Madde Detay

Karakoyunlu hanedanına mensup ve Babür’ün beylerinden biri olan Seyf Ali Bey’in oğlu olan Bayram Han’ın 1504 yılında Badehşan’da doğduğu sanılmaktadır. İyi bir eğitim gördüğü için davranışlarıyla Babür Şah’ın dikkatlerini çekmiş ve kısa zamanda onun güvendiği beyler arasına katılmıştır. Yaşadığı dönemle ilgili yazılan kaynaklar, Bayram Han’dan iyi bir askeri komutan ve çok başarılı bir devlet adamı olarak söz etmektedir. Babür’ün büyük oğlu ve varisi Hümayun’un hizmetinde bulunan ve onun istikrarlı bir siyaset izlemesinde etkili olan Bayram Han, 1545-1554 yılları arasında Kandehar’ı idare etti. Hümayun’un yeniden Hindistan’a hakim olmasında büyük pay sahibi olan Bayram Han, Ekber Şah’ın atalığını da üstlenmiş ve Hümayun’un vefatından sonra, Ekber Şah’ın baş veziri olarak görev yapmıştır. Ekber’in çevresindeki bazı beylerle anlaşamayan Bayram Han, inzivâya çekilmek ve Mekke’de ikâmet etmek üzere yola çıkmış, ancak 1561’de bir Afgan muhalif tarafından öldürülmüştür.

Bayram Han’ın Çağatayca ve Farsça şiirlerinin toplandığı bilinen iki Divan’ı vardır. Her iki dilde yazılmış şiirlerini ilk defa Sir Edward Denision Ross yayımlamıştır (The Persian and Turki Diwans of Bayram Khan-ı Khanan, 1910). Divan üzerine yapılan ikinci çalışma Muhammed Sâbir ve S. Hüsamüddin Rashdi’ye aittir (Diwan of Bayram Khan, 1971). Türkçe Divanı’nın tenkitli metni Münevver Tekcan tarafından yayımlanmıştır (2007). 

Bayram Han, Ali Şir Nevâî’den sonra Çağatay edebiyatının şiir sahasında ikinci büyük temsilcisi kabul edilen Babür’ün sarayında zengin ve verimli bir sanat çevresi içinde yetişti. Hindistan’da Çağatay Türkçesiyle şiir yazma geleneğinin önemli bir temsilcisi olan Bayram Han’ın şiirlerinde, sade bir dil ve rahat bir söyleyiş hâkimdir. Şiirlerinin konusu çoğunlukla aşk ve şarap üzerinedir. Topraklarından uzakta geçirdiği yıllarda yazdığı şiirlerinde hasret duygusu öne çıkmaktadır. Şiirleri, nazım tekniğine ve inceliklerine vakıf bir üslubu sezdirmektedir. Şiirdeki yeteneği yanında uzun süren idari görevi sırasında yazdığı resmi yazılar, onun nesir alanında da çok yetenekli olduğunu göstermektedir.

Ahmed, Aziz (1995). Hindistan’da İslam Kültürü Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yay.

Bayur, Y. Hikmet (1987). Hindistan Tarihi. C. III. Ankara: TTK Yay.

Bıyıktay, Halis (1989). Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu. Ankara: TTK Yay.

Bilkan, Ali Fuat (1996). “Hindistan Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe El Yazmaları”. Türk Dili. 532.

Bilkn, Ali Fuat (1998). Hindistan’da Gelişen Türk Edebiyatı. Ankara: KB Yay.

Brelvi, S. A.- B. N. Dhabhar (1917). Supplemontary Catalogue of Arabic, Hindustani, Persian And Turkish Manuscripts And Avesta, Pahlavî, Pazend and Persian Manuscripts in the Mulla Firuz Library. Bombay.

Eraslan, Kemal. “Çağatay Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yay. 175.

Ethe, Hermann (1980). Catalogue of Persian Manuscripts in the India Office Library. London.

İnan, Abdulkadir (1976. “Çağatay Edebiyatı“. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yay.

Karaağaç, Günay (2003). Janos Eckmann, Çağatayca El Kitabı. Ankara: Akçağ Yay.

Rashdi, S. H. and Sabir (Ed.) (1971). The Divan of Bayram Khan. Karachi.

Rızvi, S.A.A. (1996). The Wonder That Was India I-II. New Delhi.

Ross, E. Denison (1910). “The Poems of The Emperor Bâbur”. Journal of the Asiatic Society of Bengal. Calcutta.

Ross, E. Denison (1910). The Persian and Turki Divans of Bayram Khan. Calcutta.

Schimmel, Annemarie (1983). “Hindistan'da Türk Dili ve Edebiyatı”. Çev. Senail Özkan. Türk Dünyası Araştırmaları (Haziran): 165-172.

Sertkaya, Osman Fikri (hzl.) (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Ankara: TDK Yay.

Sertkaya, Osman F. (1977). “Osmanlı Şâirlerinin Çağatayca Şiirleri, Kâtibî (Seydi Ali Reis)’nin Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (XXII): 169-189.

Tekcan, Münevver (hzl.) (2007). Bayram Han’ın Türkçe Divanı. İstanbul: Beşir Yay.

Togan, Zeki Velidi (1960). “Tahran Kütüphanelerinde Hindistan’dan Gelen Eserlerde Çağatay Dil ve Temürlü Sanat Âbideleri”. Belleten. (XXIV): 95.

Gazel

Körünür gül-gûn per ol serv-i hırâmân başıda

 Yâ nümâyândur şafak hûrşîd-i tâbân başıda

Yâ tulû’ etken kuyaşîdür Mesîhâ üstide

 Yâ kanat yapgan tezervîdür Süleyman başıda

Kâmeti şem’-i şebistânımdur u gül-gûn peri

 Şu’leîdür gûyiyâ şem’-i şebistân başıda

Sançıban per cilve bir rahşınga meydân sarı kim

 Sen kelür-sen dep közüm tört oldı meydân başıda

Kadd u reftârınga könlüm ança mâyil yâr kim

 Yok hevâ-yı cilveî serv-i hırâmân başıda

(Tekcan, Münevver (hzl.) (2007). Bayram Han’ın Türkçe Divanı. İstanbul: Beşir Yay. 81.)

Gazel

Ey cefâ-cû gayr birle âşinâlık kılmagıl

 Âşinâ bolgan yârânlardın cüdâlık kılmagıl

Âşinâlık yahşıdur lîkin yamandur el tili

 Tilge tüşken halk birle âşinâlık kılmagıl

Bî-vefâlıg gerçi hüsn ehliga resmîdür kadîm

 Sen olarga ohşamas-sen bî-vefâlık kılmagıl

Bî-edâlıkdur vefâ terk eylemek hüsn ehliga

 Bî-vefâlık terkin eyle bî-edâlık kılmagıl

Bayramâ çün i’tibârın yok turur yâr allıda

 Körsetip ona özümni hod-nümâlık kılmagıl

(Tekcan, Münevver (hzl.) (2007). Bayram Han’ın Türkçe Divanı. İstanbul: Beşir Yay. 113.)

Rubâî

 Bayram’ga besî garîblık kâr etti

 Gurbet anı hâr u zâr u bîmâr etti

 Yâ Rab ki belâlarga giriftâr olsun

 Her kim anı gamlarga giriftâr etti

(Tekcan, Münevver (hzl.) (2007). Bayram Han’ın Türkçe Divanı. İstanbul: Beşir Yay. 146.)