnekâr”) yayımlar. Uzun soluklu romanlarından Paris’te Bir Türk de bu yıl yayımlanır. Bu yılın sonlarında bu kez “Rodos sancağı tahrirat müdürü” sıfatıyla Rodos’a giderek Medrese-i Süleymaniye ile ilgili düzenlemeleri tamamlar. 1877’de Süleyman Musli, Çengi, sansür devamına izin vermediği için tefrikası yarım kalan Kafkas romanları ve Letaif-i Rivayat’ın onuncu cüzü (“Nasip”; “Bekârlık Sultanlık mı Dedin”) ile önemli eserlerinden olan ve sonraki yıllarda “Mithat Paşa meselesi” sebebiyle çok tartışılacak Üss-i İnkılap’ı yayımlar. Bu eser onun artık Saray’la uzlaştığını gösterse de özellikle Ahmet Hamdi Tanpınar gibi edebiyat tarihçilerinin iddia ettiği kadar saray övgüsüyle dolu da değildir. Mithat Efendi bu eserde yer yer özgürlüklerin önünün tıkanmasının ve aydınların kovuşturmaya uğramasının yanlışlığını vurgulamaktan da çekinmemiştir. Bu eserin devamı niteliğindeki Zübdetü’l-Hakayık ise 1878’de yayımlanır. Aynı yıl Takvim-i Vakayi müdürlüğüne, ardından 1879’da Matbaa-i Amire müdürlüğüne tayin edilir. Diğer taraftan 1878 yılından itibaren Türk basın tarihinin en uzun soluklu gazetelerinden biri olacak Tercüman-ı Hakikat’i yayımlamaya başlar. Bu gazete Hüseyin Rahmi, Ahmet Rasim gibi Türk edebiyatının önemli yazarlarının yetişmesinde bir çeşit okul işlevi görecek, Fatma Aliye Hanım’ı ilk Türk kadın romancı olarak edebiyat kamuoyuna tanıtacaktır. Muallim Naci’nin yönettiği şiir sütunları aracılığıyla bir süre için bu türün gelişimine de katkı sağlayacaktır. Ahmet Mithat Efendi’nin telif ve çeviri hemen bütün eserleri de artık kitap olarak basılmadan önce bu gazetede tefrika edilecektir.

Ahmet Mithat Efendi 1880’de Akbaba Köyünden bir çiftlik satın alarak Beykoz’a yerleşir. Ancak bu onun matbuat hayatından uzaklaşmasına yol açmaz; yayın faaliyetleri hız kesmeden devam eder. Her yıl telif ve tercüme birçok roman, tiyatro eseri ve fikrî eserler yayımlamayı sürdürür. 1883 yılında Tercüman-ı Hakikat’in edebiyat sütunlarının başına getirdiği Muallim Neci’yi 1884’te kızıyla evlendirir ve Akbaba Çiftliğinde birlikte yaşamaya başlarlar. Kendisi de ilk hanımı Servet Hanım’ın onayı, hatta teşvikiyle Paşabahçeli Angeliki Hanım’la evlenir. Angeliki Hanım Müslüman olmuş ve Hafize Melek adını almıştır.

1885’te Muallim Naci ile şiir anlayışı konusunda anlaşmazlığa düşerler; onun gazeteyi “mey ve mahbup” şiirleriyle doldurduğunu görerek gazetedeki görevine son verir ve gazete sütunlarını bu tarz “faydasız” şiirlere kapatır. Böylece Muallim Naci’nin Tercüman-ı Hakikat’teki etkisi ancak iki yıl kadar sürmüş olur.

1880’li yıllar Ahmet Mithat Efendi’nin yayıncılık bakımından en verimli yıllarıdır. Bu on yıl içerisinde gazetecilik faaliyetinin ve diğer resmî görevlerinin yanı sıra elli civarında eseri yayımlanmıştır. Hayatının önemli olaylarından biri de 1889’da gerçekleştirdiği Avrupa seyahatidir. Bu yıl Stockholm’de düzenlenen Şarkiyatçılar Kongresi’ne katılmak için Osmanlı Devleti’ni temsilen görevlendirilmiştir. 3 Ağustos 1889’da İstanbul’dan ayrılan ve 6 Teşrinisani 1889’da dönen Ahmet Mithat Efendi, önce gemiyle Marsilya’ya, ardından tren yoluyla Lyon, Paris ve Kopenhag üzerinden Stockholm’e gitmiştir. Dönüşte ise Stockholm-Kopenhag-Berlin-Köln-Paris-Cenevre-Münih-Viyana-Trieste-İstanbul güzergâhını izlemiştir. Böylece daha önce kitaplardan tanıdığı Avrupa’yı kendi gözüyle görmüş ve gün gün tuttuğu notlarla bu seyahatin izlenimlerini de Avrupa’da Bir Cevelan adıyla bin sayfadan daha hacimli bir eserle kalıcı hâle getirmiştir. Mithat Efendi bu kongrede Rus şarkiyatçı Olga de Lebedeva (Madam Gülnar) ile de tanışmış, bu tanışıklık dostluğa dönüşmüş ve sonraki yıllarda kendisini İstanbul’da evinde uzun süre misafir etmiştir.

Avrupa’dan döndükten sonra da yazı ve yayın faaliyetlerini hız kesmeden devam ettiren Ahmet Mithat Efendi, Avrupa’da cereyan eden Romantizm-Realizm tartışmalarına da kayıtsız kalmamış, bu konuda Nabizade Nazım ve Halit Ziya ile tartışmaya girmiştir. İsmail Hakkı’nın da katıldığı bu tartışmanın sonucunda 1890’da Avrupa’da romanın tarihini özetleyen Ahbar-ı Âsâra Tamim-i Enzar’ı ve 1891’de tabiî (natüralist) roman örneği olarak Müşahedat romanını yayımlamıştır. Diğer taraftan Fatma Âliye Hanım’ın Meram adıyla George Ohnet’den çevirdiği romanı gazetesinde “Bir Kadın” imzasıyla yayımlayarak bir başka tartışmanın çıkmasına sebep olmuştur. Kadınların yazarlığı meselesinin gündeme geldiği bu tartışmanın sonunda Fatma Âliye Hanım’la ortak imzalı Hayat ve Hakikat (1892) romanını yayımlayarak kadınlara yazma konusunda imkân sağlandığı takdirde erkeklerden geri kalmayacakları fikrini savunmuştur. Fatma Âliye ve Makbule Leman gibi kadın yazarları savunmaya ve onların yazılarına gazetesinde yer vermeye sonraki yıllarda da devam edecektir.

Edebî eserlerinin yanı sıra dinî, felsefî ve fikrî eserler de kaleme alan ve dolayısıyla bir ilim ve fikir adamı kimliği de bulunan Ahmet Mithat Efendi’nin önemli faaliyetlerinden biri de Batı’daki İslam aleyhtarı yazı ve kitaplara cevap vermesidir. Bu bağlamdaki en önemli faaliyetlerinden biri, 1883 yılında Müdafaa ve Müdafaaya Mukabele ve Mukabeleye Müdafaa başlığıyla iki cilt hâlinde kaleme aldığı eseri yayımlamasıdır. Draper’in bilim ve din karşıtlığı ile ilgili eserini de ilavelerle ve yorumlarla tercüme ederek 1896-1900 yılları arasında Niza-ı İlim ve Din adıyla dört cilt halinde yayımlamıştır. Bu ve benzeri kitapları Ahmet Mithat Efendi’nin sadece Osmanlı Devleti’nde değil bütün Türk dünyasında Hristiyan Avrupa’nın İslam dinine yönelik tahkir ve tezyiflerine karşılık veren bir din âlimi ve fikir adamı olarak kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur. Onun İsmail Gaspıralı, Rızaeddin bin Fahreddin ve Fatih Kerimi gibi Tatar aydınlarıyla ilişkisinin bulunduğu ve Orta Asya edebî ilmî muhitinde özellikle bu yönüyle tanındığı bilinmektedir.

Ahmet Mithat Efendi’nin telif eserlerinin yanı sıra çoğu Fransız edebiyatından yapılmış birçok roman tercümesi de vardır. Alexandre Dumas Fils, Paul de Kock, Octave Feuillet, Emile Richebourg, Emile Gaboriau, Hector Malot gibi romantik yazarlardan yaptığı bu çeviriler çok okunmuş ve telif eserlerinin yanı sıra bu çeviriler aracılığıyla da roman türünün gelişimine ve yeni yazarların yetişmesine katkıda bulunmuştur. Bazıları sonradan farklı edebiyat anlayışına yönelmiş olsa da Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi, Nabizade Nazım, Halit Ziya gibi hikâye ve roman yazarlarımız Ahmet Mithat Efendi’nin telif ve çeviri eserleriyle edebiyat dünyasına ilk adımlarını atmışlardır.

1890’lı yıllarda Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin temsilciliğini yaptığı romantik akım etkisini yitirmeye ve Nabizade Nazım ve özellikle Halit Ziya’nın temsil ettiği realist roman anlayışı egemen olmaya başlamıştır. Kendi çizgisinde romanlar yayımlamayı bir süre daha sürdüren, hatta natüralist olma iddiasıyla bir roman da (Müşahedat) kaleme alan Ahmet Mithat Efendi’nin eserleri 1890’lı yılların sonlarına doğru artık pek rağbet görmemeye, hatta biraz küçümsenmeye başlamıştır. Bu da onun roman veriminin azalması sonucunu doğurmuştur. Yine matbuatla ilişkisini sürdürmüş olmakla birlikte ömrünün son 15 yılında kendisini daha çok eğitim öğretim faaliyetlerine vermiş, ilmî ve kültürel faaliyetlerde görev üstlenmiştir. II. Meşrutiyet’ten sonra Cemiyet-i Tedrisiye-i İlmiye, Tarih-i Osmanî Encümenindeki görevlerinin yanı sıra Medresetü’l-Vaizîn’de dinler tarihi, Darülmuallimat’ta ilm-i terbiye, Darülfünun’da umumi tarih dersleri vermiştir. Ölümü de Darüşşafaka Mektebinde nöbetçi olduğu bir gece vaki olmuş, 28 Aralık 1912 tarihinde görevi başında vefat etmiştir.

Ahmet Mithat Efendi gazeteci, eğitimci, ilahiyatçı, felsefeci gibi birçok sıfatı veya kimliği sahiplenebilecek bir isim olmakla birlikte onun en birinci vasfı romancılığıdır. Tanzimat’tan sonra yeni bir tür olarak Fransız edebiyatından edebiyatımıza intikal eden roman türünün ilk örneklerini veren Ahmet Mithat Efendi, bu türü toplumu eğitmenin, bilgilendirmenin ve yeni medeniyet dairesine hazırlamanın en elverişli araçlarından biri olarak görmüştür. Esasen bütün Tanzimat dönemi yazarları sadece romanı değil diğer edebî türleri de bu amaç için kullanmayı önceleyen yazarlardır. Bunlar içerisinde söz gelişi Namık Kemal tiyatroyu bu amaç için daha elverişli bir araç olarak görürken Ahmet Mithat Efendi tiyatro türünde de eser vermiş olmakla birlikte romanı daha fazla önemsemiş ve bu türde tek başına neredeyse bütün Tanzimat dönemi yazarlarının tamamından daha fazla eser vermiştir. İlk olarak 1870’te Letaif-i Rivayat üst başlığı ile kaleme almaya başladığı ve daha çok hikâye olarak kabul edilebilecek metinlerle hem kendisini hem de okurunu hazırlamış ve birkaç yıl sonra uzun soluklu romanlar yazmaya başlamıştır. Letaif-i Rivayat’ın ilk cüzlerindeki “Suizan”, “Esaret”, “Gençlik”, “Teehhül”, “Felsefe-i Zenan”, “Gönül”, “Mihnetkeşan”, “Firkat”, “Yeniçeriler” ve “Ölüm Allah’ın Emri” 1870-1873 yılları arasında yayımlanmıştır. Bu ilk eserlerle Ahmet Mithat Efendi bir bakıma hem kendisinin hem de Türk romanının sonraki yıllarda hangi temalar üzerinde ilerleyeceğini ortaya koymuş olur. “Esaret”, adının da işaret ettiği gibi, yenilikçi aydınların şiddetle karşı çıktığı köle alım satımı meselesini ele almakta ve köleliğin sebep olduğu bir trajik olay üzerinden bunun nasıl insanlık dışı bir uygulama olduğunu ortaya koymaktadır. “Ölüm Allah’ın Emri”nde de kölelik önemli bir sorun olarak karşımıza çıkar. “Gençlik” o günün en önemli meselelerinden biri olarak kabul edilen ve daha Şinasi’nin Şair Evlenmesi ile örneğini gördüğümüz görücü usulü evlilik uygulamasının yanlışlığını komik bir olay çerçevesinde ele alır. “Teehhül” ise yine aynı uygulamayı trajik bir vaka üzerinden anlatır. “Felsefe-i Zenan”da kadının eğitimi ve toplumdaki yeri meselesi gündeme getirilir marjinal bir kadın karakter üzerinden bu mesele ele alınır. 1875’te yayımladığı Felatun Bey ile Rakım Efendi ile de yanlış Batılılaşma veya alafrangalık meselesini işleyen Ahmet Mithat Efendi, böylece Tanzimat dönemi Türk romanının en çok üzerinde duracağı meseleleri (kölelik; görücü usulü evlilik; kadının eğitimi ve toplumdaki yeri; alafrangalık) ortaya koymuş olur. Bu meseleler hem kendisinin sonraki yıllarda kaleme alacağı romanlarda hem de diğer Tanzimat dönemi yazarlarının eserlerinde sürekli karşımıza çıkacaktır.

Toplamda 25 cüz hâlinde yayımlanan Letaif-i Rivayat serisi 29 hikâye/roman ve bir tiyatro eserinden oluşur. İlk cilt 1870’te ve sonuncusu 1893’te basılmıştır. Bu seride yer alan eserler ortak bir üst başlığa sahip olsalar da gerek içerik ve gerekse biçim bakımından bir bütünlük söz konusu değildir. Bunların her birini müstakil ve bağımsız eserler olarak kabul etmek gerekir. İçlerinde konu bakımından birbirine benzeyen eserler olmakla birlikte bu benzerlikler Ahmet Mithat Efendi’nin bu seri içerisinde yayınlammayan romanları ile de kurulabilir. Dolayısıyla Ahmet Mithat Efendi’nin hikâye ve romanlarını konu bakımından tasnif etme teşebbüsünün Letaif-i Rivayat üst başlığı altında yayımlananları da içine alarak ve topluca yapılması uygun olur. Bu eserleri ayrıntıları ihmal ederek Batılılaşma veya alafrangalık, kadın, eğitim, kölelik, aşk ve evlilik gibi belli başlı birkaç başlık altında toplamak mümkündür. Ama bu başlıkların altına girmeyecek eserleri de vardır. Örneğin Esrar-ı Cinayat edebiyatımızın ilk polisiye romanıdır. Yeniçeriler –eğer böyle bir türden söz edilebilirse- Türk edebiyatının ilk tarihî romanıdır. Aksiyon-macerayı da bir alt tür olarak kabul edecek olursak Süleyman Muslî, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş gibi romanlarını bu başlık altına alabiliriz. Aynı şekilde seyahat romanları diye bir alt türden söz etmek mümkünse Ahmet Metin ve Şirzat, Rikalda yahut Amerika’da Vahşet Âlemi, Haydut Montari gibi romanlar bu başlık altına alınabilir. Batı edebiyatını, özellikle de Fransız romancılarını yakından izleyen Ahmet Mithat Efendi, Avrupa’da rağbet gördüğünü fark ettiği romanların bir benzerini Türkçede yazmak yoluna gitmiştir. Söz gelişi Hasan Mellah’ı Monte Cristo’nun, Haydut Montari’yi Simon ve Mari’nin gördüğü ilgiye gıpta ederek yazmıştır. Diğer bazı romanlarının önsözlerinde de beğendiği ve taklit etmeye çalıştığı romancı ve eser adlarını zikretmiştir. Sadece konu bakımından değil tarz ve üslup olarak da yenilikleri takip etmekten hoşlanan Ahmet Mithat Efendi, daha ilk eserlerinden itibaren değişik anlatma yöntemleri denemiştir. Ölüm Allah’ın Emri’nde hikâyeyi sondan başa doğru anlatarak ve bunu nasıl yaptığını okurlarıyla da paylaşarak modern hikâye ve romanda üst-kurmaca yönteminin de ilk örneğini o vermiştir. Bunu daha sonra Müşahedat’ta geliştirerek Tabiî/natüralist romanın bir örneğini denemeye kadar vardırmış, böylece edebiyatımıza bugün de üzerinde konuşulan orijinal bir eser kazandırmıştır. Karı Koca Masalı adlı anlatısı da günümüzde postmodern anlatım tarzının çok önemsediği ve değerli bulduğu bir tarzda, okurla diyalog hâlinde kaleme alınmış ve ortaya çok ilginç bir metin çıkmıştır. Esasen onun romanlarının çoğunda hem yazar anlatıcı hem de okuyucu aktif olarak kurgunun içinde yer alır. Realist roman anlayışı 1890’lı yıllardan sonra Türk edebiyatına yerleştiği ve bir çeşit mutlaklık kazandığı için özellikle 1900’lü yıllardan sonra ve Cumhuriyet döneminde de uzun süre rağbetten düşen Ahmet Mithat Efendi’nin romanları yaklaşık yüz yıllık aradan sonra postmodern anlatının rağbet kazanmasıyla tekrar gündeme gelmiş ve bugünkü nesiller tarafından eserleri yeniden okunmaya başlanmıştır. Bu bakımdan o Türk edebiyatında uzun süre unutulduktan sonra tekrar hatırlanan talihli yazarlardan biridir.