Madde Detay

Nüfus cüzdanındaki ismi Orhan Murat Arıburnu olmasına rağmen eserlerinde "Orhon Murat Arıburnu" adını kullanmayı tercih etti. Emine Nesibe Hanım ile Albay Mustafa Murat Bey'in oğlu olarak 12 Aralık 1918 tarihinde İstanbul'da dünyaya geldi. Babasının asker olması nedeniyle öğrenimini ülkenin çeşitli şehirlerinde tamamladı. 1935'te Konya Askeri Ortaokulu'nu, 1938'de İstanbul Haydarpaşa Lisesi'ni bitirdi. Türk Kuşu Teşkilatı'na katıldı ve pilot revolesi aldı. İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde (1938-1940), bir ders yılı da (1943-1944) Edebiyat Fakültesi'nde okudu. Her iki fakülteyi de bitiremedi. Öğretmenlik, Tasvir-i Efkar gazetesinde muhabirlik, düzeltmenlik ve bir süre pilotluk yaptı. İstanbul Belediyesi Hukuk İşlerinde çalıştı (1938-1941).

1946'dan itibaren sinemada yönetmenlik, senaryo yazarlığı ve oyunculuk yaptı. 1947'de Şadan Kamil'in yönettiği Seven Ne Yapmaz filminde başrol oynayarak aktörlüğe başladı; 1950'de Yüzbaşı Tahsin adlı ilk filmini yönetti. Oyuncu olarak İstiklâl Madalyası, Ateşten Damla; yönetmen olarak Yüzbaşı Tahsin, Sürgün, Beklenen Şarkı, Lejyon Dönüşü, Tütün Zamanı gibi filmlerle kendinden söz ettirdi. 1947'de "Resimlendirilmiş Şiirler" adlı sergisini açtı. 1968-1971 yılları arasında, Türk Edebiyatçılar Birliği genel sekreterliği ile Türkiye Sanatçılar Birliği ikinci başkanlığında bulundu, Türkiye Yazarlar Sendikasının kurucu üyeleri arasında yer aldı.

Birinci Türk Film Festivali'nde Kanlı Para adlı filmiyle en başarılı rejisör ve senaryo yazarı ödüllerini aldı. 1983 yılında hastalandı. Sağlık sorunları nedeniyle gittiği Almanya’da, işçilerle ilgili çalışmalar yaptı, amatör gençlerle filmler yapmaya çalıştı. Bir yandan da tiyatro oyunları yazdı ve çeşitli amatör topluluklarla bu oyunları sergiledi.

Arıburnu, 11 Nisan 1989 tarihinde öldü. 1990 yılından bu yana anısına şiir, kısa film ve film öyküsü gibi dalları bulunan Orhon Murat Arıburnu Ödülleri verilmeye başlandı.

Orhon Murat Arıburnu'nun ilk şiiri, 1936'da Edebiyat dergisinde yayımlanmıştır. 1940'lı yıllarda Garip şiir akımına yakın şiirler yazan Arıburnu, genellikle birkaç dize ya da dörtlükten oluşan kısa, esprili dil oyunlarıyla dikkat çeken ve nüktedanlık taşıyan şiirlerini Servet-i Fünun-Uyanış, Yeni Ses, İşte, Genç Nesil, Edebiyat Dünyası, Gelecek, Gün, Varlık, Kaynak, Yeditepe, Küçük Dergi ve Yenilik dergilerinde yayımlamıştır. Şiirleri çeşitli dillere çevrilen şair, 1947'de İstanbul'da dünyanın ilk resimlendirilmiş şiir sergisini açmıştır.

Orhan Veli Kanık, 1946 yılında Ülkü dergisinde Orhon Murat Arıburnu'nun bir şiiri vesilesiyle şu satırları yazmıştır: "'Bir de simit ağacı olaydı' diyor. Kimileri bu türlü sözleri, okuyucuyu şaşırtmak için söylenmiş sözler sanıyorlar. Ben onlarla aynı fikirde değilim. Bu, şairin, okuyucuyu manası boşalmış eski kalıptan kurtarmak için, onu biraz da kendi sözü üzerinde düşündürmek için bulduğu yeni bir kalıptır. Şair, hem söylemek istediği sözü söylüyor, hem de okuyucuyu dalıp başka şeyler düşünmesin diye, şöyle bir dürtüyor." (2003: 133)

Yakın dostu Oktay Akbal ise, hatıralarında Arıburnu'nun şiir dünyası hakkında şu tespitleri yapmıştır: "Hiçbir şair Arıburnu kadar şair değildir. Hem de bunu cesaretle söylüyorum. Çünkü Arıburnu kadar şiir yüzünden acılara, dertlere katlanan bir şairi henüz tanımadım. O şiir için her felakete, her sefalete katlanabilir. O şiir uğruna ölebilir dersem inanın. Şiirle yaşaması, şiirle düşünmesi, şiirle gezmesi, şiirle nefes alması ona neye, nelere mal olmadı! O bizde şiirin, hele yeni şiirin büyük halk yığınlarına kadar yayılması için nasıl zevkle, coşkunlukla uğraşmadı, didinmedi! Yıllarca önce açtığı şiir sergisini hatırlarsınız. O, yerine getirilmesi imkânsız gibi olan fikirleri, hayalleri bile alt etmesini bilir. (Bu şiir sergisi fikri birkaç arkadaşın bulunduğu bir toplantıda düşünülmüş, zor olduğundan vazgeçilmişti. Ama Orhon için imkânsız şey olmaz. Hele şiir konusunda...) İşte Beyoğlu'nda açtığı o sergide günlerce her gezene, her abuk sabuk soru sorana, sabırla cevaplar verdi, şiirlerini açıkladı, hiçbir alaya, istihzaya pabuç bırakmadı." (1964: 92-93)

1940 kuşağı şairlerinden kabul edilen Arıburnu, ilk şiir kitabı Kovan'ı 1940 yılında bastırmıştır. Daha sonra Buruk Dünya (1985), Bu Yürek Sizin (1987) adlı şiir kitapları yayımlanmıştır. Behçet Necatigil'in tespiti (1980: 50) ile Arıburnu, "toplum aksaklıklarını iğneleyen, kuvvetini espri ve ironiden alan kısa şiirleri" ile ön plana çıkmıştır. Şükran Kurdakul ise, Orhon Murat Arıburnu'nun şiirleri için şu tespitte bulunmuştur: "1940 şiir akımının, kendine özgü kişiliklerinden biri olan Arıburnu, zengin ve değişik buluşlarıyle genellikle toplumsal taşlamaya dayanan kısa şiirler yazmıştır." (1973: 51)

Arıburnu'nun şiirleri, kısa ve buluş mahiyetindeki ironilerden oluşmaktadır. Şiirlerinde Orhan Veli'nin ve Garipçilerin biçim ve espri anlayışı kendini belli etmekle beraber bu tip ironilerinde özgünlüğü de yakalamıştır. Özellikle Orhan Veli'nin kısa ve espriye dayanan şiirlerinden esinlendiği fark edilmektedir. Örneğin "Havva'nın Kızı" adlı şiiri, ses ve tema bakımından Orhan Veli'nin "Sereserpe" ve "Şoförün Karısı" şiirlerini hatırlatmaktadır. Orhon Murat Arıburnu, yer yer söz oyunlarına yer veren cinaslı, aliterasyonlu şiirler de yazmıştır. Bu hususta "Lalelim" adlı meşhur şiiri örnek verilebilir: "Lalelim / Lalelide oturur / Laleli, lale kokar / lalelimden / Laleliden geçilir / Lalelimden geçilmez." (Özkan, Durbaş 1999: 402) Arıburnu, bu dizelerde İstanbul’un bir zamanlar lale bahçeleriyle ve Laleli Baba’sıyla ünlü semtine göndermede bulunarak lalelerle sevgiliyi özdeşleştirmektedir. Belki lale satan, belki hep lale alan ya da yakasına takan, belki ince ve uzun hâliyle laleye benzeyen, belki de adı Lale olan bu sevgilinin Laleli’de oturması neşeli bir bütünlük sağlamaktadır. Şiirdeki ilginç bir ayrıntı, lalenin kokusundan söz edilmesidir. (Alpaslan 2005: 29)

Arıburnu'nun bazı şiirlerinde toplumsal eleştiri ince alayla birlikte belirginleşir. Şair, "Umut" adlı şiirinde "Dünya döndükçe / Umut, fakirin ekmeği / Ye Mehmet ye / Ye Mehmet ye..." (Özkan, Durbaş 1999: 403) mısralarıyla küçük insanın hayat karşısındaki duyarlılıklarını mizahi bir söyleyişle dile getirmiştir. Bir bütün hâlinde değerlendirildiğinde Orhon Murat Arıburnu'nun şiirleri, Garip şiir hareketi ile toplumcu şiirin bileşkesi görünümündedir.