Madde Detay

Bayburt’un Güçlü köyünde doğdu. Annesi Rukiye Hanım, babası Nureddin Bey ve beş kardeşten oluşan bir aileye sahiptir. Din adamı babası Nureddin Bey’in terbiyesinde, geleneklere bağlı bir çevrede büyüdü. İlkokula annesinin köyü Bayrampaşa’da başlayıp, Demirözü bucağında bitirdi. Bir sene sonra, Erzurum Yavuz Selim Öğretmen Okuluna kayıt oldu. Okulda yüksek başarılar gösterdi. Erzurum Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümünü bitirdi. Anadolu Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı lisansını tamamladı. 1967’de Afyonkarahisar’daki Sultandağı Ortaokulunda edebiyat öğretmenliğine başladı. Meslek hayatının ilk dört yılını burada geçirdikten sonra, Ankara Etlik Lisesine tayin oldu. Askerliğini 1975’te yedek subay olarak yaptı. Askerlik dönüşü öğretmenliğe Gazi Eğitim Enstitüsünde devam etti. 1979’da Kültür Bakanlığı Başmüşavirliğine atandı. 1985’ten itibaren TRT’nin yayın dairelerinde çeşitli görevler aldı. Radyo oyunları TRT radyolarında verildi.

1978’de Türkiye Yazarlar Birliği’ni kurdu. 1986’da kurulan İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği (İLESAM)’ın kurucuları arasında yer aldı. ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesinde dersler verdi. 1996’da arkadaşlarıyla birlikte Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı (TÜRKSAV)’ı kurdu. Kuruculuklarını ve başkanlıklarını üstlendiği Meslek Birliği ve Vakfın bünyesinde, Türk dünyasına yönelik kültürel faaliyetler düzenledi. Uluslararası şiir festivallerinde ülkemizi temsil etti. Hâlen TÜRKSAV’ın başkanlık görevini sürdürmektedir. Ankara’da yaşıyor. Evli ve iki çocuk babasıdır.

Çocukluğu müzik ve şiirin iç içe olduğu bir aile ortamında geçti. Babasının ilahiler, âşık deyişleri terennüm ettiği, dedesi Alişan Aknegin’in Avni mahlasıyla şiirler yazdığı bilinmektedir (Akengin 2013: 22-23). Kendisinin edebiyata ilgisi ise ortaokul yıllarında bir şiir yarışması vesilesiyle başladı. Ardından okul dergilerinde ve bazı mahalli gazetelerde şiir denemeleri yayımlandı. Hisar dergisinde yayımlanan ilk şiiri “Gelinlik” oldu (1968). Daha sonra dergide şiirleri ve kitap değerlendirme yazıları yayımlanmaya başladı. Hisar’ın yanı sıra Boğaziçi, Doğuş Edebiyat, Milli Kültür, Türk Dili, Türk Edebiyatı dergilerinde ve bazı günlük gazetelerde edebi faaliyetlerini sürdürdü. Hisar’daki yazı hayatı 1980’de son buldu.

Hisar ekolünü benimseyen şairler arasında yer aldı. Şiir yolculuğunda, akımlara ve kurallara bağlı kalmamayı ilke edindi. Kendisine has bir şiir dili oluşturdu. Şiirlerinde söyleyiş açısından halk kültürünün ve milli duyarlıkların etkisi görülür. Konularını aşk, hüzün, şehir hayatı, tabiat şeklinde özetlemek mümkündür. Şekil açısından ise çoğunlukla serbest nazımı kullanır. Belli bir vezin ya da nazım biçimini kullanmadan yazdığı üç yüzü aşkın şiiri vardır.

İlk şiir kitabı İstesen’i 1969 yılında Ankara’da yayımladı. Hisar’da yazmaya başladıktan bir yıl sonra çıkardığı kitapta, çoğunlukla dergide yayımlanan şiirleri yer alır. Bu şiirlerde sadelik ve duygusallık ön plandadır. Akşamla Gelen (1973) ve Çağ Sürgünü (1977) kitaplarında, ilk şiirlerindeki lirik söyleyişin olgunluk seviyesine ulaştığı görülür. Saatler ve Çehreler (1982) kitabında kaleme aldığı şiirlerinin genelinde geçip giden zamanın bıraktığı izler, ayrılık, özlem ve bekleyiş vardır. Su, rüzgâr, sel gibi imgeler zamanın akıcılığını; eylül, akşam, güz gibi imgeler ise hüznü çağrıştırır. Kitabın ilk sayfalarına Yahya Akengin’in şiir üzerine görüşlerini anlattığı kısa bir konuşma metni de eklenmiştir. Sözümüz Var’da ise kitabın başında Sadık Tural’ın Yeni Milli Edebiyat akımı ve Yahya Akengin’i değerlendirdiği bir yazısı bulunur. Sadık Tural, Yeni Milli Edebiyat akımını 1970 yılında başlayan seviyeli milli zevk, milli bütünleşme; geçmişi özümseyerek hâl-i hazırı ve geleceği kurma anlayışının duygu, hayal ve düşünce halinde yansıması şeklinde tanımlayarak, Yahya Akengin’i bu akımın şairleri arasında görür (Tural 1994: 17-18). Eylül Kuşatması (2001) kitabında yer alan İkibin’e Doğru şiiri az sayıdaki toplumcu şiirlerinden biridir. Şair, geçtiğimiz asrın vahşetlerine eleştirel göndermelerde bulunur, beşeriyetin ıstıraplarına dikkat çeker. Hasat (2004) ve Kırk Yıldan Şiirler (2009) ise farklı düzenlemelerle bütün şiirlerinin toplandığı kitaplardır.

Yahya Akengin’in şiir anlayışında Fuzuli, Karacaoğlan ve Yahya Kemal’in büyük etkileri vardır (Hastaoğlu 2010: 23). Özellikle Yahya Kemal’in şiirleri onun için birer ilham kaynağıdır. Yahya Kemal gibi Yahya Akengin için de Türk tarihi ve kültürel mirası çok önemlidir. Türk toplumunun ve şiirinin geçmişten getirdiği değerleri modern tarzda işler. Sözcükler hem manayı hem de ahengi sağlar. Yahya Akengin’in şiirlerinde Ahmet Haşim’deki hüzün ve müphemiyeti görmek de mümkündür.

Yahya Akengin’e göre edebî türler birbirilerinin tamamlayıcısı ve besleyicisidir. Bu nedenle sadece şair kimliğinde kalmayarak; tiyatro, roman, anı, hikâye gibi türlerde de eserler verir. Yahya Akengin’in altı tiyatro metni iki kitapta toplanmıştır. Roman türünde ise yedi eseri vardır. İlk romanı 1981 yılında yayımlanan Özlem Yokuşları, bir çocuğun okuma arzusunu ve azmini anlatır. Dönüş Acıları (1983) romanın konusu, siyasi ve ideolojik görüş ayrılıkları sebebiyle kanlı çatışmalar içine giren bir neslin hikâyesidir. Yaralı Dağlar (1987) romanında Anadolu’dan çıkan aydının şehir hayatına uyum sağlayamamasından doğan sıkıntılar konu edilir (Aktaş 1988: 71). Yaşadığı ortamdan uzaklaşmak isteyen Şeref Bey, çıkar ilişkileri ile dolu şehir hayatını terk ederek ıssız bir kulübeye yerleşir. Roman, “Kulübe” adı ile tiyatro oyunu olarak da yayımlanır. Pedagojik vasıflar taşıyan Oğuz Dede (1990) romanında, Oğuz Dede, bilgeliğin ve dürüstlüğün temsilcisidir ve etrafındakilere, bilhassa çocuklara, iyiliğin yolunu gösterir. Beşinci romanı Sarkaç (2000), modern hayatın maddiyatçı dünyasında değer yargıları yozlaşan, manevi hassasiyetlerden uzaklaşan zihniyetin eleştirisidir. Aşka Verilmiş Muhtıra (2004) romanında, siyasi kutuplaşmaların birey ve toplum hayatındaki olumsuz yansımaları anlatılır. Son romanı ise 2016’da yayımlanan Karınca Düşü’dür. Karınca Düşü, terörizme çözüm alternatifi getiren ütopik bir roman olarak dikkat çeker. Yahya Akengin, romanlarında milli değerlere bağlı ideal bir Türk aydını profili ortaya koyma gayretindedir. Romanlarında ve tiyatrolarında sosyal, siyasi ve ahlaki açıdan kültür milliyetçisidir (Dönmez 2003: 40). Anadolu coğrafyası, folklorik ögeler, aşk, müzik, tarih ve doğal güzellikler eserlerinin başlıca unsurlarıdır (Kozlu 2017: 170). Yazarın Türk romancılarından en çok etkilendiğini ifade ettiği isim Yakup Kadri Karaosmanoğlu’dur. Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Tarık Buğra’yı da severek okuduğunu dile getirir (Kozlu 2017: 24).

Yahya Akengin, eserlerinde Türkçeyi doğru ve güzel kullanmayı önemser. Sade ve betimleyici bir üslubu vardır. “Edebiyatı bir estetik ve dil şöleni” olarak gören sanatçı, işlek ve edebi bir ifade tarzına sahiptir (Kozlu 2017: 161).

Yahya Akengin’in eserleri Makedonca, Arnavutça, İngilizce, Azerbaycan Türkçesi, Sırpça gibi dillere de aktarılmıştır.