Madde Detay

Reşîdî mahlasının kullanan şairin asıl adı Abdurreşid Han’dır. Sultan Abdurreşid Han’ın babası, Saidiye Hanlığının kurucusu Sultan Said Han, annesi ise Sultan Said’in hizmetindeyken onunla evlenen soylu olmayan bir kabile üyesi Habibe Sultan’dı. 915/1509-1510 yılında Encan’da dünyaya gelen şairin adını Babur, “Abdurreşid” olarak koydu (Çelik 2013: 143). Çocukluk devrindeki eğitimini Fergana’da ve Babur Şah’ın sarayında aldı (Utuk 2006: 480). Sultan Abdurreşid 13 yaşında, 928/1522 yılında Moğolistan yöneticiliğine atandı, 18 yaşındayken 934/1527-1528 kışında ise Mirza Haydar Duğlat ile birlikte Balur seferine katıldı. Müteakiben Aksu şehrine vali olarak atandı (Çelik 2013: 143). 940/1533 yılında Sultan Said Han’ın ölümü üzerine, Yarkent Hanlığının ikinci hükümdarı olarak tahta oturdu (Çelik 2013: 145). 967/1560 yılında vefat etti (Çelik 2013: 153).

Sultan Abdurreşid Han, Kaşgar şehrinde 360 hücreli ve iki katlı Reşidiye Medresesi ve Hanlık Medresesi, Yarkent’te Yeşil Medrese ile Aksu ve Hoten gibi hanlığın diğer şehirlerinde de çok sayıda medrese inşa ettirdi. Bu medreselerde, dönemin ünlü müderrisleri dersler vererek hanlığın ilim ve kültür seviyesinin yükselmesinde önemli katkılar sağladı. Böylece özellikle Kaşgar şehri önemli bir ilim merkezi haline geldi ve “Buhara-yı Sani” ismiyle ünlendi (Çelik 2013:154). Abdurreşid Han, hükümdarlığı döneminde kültür ve edebiyatı geliştirmek için dönemin âlimlerini, edip ve şairlerini, sanatkârları sarayda topladı. Tarih-i Reşidi isimli eserde Abdurreşid Han için, “bünyesi güçlü, belâgâti eşsiz, iyi okçu, hem sanatkâr hem zanaatkâr, mûsîkîşinâs ve ressamdı” denilmektedir (Çelik 2013: 153). Abdurreşid Han döneminin mûsîkîşinaslarını bir araya toplayarak “Uygur 12 Mukamı”nın sistemli bir hale gelmesi için uygun bir zemin hazırladı (Osman 2005: 261).

Abdurreşid Han, “Reşîdî” mahlası ile Türkçe ve Farsça  çok sayıda şiir yazdı. Bu konuda Tarih-i Reşidî isimli eserin müellifi, eserinde “Sultan Abdurreşid Han’ın şiirleri çok idi. Ama bu kısa tarihte (eserde) onun çeşitli konularda yazdığı şiirlerin belki yüzde birini, belki binde birini yazdım.” diyerek onun iki Farsça gazeli, Türkçe bir rubaisi ve üç gazeline eserinde yer vermiştir. Kaynaklarda belirtildiğine göre, Reşidî’nin Divan-ı Reşîdî, Selatin-nâme ve Kitab-ı Tenbiye En-Terbiye isimli eserleri vardır. Ancak bu eserler, 1682 yılında Yarkent Hanlığını yıkıp tahta çıkan Hidayetulla Hoca tarafından yakılmıştır (Utuk 2006: 481-482; Osman 2005: 263).

Çelik, Muhammed Bilal (2013). Yarkend Hanlığı’nın Siyasi Tarihi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. 2013:

Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.

Utuk, İmincan Ehmidi, Ğ. Osman, M. Mirziehmet, E. Suleyman, H. Abdusalam (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 2.  Pekin: Milletler Neşriyatı.

Gazel

Dunyâ hösni ehlidek nâ-mihribâni piş emes

Kim ki söyse sudidin köprek ziyâni piş emes

Dunyâni bâkî teserruf tutmağil şeddâd tek

Niçe bir it kemrigen dek ustihâni piş emes

Dunyâğa ferzend-i âdemni ibermektin ğerez

Kullukum kilğay mu dep bir imtihâni piş emes

Seltenet tehtide mendurmen digen ol şâhlar

Cân birurde bir gedâ-yi nâ-tivâni piş emes

Ey Reşidî bolmağil meğrûr cehân gulzâriğe

Kaysi gulşennin guli âhir hezâni piş emes

(Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 264)

Gazel

Lutf itey dep vede ol yâr kilmaydur henûz

Ğunçe dek kan bağlağan könlüm açilmaydu henûz

Paş boldi elge ehvâlim ne tedbir eyleyin

Helk bildi hâletimni yâr bilmeydur henûz

Sâkiyâ işret meyidin cure-i lutf eylegil

Heste könlüm ki humâridin ayrilmaydu henûz

Tûbiyu şemşâd kedin bağ ara körmekni sor

Servi yenliğ kedi dil huyi tapilmaydur henûz

Sebri kilğil ey Reşidî ay yüzinnin derdide

Bendege azâdlik hetti bitilmeydur henûz

(Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 265)

Rubai

Ey peyk sebâ menin peyâmım yetküz

Yârimğe niyâz ile selâmım yetküz

Ger subh u şâm kaşiğe yetsen

Elbette duâyu subh u şâmim yetküz

(Utuk, İmincan Ehmidi, Ğ. Osman, M. Mirziehmet, E. Suleyman, H. Abdusalam (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 2.  Pekin: Milletler Neşriyatı. 484)