Madde Detay

944/1538 Bayburt doğumlu olan Emânî, Muhammed Beg olarak bilinmektedir. I. Şah Abbas’ın emîrlerindendir. Divanındaki ifadelerden hayatının büyük bir kısmını Herat’ta geçirdiği anlaşılmaktadır (Eraslan 1993: 175). Komutan olarak Safevi-Osmanlı savaşlarına katılan şair, I. Şah Abbas’ın döneminde kazanılan zaferleri ve Safevî hanedanını metheden birçok şiir yazmıştır. Emânî, ömrü boyunca bir elinde kılıç, bir elinde kalem tutarak Safevî hanedanına ve Kızılbaşlık ülküsüne sadakatle hizmet etmiş, yazdığı eserlerinde Şiîlik ve Kızılbaşlık propagandası yapmıştır (Kerimov 2011: 11).

Bu saâdet Emâniyâ bize bes

Câferî mezheb ü Kızılbaşuz (Kerimov 2011: 11)

Sâdıkî-i Kitâbdâr, Emânî'nin İran’ın Yezd şehrinde kadılık görevini yaptığı sırada yazmış olduğu şiirleri dinletmek amacıyla kendisini meclisine çağırdığını ve söylediği güzel sözlerden feyz aldıklarını söyler (Kuşoğlu 2012: 1110). Farsça ve Türkçe iki divanı vardır. İki divanın da aynı yazma içerisinde bulunduğu bir nüsha British Library Or. 2872 numarada kayıtlıdır (Köprülü 1970: 136, Erbay 2014: 114). Farsça şiirlerinin çoğu İmam Ali Rızâ’ya mehdiye şeklindedir. Türkçe şiirlerinde ise Azerî Türkçesi tesiri görülür (Eraslan 1993: 175).

Araslı, Hamid (1956). XVII.-XVIII. Asır Azerbaycan Edebiyatı Tarihi. Bakı: ADU Neşri.

Çınarcı, Mehmet Nuri (2014). “Mecma’ü’l-Havâs Tezkiresnde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7: 33.

Eraslan, Kemal (1993). “Çağatay Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yay. 168-176.

Erbay, Fatih (2014). “Muhammed Beg (Emânî)’in Şiilik İnancına Ait Manzumeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 71: 111-126.

Kartal, Ahmet (1999). “Sadıkî-i Kitâbdâr’ın Mecma’u’l-Havâs İsimli Tezkiresi ve Onda Yer Alan Anadolulu Şâirler”. Türk Kültürü 440 (XXXVII): 42-50.

Kerimov, Paşa (2011). “XVII. Yüzyıl Azerbaycan Lirik Şiirinde Halk Edebiyatının Etkisi”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21: 1-18.

Kuşoğlu, M. Oğuzhan (2012). Sâdıkî-i Kitâbdâr'ın Mecma‘ü’l-Havâs Adlı Eseri (inceleme - metin - dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Köprülü, Fuad (1970). “Azeri”. İslam Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: MEB Yay. 118-151.

 

Hâdî-i râh-ı Hüdâsın yâ ‘Alî

Cânişîn-i Mustafâsın yâ ‘Alî

İbn-i ‘amm-ı hazret-i hayru’l-beşer

Hem-ser-i hayru’n-nisâsın yâ ‘Alî

Sâkî-i Kevser emîrü’l-mü’minîn

Sâhibü’t-tâc u livâsın yâ ‘Alî

Evvel-i isnâ ‘aşer ba’de nebî

Cinn ü inse muktedâsın yâ ‘Alî

İltifât-ı kibriyâdın şâmilen

Hel etâ vü lâ fetâsın yâ ‘Alî

Hak Te‘âlânın be-gâyet lutfıdın

Derd-i ‘isyâna şifâsın yâ ‘Alî

Dergehinga yüz tutupdur hâss u ‘âm

Ḳıble-i hâcet-revâsın yâ ‘Alî

İki kevn içre vilâyet emride

Mücmelen bî-müntehâsın yâ ‘Alî

Berdiň erbâb-ı yakîn ‘aynıga nûr

Şem‘-i bezm-i innemâsın yâ ‘Alî

Eyledin i‘lâl-i edyân sîgasın

Kâmil-i müşkil-güşâsın yâ ‘Alî

Etmek olmaz zât-ı pâkiň vasfını

Nâdir-i arz u semâsın yâ ‘Alî

Mü’min ü müfsidga nûr u nâr içün

Ḳâsım-ı yevmü’l-cezâsın yâ ‘Alî

Bîm-i dîn ümmîdümiz erür füzûn

Çün şefî‘-i her hatâsın yâ ‘Alî

Çekmezüz gam hâdisât-ı dehrdin

Dâfi‘-i hayl-i belâsın yâ ‘Alî

Etmemişler kulların idrâk-i gam

Bâ‘is-i zevk u safâsın yâ ‘Alî

Hâcet ermes ‘arz kılmak müdde‘â

Çün ki asl-ı müdde‘âsın yâ ‘Alî

Hâsıl edersin Emânî maksadın

Ma’den-i cûd u sehâsın yâ ‘Alî 

(Erbay, Fatih (2014). “Muhammed Beg (Emânî)’in Şiilik İnancına Ait Manzumeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 71: 116.)

***

Şâh-ı mededin sakî-i kevser olacakdur

Her cânibe ‘azm olsa musahhar olacakdur

‘Abbâs-ı ‘alîsin bu kün ey şâh-ı cihân-gîr

İklîmina had sedd-i Sikender olacakdur

Gam ermes eger Hâricîler eyleseler keyd

Çün Mehdî-yi Hâdî sana rehber olacakdur

Feth u zafer ü nusret ü ikbâl yanınça

Hükkâm-ı cihân cümlesi çâker olacakdur

Hak lutfı çü bar saltana[t]ın rif‘ati içün

Ednâ kapucı kasrına kayser olacakdur

Eyyâm-ı zuhûrı çü imâmın yetişip-dir

İhfâda olanlar kamu azhar olacakdur

Köz eyelerine körünen vaz‘ı cihânın

Âlûdelıgı mahv olup athar olacakdur

İsnâ ‘aşerî hutbesi minberde okunup

Rûm u ‘Arab iklîmi musahhar olacakdur

Çün Şâh Sâfîn çerâgı yanmış ezelîdin

Rûşenlık ona tâ dem-i mahşer olacakdur

Sıdk ehliga tahkîk olupdur ki ekâlîm

Teshîr tapup mezheb-i Ca‘fer olacakdur

Gâzîler ile Tenri Te‘âlâ keremidin

Şâha Haremeyn tavfı müyesser olacakdur

Her mecma‘ ara bâng-i tevellâ vü teberrâ

Ber-ragm-ı ‘adû bî-had ü bî-mer olacakdur

Hurşîd-sıfat Şâh tulû‘ eylegeç a‘dâ

Encüm kibi mahv olmaga müncer olacakdur

‘Osmânî[n]in öyini çü bir şâhî seperler

‘Osmânî be-cân şâha berâber olacakdur

Tebrîz futûhâtı[nı]n ahbârı yetende

İstanbul’ın ehli kamu muztar olacakdur

Hünkâr gam u gussa bile yaşlara batıp

Mâtem-zede vü zâr u mükedder olacakdur

Ol demde kulagına yeter gaybdın âvâz

Mülkin ne ki bar şâha mukarrer olacakdur

Beş min başı ‘Osmânîlerin bile kesilmek

Tenbîh-i mesâf-ı kamu ‘asker olacakdur

Pâşâları dest-gîr bolup düşmegey elge

Misl-i mesel-i ejder ü haydar olacakdur

Bu feth ki Hak lutfı bile boldı müyesser

İns ile melek şâha senâ-ger olacakdur

Envâ‘-ı ri‘âyet ki re‘âyâga şeh-i dîn

Etdi eseri tâ dem-i mahşer olacakdur

İsnâ ‘aşer u elfde oldı bu futûhât

Târîhi cihân ehliga eşher olacakdur

Dîn düşmeniga tâclı gâzîler Emânî

Her ma‘rekede bolsa muzaffer olacakdur 

(Erbay, Fatih (2014). “Muhammed Beg (Emânî)’in Şiilik İnancına Ait Manzumeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 71: 118.)