Madde Detay

III. Mehmed (saltanatı: 1595-1603) ve Handan Sultan (ö. 1605)’ın oğludur. III. Mehmed’in Saruhan valiliği sırasında 998/1590’da Manisa’da doğdu. Sultan 3. Mehmed’in lalası Mehmed Paşa, Sultan Ahmed’in doğumuna “Sultân-ı Rûm” tarihini düşürmüştür. Ağabeyi Şehzade Mahmud’un babası tarafından boğdurulması üzerine, babasının ölümünün ardından 1012/1603’te 14. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı. Cülusuna düşürülen “Bahtî” tarihi (1012/1603) aynı zamanda mahlasıdır. 1026/1617’de 14 yıllık padişahken, 51 gün süren mide rahatsızlığının, kimi kaynaklara göre de şirpençe hastalığının, ardından 27 yaşındayken vefat etti. “Mübeşşirü’l-cennet”, vefatına tarihtir. Rızâ Tezkiresi’nde 49 yaşında vefat ettiği bilgisi yer almakla birlikte bu bilgi doğru değildir. Mezarı, kendi ismini taşıyan camiin yanındaki türbededir.

Kardeş katli uygulamasına riayet etmeyerek kendi ölümünden sonra kardeşi Şehzade Mustafa’nın padişahlığına giden yolu açmış oldu. Aynı şeklide evlatları da kardeş katli konusunda bu tavrı devam ettirmiş, “ekberiyet” usulüyle 2. Osman, 4. Murad ve Sultan İbrahim Osmanlı tahtına geçmişlerdir. 

Sultan I. Ahmed’in, annesinden iyi bir dini terbiye almış olmakla beraber genel anlamda iyi bir eğitim gördüğü söylenemez. 3. Mehmed’in iktidarına rakip olarak gördüğü oğullarının eğitimiyle pek yakından ilgilenmediği, anne Handan Sultan’ın da Safiye Valide Sultan’ın otoritesinden çekinmesi sebebiyle I. Ahmed’in eğitimine gereken özeni göstermediği kaynaklarda kayıtlıdır. Bunlara ilave olarak, 14 gibi çok erken bir yaşta tahta çıkması, alması muhtemel eğitimin de sekteye uğramasının gerekçelerinden biridir.

I. Ahmed, genç yaşta tahta çıkmasına rağmen önemli icraatlarda bulunmuş, liyakat sahiplerine görev vermeye çalışmıştır. Devlet yönetimine yaptığı etkilerle kötü bir üne sahip büyük annesi Safiye Sultan’ı eski saraya göndererek pasifize etmiştir. Osmanlı kanunnamelerini bir araya toplatmıştır. Tahta çıktığı zaman Osmanlı Devleti, İran ve Avusturya ile savaş halindeydi. İran Şahı Şah Abbas’la yapılan savaştan bir sonuç elde edilemedi; Avusturya ile Zitvatorok Antlaşması imzalanarak savaşa son verildi. Zitvatorok, Osmanlı’nın toprak değil ancak prestij kaybettiği bir anlaşma olmakla beraber, Sultan Ahmed dönemi, uzun süren savaşların son bulduğu bir istikrar dönemi olmuştur. 16. yy.dan itibaren Anadolu’da görülen bir isyan hareketi olan Celalî isyanları da 1. Ahmed döneminde Kuyucu Murad Paşa tarafından alınan sert tedbirlerle büyük ölçüde bastırılmış böylece içte ve dışta bir sükûnet dönemi sağlanmıştır.

Devlet işlerinde, sert ve kuralcı tutumuna rağmen kaynaklar hayırsever ve dindar bir tabiatı olduğunu, mütevazı bir yaşamı tercih ettiğini kaydeder. Sultan Ahmed, cömert tabiatlı; âlim, seyyid ve sanatkârları himaye eden bir padişahtır. 1612 ve 1614 yıllarında Edirne’ye iki seyahat yapar. Nef’î’nin “Edrine şehri mi bu yâ gülşen-i mev’â mıdır” mısraıyla başlayan ünlü kasidesi, Sultan Ahmed’in 1614 tarihli seyahati üzerine kaleme alınmıştır.

Celvetî tarikatından Aziz Mahmud Hüdayî’ye “pederim” diyip rikabında yürüyecek kadar derinden bağlıdır. Ancak Aziz Mahmud Hüdayî, kendisine samimiyetle bağlı olan Sultan Ahmed’e aynı şekilde iltifat etmemiş, Sultan Ahmed’in kendisine gönderdiği hediyeyi kabul etmemiş, ölümünde gasil işlemi için kendisine gelen daveti, yaşlılığı gerekçesiyle reddetmiştir. 

İstanbul’da Mimar Mehmed Ağa’ya inşa ettirdiği kendi adıyla anılan cami ve külliye İstanbul’un en güzel eserlerinden biri olma özelliğine sahiptir. Avlanmaya, okçuluğa ve cirite de meraklı olan Sultan Ahmed, Bahtî mahlasını kullanarak yazdığı şiirleriyle Dîvânçe tertip etmiştir.

Tek nüshası Millet Kütüphanesi’nde olan bir Dîvânçe’si vardır. Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri’nde Ayasofya Kütüphanesi’nde mürettep divanı olduğunu kaydeder. Ancak bu bilgi doğru değildir. Dîvânçe’sinde 5 münâcât, 3 naat, 4 ramazaniyye, Ebû Eyyub el-Ensârî ve Mevlana hakkında birer medhiye, 3. Mehmed hakkında bir mersiye, 28 gazel, 1 terci-bend, bir tahmis, 36 murabba, 3 şarkı, 4 kıt’a ve 4 müfred yer almaktadır. Bahtî’nin aşk konulu şiirleri ve aşk anlayışı, hanedan mensubu olmayan şairlerle içerik açısından benzerlik gösterirken, din ve tasavvuf içerikli şiirlerinde farklı bir söylemi vardır. Sonsuz kerem sahibi Tanrı’nın kendisine verdiği nimetlerin bolluğundan, Tanrı’nın lütfuna layık olamamaktan dolayı üzgündür. Külfetsiz bir dille şiirlerini yazan Bahtî, çoğunlukla din, tasavvuf kahramanlık konularında şiirler yazmıştır. Gazellerindeki dil kullanımında Şeyhülislam Yahya’nın etkisi olduğu tahmin edilmektedir. Vehhâbî, Sıdkî, Veysî, Şeyhî, Talibî, Edâyî ve Hükmî tarafından Bahtî’nin şiirleri tahmis edilmiştir. Ahmed b. Seyfeddin, Bahtî’nin çok sayıda şiirini tahmis ederek bunları ayrı bir mecmuada toplamıştır. Bahtî’nin “Dil hânesi pür-nûr olur envâr-ı zikrullah ile” ve “N’ola tâcum gibi başumda götürsem dâ’im” mısraıyla başlayan şiirleri, bestelenmiş şiirleri içinde en bilinenleridir.

 Erken yaşta ölümü ve saltanatı sırasında devletin iç ve dış problemlerinin çözümü için harcadığı çaba daha fazla şiir yazmasını engellemiş olmalıdır.

Ahmed Rıfat (1299). Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiye. C. 1-2. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. 99

Akbayır, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî- Osmanlı Ünlüleri. (yeni yazıya akt. Seyit Ali Kahraman). C.1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 3.

Baysun, Cavid (1997). “Ahmed I”. İslam Ansiklpoedisi. C. 1. İstanbul: MEB Yay.161-164.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmanlı Müellifleri ve Ahmed Remzi Akyürek Miftâhu’l-Kütüb Ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. C. 2. Ankara: Bizim Büro Basımevi. 77-78.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî Vefayât-ı Ayvansarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Buhara Yay. 177.

İlgürel, Mücteba (1989). “Ahmed I”. İslam Ansiklopedisi. C.2. İstanbul: TDV Yay. 30-33.

İsen, Mustafa, A. F. Bilkan ve T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Kayaalp, İsa (2010). Sultan Ahmed Divanı’nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi Yay.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yay. 431.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 77-78.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri Nev’îzâde Atâyî Hadaiku’l-Hakaik Fi Tekmileti’ş- Şakaik. C. 2. İstanbul: Çağrı Yay. 608-614.

Riyâzî. Tezkire-i Riyâzî. Millet Ktp. Nu: 765. vr.13b-14a.

Şemseddin Sâmî (1306). Kamusu’l-A’lâm. İstanbul: Mihran Matbaası. 784-785.

Tayyârzâde Ahmed Atâ (1291-1293). Târîh-i Atâ. C. 4-5. İstanbul: Yahyâ Efendi Matbaası.56-58.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.

Gazel

Maksûdumı Hudâya bârî ne hâlet itsem

Mazlûm olan kuzâta bir bir ‘adâlet itsem

‘İlm ile ‘âlemini bulsam çıkarsam anı

Bilsen tarîkin anun bir bir himâyet itsem

Râşîyle mürteşîyi katl eylesem ser-â-pâ

Câhillerini kırsam dilden ‘adâlet itsem

Ehl-i kemâle karşı nasb eylesem kemâli

Yahyâ-yı ehl-i dile bend-i şefâ’at itsem

Yolında ‘âdil olsa her mansıb ehli Bahtî

Allâh içün çalışsam bârî ‘adâlet itsem

(Tayyarzade Ahmed Ata (1291-1293). Târîh-i Atâ. C. 4-5. İstanbul: Yahya Efendi Matbaası.57-58)

Gazel

Bûy irse cân meşâmına fasl-ı bahârdan

Murgân sadâsı gelse yine mergzârdan

Bulsa nevâda gül gibi nev-besteler zuhûr

Kim tâze nakş u savt işidilse hezârdan

O rûz irişse yâd idüp ol eski demleri

Her kimse alsa dâdını bu rûzgârdan

Bahtî irişse hâsılı eyyâm-ı nev-bahâr

Ayrılmasun çemende leb-i cûybârdan

(Tayyarzade Ahmed Ata (1291-1293). Târîh-i Atâ. C. 4-5. İstanbul: Yahya Efendi Matbaası.57)

Kıt’a

N’ola tâcum gibi başumda götürsem dâ’im

Kademi nakşını ol hazret-i şâh-ı rusülün

Gül-i gülzâr-ı nübüvvet o kadem sahibidir

Ahmedâ turma yüzün sür kademine o gülün

(İsen, Mustafa vd. (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 162)