Madde Detay

27 Cemâziyelevvel 1175 / 24 Aralık 1761’de doğdu. Babası III. Mustafa, annesi Mihrişah Sultan’dır. Eğitimine beş yaşını doldurduğunda törenle başlandı ve özellikle şehzadelere mahsus özel bir itina ile yetiştirildi. Küçük yaşta devlet teşrifatındaki yerini aldı, resmî işlerde ve merasimlerde bulunmaya başladı. Babası 1774 yılında öldüğünde sadece 13 yaşında olduğu için amcası I. Abdülhamid tahta çıktı. Kafes hayatı yaşamasına rağmen Selim'in çok iyi yetiştiği bilinmektedir. Şehzade Selim müzik ve edebiyatla ilgilendi. Fransa'nın Fransız Devrimi öncesindeki son kralı olan XVI. Louis'le mektuplaştı. Daha tahta çıkmadan Osmanlı Devleti'nde köklü bir yapısal değişikliğe gerek olduğu inancına vardı. I. Abdülhamid 7 Nisan 1789 yılında ölünce, III. Selim Fransız Devriminin eşiğinde tahta çıktı. Devlet bu aşamada ciddi sıkıntılar yaşamaktaydı. Padişah ilk olarak Ruslarla 1792 yılında Yaş anlaşmasını imzalayarak barışı temin etti ve ıslahat programlarına yöneldi. Mevcut Mühendishâne-i Bahrî’nin elden geçirilerek geliştirilmesi ve nihayet Hasköy’de Humbaracı ve Lağımcı ocakları kurması, bir matbaa açılması, Levent ve Üsküdar’da büyük kışlalar inşası, yenileşme hareketinin askerî ağırlıklı olduğu imajına kuvvet vermekteydi. Askerî alanlar dışında, eğitimde ve bürokraside de yeni düzenlemeler yaptı. Avrupai kurumları örnek alan padişah, talimli asker yetiştirmeye önem verdi. Bu amaçla Bostancı Ocağına bağlı olarak "Nizam-ı Cedîd" birliklerini kurdu. 1798 yılında Napoleon, Mısır'ı işgal etti. Yapılan savaşta Napoleon Cezzar Ahmet Paşa tarafından Akka'da yenilgiye uğratıldı. Bu sırada isyan eden Sırp âsîlerine karşı Nizam-ı Cedîd askerleri sevk edilmek istendi, ancak ordu içerisinde çıkarılan fitne dolayısıyla bu durum gerçekleştirilemedi. Bu sırada, ordu içerisindeki mevkilerinin sarsılacağını düşünen bazı kimseler, Kabakçı Mustafa'nın etrafında toplanarak isyan ettiler. III. Selim Nizam-ı Cedid ordusunu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 tarihinde de tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim'in yerine geçen amca oğlu IV. Mustafa III. Selim'i tekrar kafese geri gönderdi. 4 Cemaziyelahir 1223 / 28 Temmuz 1808 tarihinde III. Selim'i tekrar tahta çıkarmak amacıyla Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa saraya yaklaşırken III. Selim padişah IV. Mustafa'nın emriyle boğduruldu. III. Selim'in cenazesi Laleli Camii'nin avlusunda babası III. Mustafa Türbesi'ne defnedildi.

Şiirde “İlhâmî” mahlasıyla hacimli bir divanı bulunan III. Selim’in Mevlevî olduğu ve devrin ünlü şairi Şeyh Galib’i himaye ettiği bilinmektedir. Şiirleri folklorik bir üslubu sezdiren, içe kapalı bir ruh halini yansıtır, hikmete, düşünceye dayalı az sayıda şiiri olmakla birlikte daha çok yaşanılan hayata, vatan ve millet sevgisine yönelen şiirleri vardır. Savaşlar vesilesiyle yazdığı şiirlerinde hamâsî bir üslûp sezilir. Hece vezniyle yazdığı şiirler de vardır. Müzisyen oluşunun da etkisiyle divanında şarkı türü ağırlıklı yer tutar. Dîvân'ında 6 kaside, 209 gazel, 105 şarkı, 28 musammat, 74 mukattaat ve 64 müfred bulunmaktadır. Dîvân'ının tenkitli metni yayımlanmıştır (Yılmaz 2001).

Ayrıca sanat değeri yüksek besteleri vardır. Kendisi de mûsikişinaslığını şairliğinden üstün görür. Müzik alanında Sûz-ı dilârâ makamının mucidi olan III. Selim musiki alanında Osmanlı sultanlarının en ünlüsüydü. Oluşturduğu ortamla adeta bu alanda bir ekol meydana gelmiştir. Başta Dede Efendi olmak üzere Türk musikisi bu dönemde altın çağını yaşadı. Bestekarlığı ve şairliği yanında hattattı. 

Ak, Coşkun (2001). Şair Padişahlar. Ankara: KB Yay.

Beydilli, Kemal. (2009). “Selim III”. İslam Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: TDV Yay. 441-457.

Beydilli, Kemal (1995). Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi: 1776-1826. İstanbul: Eren Yay.

Elgin, Necati (hzl.) (1959). Üçüncü Sultan Selim (İlhâmî). Konya: Yıldız Yay.

Eren, Ahmet Cevat (1964). Selim III’ün Biyografisi. İstanbul: Nurgök Matbaası.

“İlhâmî III. Selim” (1981). TDEA. C. IV. İstanbul: Dergâh Yay. 362-363.

Güldü, Hür (çev.) (2008). Eski ve Yeni Arasında: Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, 1789-1807. İstanbul: Kapı Yay.

İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Koç, Ferdi (2003). Sultan III. Selim Hân’ın Mûsikî Eserlerinin Müzikal Analizi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Öztuna, Yılmaz (2006). Türk Musikisi, Akademik Klasik Türk Musikisinin Ansiklopedik Sözlüğü. C.2. Ankara: Orient Yay.

Salgar, M. Fatih (2001). III. Selim: Hayatı, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Ötüken Yay.

Sarıcaoğlu, Fikret (2001). Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). İstanbul: Tatav-Tarih ve Tabiat Vakfı Yay.

Shaw, Stanford J. (1971). Between Old and New The Ottoman Empire under Sultan Selim III. 1789-1807. Cambridge.

Şardağ,Rüştü (1982). Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1977). “Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı”. Belleten 161: 102-106. 

Yılmaz, Kâşif (2001). III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yay.

Yücebaş, Hilmi (1960). Şair Padişahlar. İstanbul: Ahmed Halid Yaşaroğlu Yay.

 

NA’T-I ŞERÎF

N’ola fahr etse yazarken hâme na’t u midhatin

Ol resûl-i kibriyânın vasf-ı zât u devletin

 

Bî-nazîr mahbûb-ı Haktır görmemiş mislin felek

Nûrdan bir serve benzetmiş görenler kâmetin

 

Hilkat-i dünyâya bâ’is zât-ı pâkindir senin

Arşdan a’lâ yâ Resûla’llâh kadr-i rif’atin

 

Hamd ola Hakka bizi çün ümmetinden eyledi

Şükrün etmek nice mümkündür bu uzmâ ni’metin

 

Da’vi-i küfr ü cehâlet etseler bed-meşrebân

Geldiler îmâna gördükde zuhûr-ı şevketin

 

Cevher-i hâk-i kudûmu tûtiyâdır çeşmime

Belki mahşerde olur tahlîse elde hüccetin

 

İki âlem âfitâbı sensin ey fahr-i rüsül

Pertev-i mihr-i nübüvvet iledir hatmiyyetin

 

Eylemezsen ben kulundan lutf u ihsânın dirîg

Ey şehinşâh-ı dü âlem var kemâl-i re’fetin

 

Ey kerem kânı zulâm-ıgamdan âzâd et beni

Mazhar-ı feyz-i şefâ’at kıl bu nâçâr ümmetin

 

Şem’-i şevkin pertevi her dem derûnumda niyâz

Bâ’is-i zevk u ferahtır sînede germiyyetin

 

Nüh feleklerde melekler ins ü cin hep bendedir

On sekiz bin âlemi doldurdu şân u şöhretin

 

Dâ’imâ zikr-i salâtım ola evrâdım benim

Olur ise ey şeh-i taht-ırisâlet himmetin

 

Mülhem oldun yazmağa bu nüsha-i evsâfı çün

Tâ şefâ’at eyleye bu na’t-ı pâke hidmetin

 

Şânına lâyık nice evsâfa olsun kudretim

Yâ Resûl-i müctebâ âlemden a’zam kıymetin

 

Bin salât ile selâm eyler revân-ı pâkine

Eyler İlhâmî recâ nakd-işefâ’at ruhsatin

 

Koyma yâ Rabbi dili tâb-ıteb-i isyânda

Ebr-i lutfundan bana neşr eyle âb-ı rahmetin

Yılmaz, Kâşif (2001). III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yay. 10-11.

 

Gazel

 

Aç gözlerin gâfil isen âlim ile nâdânı seç

Eyle tecessüs fehm edip câhil ile irfânı seç

 

Ey dil bu gaflet tâ be key varma tegâfül semtine

Bil kıymetin erbâbının nâ-merd ile merdânı seç

 

Âvârelikden çek elin bîhûde gezmek nice bir

Ehl-i kemâle mâ’il ol a’dâ ile yârânı seç

 

Çekme elem gül-şâd olup gül gibi ey gonce açıl

Aç dîde-i im’ânını pîrân ile tıflânı seç

 

Bel bağlama İlhâmiyâ bu fânî dünyâ mülküne

Fikr eyleyip ukbâ ile bu âlem-i devrânı seç

 

Yılmaz, Kâşif (2001). III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yay. 44.

 

Gazel

Bâğ-ı âlem içre gerçi pek safâdır saltanat

Vakf etsen bir kuru gavgâya câdır saltanat

 

Bu zamânın devletiyle kimse mağrûr olmasın

Kâm alırsan adl ile ol dem be-câdır saltanat

 

Kesb eder mi vuslatın bin yılda bir âşık anun

Meyl eder kim görse ammâ bî-vefâdır saltanat

 

Kıl tefekkür ey gönül çerhin hele devrânını

Geh safâ ise velî dâ’im cefâdır saltanat

 

Bu cihânın devletine eyleme zerre tama’

Pek sakın İlhâmî zirâ bî-vefâdır saltanat

 

Yılmaz, Kâşif (2001). III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yay. 35.