Madde Detay

Ankara’da doğdu. Çalışlar, lise öğrenimini 1961’de Robert Kolej’den mezun olarak tamamladı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde başladığı lisans eğitimini yarıda bırakarak özellikle felsefe, estetik ve tiyatro alanlarında araştırmalarını yürüten Çalışlar, hayatını yazar, araştırmacı ve çevirmen olarak sürdürdü. 1966’da Türkiye Milli Talebe Federasyonu ödülünü kazanan ilk oyunu Rasputin 1967’de yayımlandı. 1970’de Cendere isimli radyo oyunu ile TRT ödülünü kazandı.

Türk ve Dünya Edebiyatçıları (4 cilt) sözlüğünün yayın müdürlüğünü üstlendi (1987-1988). 1989’dan sonra Can Yayınevi ve 1992’den sonra Boyut Yayınevi’nin tiyatro yayınlarının ve 1986’da kurduğu Felsefe Dergisi’nin genel yayın yönetmenliğini yaptı. Asya-Afrika Yazarlar Birliği yayın organı Lotus’un yazı kurulu üyeliğinde bulundu. Çalışlar'ın "Asya-Afrika Yazarlar Birliği ve 'Lotus' Ödülleri" başlıklı yazısında "Asya-Afrika edebiyatında halkın ezilmesine karşı çıkarak kişiliğin kazanılması mücadelesi, toprağa ve kişinin özyurduna duyulan sıcak sevgiyle ayrılmaz bir biçimde beslenmektedir. Çünkü, ancak özgürleşmiş bir sevgi gerçek bir sevgidir; ancak bu özgürleşmeyi önleyen tarihsel, toplumsal ve siyasal baskılar ortadan kalktıktan sonra kişi kendi insanı, kendi toplumu ve kendi vatanıyla o yalın, dolayımsız, içten sevgi bağını yeniden kurabiliyor" (1982: 27) cümlelerinden hareketle onun düşüncesinin temelinde yatan özgürlük fikrini bulmak mümkündür.

Edebi ve kuramsal eser çevirilerinin yanında özgün eserleriyle Türk kültürüne, edebiyatına vef fikir dünyasına katkılarıyla adı sıklıkla anılan Aziz Çalışlar, 28 Kasım 1995'te vefat etti.

Aziz Çalışlar felsefe, edebiyat, tiyatro, estetik ve kültür odaklı çeviri, derleme ve inceleme türünde eserler kaleme almanın yanında çok sayıda süreli yayında da yazılarını yayımladı. 1967’den itibaren, başlangıçta Yeni Dergi ve Papirüs olmak üzere, ilerleyen yıllarda Yazko Çeviri, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Milliyet Sanat, Varlık, Bilim ve Sanat, Hürriyet Gösteri, Düşün, Yeni Düşün, Yarın, Türk Tiyatrosu, Ant, Felsefe Dergisi, Sanat Emeği, Devlet Tiyatrosu Dergisi ve Kavram gibi pek çok derginin yanında Cumhuriyet ve Politika gazetelerinde de yazıları, çevirileri ve söyleşileri yer aldı. Çalışlar, çevirdiği Estetik ve Sanat isimli eser üzerine yaptığı bir söyleşide çalışmalarını "Estetik ve sanatla kuramsal olarak uğraşmam 1965 yıllarına gider. Yukarda sözünü ettiğimiz yayınların henüz ortada olmadığı o dönemlerde, estetik ve sanata maddeci bilgi kuramı açısından yaklaşarak, maddeci sanat kuramının çok yönlülüğünü metodolojik olarak ortaya koymaya çalışmıştım (Yeni Dergi, Papirüs'te çıkan yazılar). Daha sonra, ülkemizde bu alandaki kavramsal ve düşünsel boşluğu doldurmaya yarayacak temel kitapların çevirisine giriştim. Örneğin, Materyalist Felsefe Sözlüğü, Gerçekçiliğin Tarihi; ayrıca, kendi özgün çalışmam olan Gerçekçi Tiyatro Sözlüğü, (bu arada, henüz yayımlanmamış olan, bilimsel maddeci düşüncenin klasiklerinin sanat üstüne kitaplarının çevirisi). Daha sonra, çeşitli dergilerde, son yıllarda da "Bilim ve Sanat"ta çıkan, bilimsel maddeci sanat anlayışını yerleştirmeye yönelik yazı çalışmaları. "Estetik ve Sanat" kitabı ise, üç dört yıl önce çevrilmiş ve ancak bu yıl yayınlanabilmiş, bilimsel maddeci estetiği tanıtmayı amaçlayan, temel bir kitap çevirisi. Bu arada, yukarda da sözünü ettiğim gibi, bizde maddeci estetik ve sanat anlayışının kurucusu sayılması gereken Nazım Hikmet'in sanat ve edebiyat alanıyla ilgili düşüncelerini içeren bir çalışmam var. Bir de yine bir sözlük çevirisi, sanat ve kültürle ilgili. Gördüğünüz gibi, tümü, ülkemizde, evrensel boyutlara uzanan temel bir estetik ve sanat düşüncesinin kurulmasına, kişilik kazanmasına yönelik" cümleleriyle tanıtır (1982: 48-49).

Çalışlar'ın felsefe ve estetik alanında yazdığı telif eserlerinin yanında bu konuda yazılmış önemli eserleri de Türkçeye kazandırdı. Be eserler arasında Materyalist Felsefe Sözlüğü (1972), Günümüzde Sanatsal Kültür ve Estetik (1982) Kültür Sözlüğü (1983) Estetik Yazıları (1984) Edebiyat, Barış ve Özgürlük (1984), Çağdaş Felsefe Sözlüğü (1985), Gerçekçilik Estetiği (1986), Edebiyat Estetiği (Raedeker, 1986), Nâzım Hikmet: Sanat ve Edebiyat Üstüne (1987), Ulusal Kültür ve Sanat (1987), Felsefenin Neresindeyiz (1988), Sanat ve Edebiyat (Marx, Engels, Lenin 1990) yer almaktadır.

Tiyatro sanatı da Çalışlar'ın çalışma alanlarının başında geldi. Çok sayıda tiyatro oyunu çevirdi, uyarlamalar yaptı. Sadece kurmaca eserlerle değil hazırladığı Gerçekçi Tiyatro Sözlüğü (1978), Tiyatro Kavramları Sözlüğü (1992, Kültür Bakanlığı Ödülü), Tiyatronun ABC'si (1993), Tiyatro Adamları Sözlüğü (1993), 20. Yüzyılda Tiyatro (1993) ve Tiyatro Oyunları Sözlüğü (Cilt 1, ve 2, 1994) gibi çalışmalarla da tiyatro alanına katkı sağladı.