Madde Detay

1925 doğumlu olan Eyüboğlu, Şakire Hanım ile ziraatçi Abdullah Eyüboğlu'nun oğlu; II. dönem TBMM üyesi Rahmi Eyüboğlu'nun yeğeni, yazar Sabahattin Eyüboğlu, şair, ressam Bedri Rahmi Eyüboğlu ve mimar Mualla Eyüboğlu'nun kuzenleridir. 1938 yılında Maçka Merkez İlkokulu'nu, 1944 yılında Yenikapı Ortaokulu'nu, 1948 yılında Vefa Erkek Lisesi'ni bitirdi. 1953'te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih, Felsefe ve Klasik Filoloji bölümlerinde eğitimini tamamladı (TBEA 2001). Yüksek lisans eğitimini "Lucretius'ta Bilgi Kavramı" isimli Latince teziyle yine İstanbul Üniversitesi'nde bitirdi (Kurdakul 1973). 1956-58 yılları boyunca Özel Gazetecilik Okulu'nda felsefe ve edebiyat dersleri verdi. Daha sonra iş hayatını sonlandırarak kendisini çevirmenliğe, araştırmacılığa ve yazarlığa adadı. Türkiye Felsefe Kurumu, TYS, Edebiyatçılar Derneği, Eyüboğlu Kültür ve Sanat Vakfı, Vefa Lisesi Mezunları Derneği üyeliklerinde bulundu (Necatigil 1999). 1995 yılında Hacı Bektaş Barış Ödülü'nü; 1996 yılında Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü'nü kazandı. 12 Kasım 2003'te, İstanbul'da öldü. Üsküdar Selimiye Camii'nde kılınan namazının ardından, Maçka'da toprağa verildi.

Edebiyat dünyasında ismine ilk kez 1946 yılında Tarihten Sesler isimli dergide rastlandı. Yeşilay, Varlık, Yansıma, Soyut, Yeni Ufuklar, Aydınlık, Türk Dili, ve İnsan isimli dergiler ile Dünya ve Cumhuriyet gazetelerinde köşe yazıları ve incelemeleri yayımlandı. Mavi Anadolu, Anadolu'nun kültürel birikimi, folklorik unsurlar, halk edebiyatı, Divan edebiyatı ve özellikle Karadeniz yöresine ait dil, tarih, kültür envanteri üzerine çalışmalar yaptı. Halk hekimliği, büyü ve fallar, halk inançları, Anadolu türküleri yazarın folklorik derleme ve araştırmalarının önde gelen konularıdır. 1948-58 yılları boyunca Karadeniz folkloruna ve halkbilime yönelik çalışmalarını Türk Folklor Araştırmaları dergisinde yayımladı. Bektaşilik başta olmak üzere tekke ve tasavvuf kültürü de yazarın eserlerinde yer verdiği diğer bir alan oldu. Bu yoldaki eserlerinde Derviş Kerem ve Derviş Niyazi müstearlarını kullandı. Latince, Almanca, Farsça ve Arapçadan yapmış olduğu çevirileri ile dikkati çeken yazar, Hz. Ali'nin ve İslâm öncesi Arap şairlerinden Yedi Askı şairi olarak bilinen yedi şairin şiirlerinden tercümeler de yaptı. Pir Sultan Abdal, Yunus Emre, Abdal Musa, Hatayî, Âşık Sadık ve Kaygusuz Abdal'ın şiirlerini topladı ve yayımladı. Divan şairlerinden Baki hakkında bir karşı biyografi kaleme aldı. İstanbul'un fethinin 500. yılında gerçekleştirilen yayın hareketlerine Destanlar İçinde Fatih isimli antolojisiyle dahil oldu. Turhan Açıkel, Sıdkı Akozan, Dündar Akünal, Faruk Nafiz, Ercüment Behzat başta olmak üzere, fetih ve Fatih temalı epik şiirleri, bu eserinde birleştirdi. Kendisinin kaleme aldığı fetih temalı şiiri "Yıldız" da eserde yer buldu. Fatih ve fethin yıldız motifiyle karşılandığı şiirde, Hz. Muhammed ile Hz. İsa’yı karşılaştıran ve konuşturan şair, kuşatmayı iki dinin savaşı olarak değerlendirdi (Çetindaş 2014).

Eyüboğlu'nun Kurtuluş Savaşı'ndaki Karadeniz milislerini işlediği Kara Zıpkalı Uşaklar Destanı bir yandan yöre tarihçiliğine bir yandan Kurtuluş Savaşı'na bir yandan da Anadolu destan halkasına bağlanan önemli bir destan oldu. Destanda hem tabiat tasvirlerine hem halkın sosyal hayatına hem de tarihsel bir mücadele sahasına değinilir. Maçka’nın Ocaklı Köyü’nden, İstanbul’a doğru yola çıkan anlatıcının muhayyilesinden takip ettiğimiz anlatıda, “destanlara sığmayan” savaşın, her sahada oldukça görkemli tasvir edildiği görülür. Şair, tabiat tasvirlerini oldukça canlı biçimde anlatır ve çeşitli kişileri kullanarak, Türklere karşı uygulanan mezalimi ve onun karşısında yerli halkın direnişini merkeze alır. Düşman rakibini tanımadan gelir ve nihayetinde “yılın yarısı mısır ekmeğini soğanla yiyen” ve “Elhamdülillah”tan başka söz bilmeyen ahalinin karşısına dikilir. Emperyalizm karşısında, millî duruşun değerinin yüceltildiği satırların ardından şair, Ali Yemen’in hikâyesini anlatır. Düşman, halka akıl almaz eziyetler yaparak ilerlerken, Ali Yemen, bir çete kurar ve direnişe başlar. Hamsiköy Deresi'nde yaralanan Ali Yemen'e, defalarca ölümden kurtardığı ve hürmet gösterdiği Başar köyünün papazı bakar görünür ve onu ilaç adıyla verdiği zehirle öldürür. Hrisantos çetesi hesabına iş gören bu papazdan da anlaşıldığı üzere, Karadeniz, kendi halkından da ihanet görmektedir. Destanda kadınların gücü, vatanseverliği ve mücadelesi ele alınmakta, Dede Korkut üslubu dikkat çekmektedir. Bunun dışında memleket edebiyatının etkisiyle şair, "yağı bol yumurtası peyniri, bir de delice balı vardır ilkçağdan beri" sözleriyle Maçka'nın belli özelliklerini verir. Osmanlı'ya karşı olumsuz bakışın hâkim olduğu eserde, Anadolu türkülerinden geniş alıntılar dikkati çeker. Yazar, Kara Zıpkalı dediği, Karadeniz insanını da yün bağlı çarıklarının üstüne, keçi kılından püsküllü kalçın giyen, zıpkaların uçkur bölümünde Sürmene Erzincan işi çift oluklu, gümüş kulaklı bıçakları bulunan, yiğit kişiler olarak tanıtır. Destanın son bölümünde ise eserin hatıralara dayanılarak kaleme alındığını, özellikle babasının anlattıklarının, destanın ana malzemesini oluşturduğunu belirtir. Şahsi hafızanın, millî hafızaya dönüşünü göstermesi ve bir yöre anlatısı olması bakımından da destan, oldukça önemlidir (Çetindaş 2014).

İdeolojisi ve sanatı birbirinden ayrı düşünülemeyecek olan Eyüboğlu, kaleme aldığı ve çok tartışmalı eseri Divan Şiirinde Sapık Sevgi isimli eserinde, Divan şiirinde sevgilinin cinsiyeti üzerinden bir değerlendirmeye gider. Yazar, Divan edebiyatının halktan kopuk oluşuyla başladığı yorumlarını, bu şiir ve edebiyatın ahlaki yargılara aykırı olduğu görüşüyle devam ettirir. Özellikle Nedim şiirlerinden hareketle Osmanlı'da gulamperestliğin varlığını belirten yazar, Safo üzerinden yorumlar da yapar. Osmanlı şiirinde sapkınlığın İran üzerinden ve Mevlana kanalıyla geldiğini, Mevlevilik'in Osmanlı şiirini bu anlamda etkilediğini belirtir.

İlk gençlik dönemini Nakşibendi tekkesinde geçirdiğini belirten ve tarikatların, daima örtük amaçları olduğunu söyleyen Eyüboğlu (1968), Türk Şiirinde Tanrı'ya Kafa Tutanlar isimli eserinde İslam ile edebiyatın bağını araştırır. Şairlerin Kuran açısından durumu, bade ve içki ilişkisi eserde tartışıldığı gibi felsefi bakımdan yorumladığı insan gerçekliğini, bir noktada özgürleşme arzusuna kapıldığını ve Tanrı ile ilişkilerini sorguladığını belirten yazar, Nesimi'den Hallac'a, Şeyh Bedreddin'den Kaygusuz Abdal'a, Mehmet Âkif'ten Tevfik Fikret'e uzanan çizgide, şairlerin Tanrı ile ilişkilerini yorumlar.

Eyüboğlu, bir de etimolojik sözlük kaleme alır. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü isimli bu eser, Türkçenin yayılma alanlarının paralelinde Çinceden Hintçeye, hatta Antik Anadolu Medeniyetlerine varana dek pek çok kültürden etkilendiği yönündedir. Türkçenin saf kalmadığını belirtir. Atatürk ilkeleri ve fikirlerine dair eserleri yanında, özellikle Bektaşilik, Hacı Bektaş-i Veli ve Bektaşi edebiyatı hakkında da kapsamlı çalışmalarının olduğu gözlenen yazar, ömrüne, iki anı kitabı, şiir ve destanlar, antoloji ve sözlükler, çeviri ve çeşitli alanlarda araştırmalar sığdırmış bir kalemdir.