Madde Detay

İzmir’de doğdu. 1948’de Ankara Atatürk Lisesi’ni, 1952’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. Aynı fakülteye 1954’te asistan olarak girdi. 1958’de “Yabancı Dillerle Türkçe Arasında Anlam Benzerliği ve Alışverişi” başlıklı çalışmasıyla doktorasını verdi. 1964’te “Genel Dilbilim Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri” başlıklı çalışmasıyla doçentliğe, 1972’de “Anlambilimi ve Türk Anlambilimi” adlı çalışmasıyla profesörlüğe yükseldi (Işık 2006: 194; Altınkaynak 2007: 43). Doktora çalışmaları öncesinde Alexander von Humboldt bursu ile Bonn Üniversitesi Dilbilim Enstitüsü'nde (1957-1958) araştırmalar yapan Doğan Aksan, doktora (1963) ve doçentlik sonrasında (1967) Frankfurt Üniversitesi Doğu Dilleri Kürsüsü'nde konuk öğretim üyesi olarak bulundu ve Türk dilbilimi dersleri verdi. 1957-58 arası Bonn Üniversitesi Genel Bilim Enstitüsü'nde öğretim üyeliği yaptı. 1996’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dilbilim Bölümü başkanıyken emekli oluncaya kadar hem kendi kurumundan hem de başka üniversitelerden gelen çok sayıda elemanın bilim uzmanlığı ve doktora çalışmalarında danışmanlık yaparak genç adayların yetişmesine yardımcı oldu (Işık 2006: 194; Altınkaynak 2007: 43). Emekli olduktan sonra da Türkoloji ve dilbilimi buluşturan çalışmalar yapmayı bırakmayan Doğan Aksan, uzun süren hastalığının ardından Ankara'da vefat etti. Doğan Aksan evli ve iki çocuk babasıdır.

Aksan, Türk dili alanında yaptığı araştırmalarla tanındı. Türkiye’de ilk kez Ankara Üniversitesi DTCF bünyesinde Türkçe Dilbilim Bölümü’nü kurdu. Doğan Aksan’ın gerek Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyesi ve dil bilgisi kolu başkanı olarak çeşitli yayınların ve etkinliklerin ortaya konmasında gerekse Ankara Üniversitesi’nde dilbilimin önce anabilim dalı (1982), sonra bölüm olarak düzenlenmesinde (1991) payı büyüktür. Ayrıca her yıl yapılması gelenekselleşmiş olan ulusal dilbilim kurultaylarının toplanması düşüncesini de 1987’de Aksan ortaya attı ve o tarihten bu yana Türkiye’de dilbilim alanında azımsanmayacak gelişmelere katkıda bulundu. Yurt dışında ise Sürekli Altaistik Konferansı (Permanent International Altaistic Conference), Uluslararası Onomastik Bilimleri Merkezi ve Uluslararası Anadili Eğitimi Örgütü (International Mother Tongue Education Network) kongrelerine katılarak Türk dilbiliminin uluslararası düzeyde tanınmasına katkıda bulundu (Işık 2006: 194).

Doğan Aksan, gençlik yıllarından bu yana yazın dünyasının da içinde olmuş; şiir, öykü, makale, fıkra ve denemeler yazmıştır. Türkçenin anlatım gücünden yazın ve dilbilimin iç içe oluşundan duyduğu hazzı ve coşkuyu yapıtlarına da ustalıkla yansıtmıştır. "Baba-Kız", "Dizgin İsteyen Küheylanlar", "Güllü Sandık", "Buz Çiçeği", "Parmak Acısı", "Emine Teyzenin Elleri", "Pipo", "Kitaplar ve Düşündürdükleri", "Olmak", "Malik Olmak", "Büyülü Bağ", "Üstüne Düşmek", "Kirve", "Bir Anıt", "İçerdeki" gibi şiir, yazı ve hikâyeleri Genç Kalemler, Evrim, Varlık, Her Hafta, Arayış, Doğancık, Türk Dili dergilerinde yer aldı.

Dille ilgili çalışmalarında, dille kültürün bağlılığını anlattı. Çok sayıda makale yayımladı. Toplumların içinde yaşadıkları kültürel ortamın konuştukları dile nasıl yansıdığını açık bir şekilde ortaya koydu. Noam Chomsky’nin geliştirdiği dönüşüm, edim ve edinç gibi kavramları da yorumlayan Aksan Dil, Şu Büyülü Düzen… kitabında hayvanların dili, şiir dili gibi konulardaki tespitlerini ortaya koydu (Işık 2006: 194-195; Işık 2004: 103; Altınkaynak 2007: 43). Dilbilim, çeviri, öykü, deneme vb. alanlarda eserleri vardır. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle) kitabında Türkçede sözcük anlambilimi ve tümce anlambiliminin nasıl olduğunu anlatmıştır. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim I-II-III adlı üç ciltlik kitabın ilk cildinde Dil, Yeryüzündeki Diller, ikinci cildinde Dilin İncelenmesi bölümünde Sesbilim, Biçimbilim ve Dizimbilim ile ilgili bilgiler ve üçüncü cildinde Sözcükbilim, Sözlükbilim, Adbilim, Anlambilim gibi konular incelenerek ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Türkçenin Gücü kitabında Türkçenin zenginlikleri örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Türk dilinin yapısal ve kültürel özelliklerinin eşsiz bir ifade gücü oluşturduğuna değinilmiştir. Kitapta Türkçenin ses yapısı, kelime türemesi, sözdizimi ve anlam yapısı konuları ele alınmıştır. Türkçenin Söz Varlığı kitabında ilk belgelerden başlayarak günümüze kadar Türkçenin sözvarlığına ilişkin birtakım özellikler, eğilimler ve etkiler verilmeye çalışılmıştır.

Yukarıda belirtilen kitap, öykü, deneme ve şiirlerinin yanında deyimler, linguistik, adbilimi, Altayistik gibi alanlarda yazdığı yazılarıyla çok yönlülüğünü ortaya koymuştur.