Madde Detay

1253/1837 yılında Keban'da doğdu. Sâdât-ı Hüseyniyye'den ve Selcen sülalesinden, Buhâra'nın kadim emir-zâdelerinden Ahmed Celâleddîn Bey torunlarından, son görevi Kebân Ma'den-i Hümûyûnu İdare Meclisi üyesi olan Seyyid Mustafa Mazhar Efendi'nin oğludur. Annesi Ayşe Hanım, Gümrükçü Vezir Osman Paşa'nın birader-zâdesi Arapkir'de Gökbeyi hanedanı ahfadından Sadrazam Yûsuf Kâmil Paşa'nın anne cihetinden yakın akrabasındandır. İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Ahmed Tevfîk Bey ve Selîm İnal, Seyyid Mehmed Emîn Paşa'nın oğullarıdır. Genç yaşta Malatya'da vefat eden İsmail Hakkı adlı bir oğlu daha vardır. İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal'ın babası olduğundan Ebu'l-Kemâl sanıyla anılan Emîn Paşa, küçük yaşta babası tarafından ilim tahsil etmek üzere İstanbul'a gönderilerek dayısı Bâb-ı Âlî Atîk Tomruk Dâ'iresi Müdürü Hüseyin Efendi'nin yanında tahsile başladı. Yûsuf Kâmil Paşa 1266/1849 senesinde Mısır'dan İstanbul'a geldiği sırada Emîn'i himayesine alarak tahsil ve terbiyesine bizzat itina etti. Yûsuf Kâmil Paşa'nın yanında bulunduğu sırada ondan senelerce istifade ettiği gibi onun meclisine devam eden tanınmış bilgin ve ediplerden de ders aldı. Dağıstanlı Hüseyin Nâzım, Enderûn-ı Hümâyûn hocası Kastamonulu Mustafa Efendi, meşhur Hoca Mecîd Efendi, Kırşehirli Mahmûd Efendi ve Mesnevîhân Hattât Zekî Dede'den uzun süre dersler aldı, hat öğrendi. Maliye ve Evkaf Nazırı Mümtâz Efendi'den, daha sonra Dîvân-ı Hümâyûn Beylikçisi Ra'îf Efendi'den rik'a hattını meşk etti. Yûsuf Kâmil Paşa Ticaret Nazırı olunca Emîn'i bir nevi özel kalem müdürlüğü olan mühürdarlığa tayin etti. Bu sebeple o günden sonra "mühürdar" sanıyla anıldı. 1272/1855 senesinde mülazımlıkla Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye Mazbata Odasına memur edildi. Mısır valisi Sa'îd Paşa tarafından oğlunun sünneti için Mısır'a davet edilen Mustafa Reşîd ve Yûsuf Kâmil Paşalarla beraber Mısır'a gitti. Orada her gün Reşîd Paşa ile sohbet ederek iltifatına mazhar oldu ve emsalinin üstünde olarak salise rütbesi ile taltif olundu. Meclis-i Vâlâ'da senelerce Midhat Paşa'nın maiyetinde bulunarak onun da muhabbet ve teveccühünü kazandı. Altı sene süren bu memuriyetten sonra 1278/1861 senesinde Mektûbî Odasına nakledildi. Meclis-i Vâlâ'nın ilgasıyla şûrâ-yı devletin teşkilinde Mülkiye Dairesi mülazımlığına, sonra bu dairenin muavinliğine tayin olundu. 1289/1872 yılında saniye sınıf-ı sanisine ve 1295/1878'de mütemayizliğe terfi olundu. 1297/1880 senesinde muavinlik görevi Devlet Tefrîk Memuriyetine tahvil olundu. Bir süre sonra 1299/1882 senesinde tekrar muavinliğe iade edildi. Yûsuf Kâmil Paşa ve eşi Prenses Zeynep Hanım'ın tahsis ettikleri maaş onların vefatıyla kesilince ve memuriyet maaşı da ailesinin kalabaklığı dolayısıyla kendisine yetmediğinden otuz seneden beri devam ettiği Bâb-ı Âlî'yi terk ederek taşraya gitmeye mecbur oldu. Bu arada üç sene kadar görev bekledi ve bu dönemde maddi anlamda çok sıkıntı çekti. 1302/1885 senesinde Kozan Mutasarrıflığı'na tayin olundu. Bu görevi sırasında çok yararlı işler yapmasına rağmen 1304/1887 senesinde bu görevinden azledildi. Üç yıl kadar görev verilmedi ve bu sırada da maddi anlamda çok sıkıntı çekti. 1306/1890 yılında Amasya Mutasarrıflığına tayin edildi. 1308/1891 senesinde Malatya Mutasarrıflığına, 1311/1893 senesinde Kırşehir Mutasarrıflığına nakledildi. Bu görevinde bulunduğu sırada kendisine Rumeli Beylerbeyi payesi tevcih olundu. Kırşehir'in havasının kendisine iyi gelmediğini bildirererek görev değişikliği istedi ve 1312/1894 senesinde Denizli Mutasarrıflığına gönderildi. Orada da çok önemli hizmetlere imza attı. 1314/1896 yılında bu görevinden azledildi. Kendisine mazuliyet maaşı bağlandı ve on iki sene kadar mazuliyet hayatı yaşadıktan sonra 1325/1907 senesinde Adalar Mutasarrıflığına tayin olundu. Meşrutiyetin ilanından bir müddet sonra Adalar kaymakamlık hâline getirildiğinden dolayı 1326/1908'de bu memuriyeti son buldu. Pek soğuk bir günde Yakacık'tan dönerken zatürreye tutulmuş, bir hafta sonra 1326/1908 yılının sonlarında İstanbul'da Mercan Mahallesi'ndeki evinde vefat etmiş ve Merkez Efendi Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Tasavvuf, hikemiyat, edebiyat ve muhazarata dair Arapçadan tercüme ettiği hiçbiri basılmayan ve yazma hâlinde kalan 18 kadar eseri vardır ki bunlar oğlu İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal tarafından İstanbul Üniversitesi'nde tesis ettiği kütüphanede korunmaktadır (İnal 1970: 691). Bu eserlerin isimleri ve özellikleri Osmanlı Müellifleri'nde aşağıdaki şekilde verilmiştir (Bursalı Mehmed Tahir 1333: 86-87).

1. A'lâmu'n-Nâs: Aynı adlı eserin birçok bahislerinin seçmeler şeklinde yapılan tercümesidir.

2. Dürerü'n-Nesâ'ihu'l-Müntehab Gurerü'l-Hasâ'is Tercümesi: Ebî İshak El-Vatvat'ın Gurerü'l-Hasâ'is adındaki eserinin tercümesidir.

3. Edebü'd-Dîn Ve'd-Dünyâ: Aynı adlı eserin birçok bahislerinin seçmeler şeklinde yapılan tercümesidir.

4. El-Erec Fi'l-Ferec Tercümesi: Celâleddîn Süyûtî'nin aynı adlı eserinin tercümesidir.

5. El-Ferec Ve'ş-Şidde: Tenûhî'nin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

6. El-Muhallât: Bahâüddîn Âmülî'nin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

7. Fâkihetü'l-Hulefâ: Aynı adlı eserin seçmeler şeklinde yapılan tercümesidir.

8. İhyâ'u'l-Ulûm Tercümesi: İmam Gazâlî'nin aynı adlı eserinin bazı bölümlerinin tercümesidir.

9. Kurretü'l-Uyûn ve Müferrihu'l-Kulûb: Aynı adlı eserin seçmeler şeklinde yapılan tercümesidir.

10. Mu'îdü'n-Ni'am ve Mübîdü'n-Nikam: Ali Es-Sebkî Eş-Şâfi'î'nin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

11. Nevâdirü'l-Âlem: Şeyh Ahmed Kalyûbî'nin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

12. Ravzatu'l-Ahyâr: Aynı adlı eserin birçok bahislerinin seçmeler şeklinde yapılan tercümesidir.

13. Ravzu'r-Reyâhîn Fî Menâkıbı's-Salihîn: Allâme Yâfi'înin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

14. Tenbîhu'l-Gâfilîn: Şeyh Nasr bin Muhammed'in aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

15. Tezkire-i İmâm Kurtubî Tercümesi.

16. Tuhfetü'l-Marziyye Fî Ahbâri'l-Kudsiyye: Şeyh Abdülmecîd'in aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

17. Umdetü't-Tahkîk Fî Beşâ'iri's-Sıddîk: Şeyh İbrâhim El-Mâlikî'nin aynı adlı eserinden seçmeler şeklinde yapılan tercümedir.

18. Unvânu'l-Beyân ve Bustânu'l-İz'ân: Arapça'dan tercümedir.

Seyyid Mehmed Emîn Paşa asil ve faziletli bir kişi idi. Ta küçüklüğünden beri iffet ve namusu ile şöhret bularak herkesin güvenini kazanmıştı, kendisini tanıyanlar bu özelliklerinden dolayı onu Emînü'l-Ümme namıyla anarlardı. Hangi görevde bulunduysa adalet ve hakkaniyeti ile tanınmış ve memleketin yükselmesi için çalışmalar yapmıştı. Arap ve Fars lisanlarına; dinî, hikemî ve edebî ilimlere vakıf ilmiyle amil bir kişiliğe sahipti. Çok iyi bir hattat olan Emîn Paşa, nefis yazısıyla birçok kitap istinsah etmişti. Silah kullanmada, ata binmede ve satranç oyununda üstün derecede mahareti vardı (İnal 1970: 691).

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Gövsa, İbrahim. Alaeddin (1933-1935). Meşhur Adamlar, Hayatları, Eserleri. C. I. İstanbul.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1970). Son Hattatlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Tok, Özen (hzl.) (2008). Mehmed Zeki Pakalın - Sicill-i Osmânî Zeyli. C. V. Ankara: TTK Yay.