Madde Detay

 Asıl adı Ahmed Fahri olan ve halk arasında Ahmed Efendi olarak tanınan âşık, 1845 yılında Ayaş’ta doğmuştur. Ayaş’ın Hacı Memi Mahallesinden Deli Ali oğullarından Kantarcı Ömer Ağa’nın oğludur. Atalarının beş altı asır evvel Buhara’dan gelerek Ayaş’a yerleştikleri söylenmektedir. Dedelerinden Ali Ağa ortalığı kasıp kavuran, hükümeti yıllarca uğraştıran bir eşkıyayı yakaladığından dolayı Deli Ali adıyla anılmış ve kendinden sonra gelenlere de Deli Ali Oğulları denilmiştir (Turan 1995: 225). Ahmed Fahri, ailesi Hacı Seyitler lakabıyla tanınan Satı Hanım ile evlenmiş, Hüseyin Hüsnü adında bir oğlu olmuştur. Ahmed Fahri’nin tek çocuğu olan Hüseyin Hüsnü, yirmi bir yaşında menenjitten ölmüştür. Hüseyin Hüsnü’nün tek çocuğu olan Zehra Hanım (Şentürk) da Ahmed Fahri ve Satı Hanım tarafından büyütülmüştür.

Ahmed Fahri’nin tahsili hakkında bilgi sahibi değiliz; ancak şiirlerine bakıldığında kelime kadrosunun zenginliği medrese tahsili görmüş olabileceği kanaatini uyandırmaktadır. Ahmed Fahri kırk yaşında memuriyet hayatına atılmıştır. Memuriyete başlayana kadar ne işle meşgul olduğu hakkında bir bilgi tespit edilememiştir. İlk görevi Yabanabad (Çorba) reji memurluğudur. Ayaş Sandık Eminliğine nakledildikten sekiz sene sonra Ankara Valisi Tevfik Paşa tarafından azledilmiştir. Şiirlerinde de bu dargınlığını ve gücenmişliğini dile getirmiştir. Daha sonra Ayaş, Yabanabad ve Zir nüfus memurluklarında bulunmuştur. Ahmed Fahri’nin son görevi Ayaş’ta orman memurluğudur (Turan 1995: 226). Ahmed Fahri 1918 yılında vefat etmiştir. Ayaş’ta hükûmet konağı civarındaki aile mezarlığına defnedilmiştir.

Ayaşlı Ahmed Fahri’ye ait kendi el yazısı ile iki defter ve müstakil kâğıtlara yazılmış şiirler mevcuttur. Bu defterlerde şiirlerin yanı sıra Ahmed Fahri’nin özel notları ve kardeşi Mustafa Sami’ye ait iki şiir de bulunmaktadır. Bu defterler tek nüsha olup Ayaş eşrafından Hüseyin Vahdi Ertan’ın arşivindedir. Defterlerin kopya nüshası ise Fatma Ahsen Turan’da bulunmaktadır. Bu defterlerde Hz. Muhammed’e naat, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, Hz. Hasan’a methiye ve mersiyeler, devlet erkânına söylenmiş olan hicviyeler, çeşitli şairlerin şiirlerine tahmisler, gazel, divan, kalenderî, musammat gazel, semai ve pek çok koşma bulunmaktadır (Turan 1995: 232). Ayaşlı Ahmed Fahri hakkında Fatma Ahsen Turan tarafından doktora tezi hazırlanmıştır (Turan 1995).

Fuad Köprülü’ye göre Ahmed Fahri emsallerine göre oldukça yüksek bir edebî kültüre maliktir, gelenekten yetişme bir şair olmamakla beraber âşık tarzının XIX. yüzyıldaki bütün ananelerini manzumelerinde tebarüz ettirmiştir (1965: 712). Fahri’nin hece ile yazdığı şiirlerinde Gevheri, Dertli ve Erzurumlu Emrah’ın; aruzla yazdığı şiirlerinde de büyük ölçüde Fuzûlî’nin tesiri olduğu görülür. Fahri, Fuzûlî’yi usta kabul ettiğini “Mekteb-i aşkda okuduk hel eta dersin bugün/Hâcemiz Hâfız Fuzûlî mürşîd-i dânâ biziz” diye anlatır. Ahmed Fahri’nin şiirlerinde gerek mizacından, gerekse hükümet kapısında gördüğü adaletsiz yönetici tavırlarından kaynaklanan zaman zaman çok sert ve ağır zaman zaman da istihzalı anlatıma rastlanmaktadır. Şansızlıklarla geçen memuriyet hayatında açığa alınan ve görevi değiştirilen Ahmed Fahri, devrini ve devrin yöneticilerini eleştirirken acımasız ve müstehcen ifadeler kullanmıştır. Hicivleri ile tanınan bir şairdir. Hazırcevap ve nüktedandır.

Ayaşlı Ahmet Fahri El Yazması Defter 1 (19.Yüzyıl) Hüseyin Vahdi Ertan Arşivi (Kopyası F.Ahsen Turan Arşivi)

Ayaşlı Ahmet Fahri El Yazması Defter 2 (19.Yüzyıl) Hüseyin Vahdi Ertan Arşivi (Kopyası F.Ahsen Turan Arşivi)

Ayaşlı Ahmet Fahri El Yazması Defter 3 (19.Yüzyıl) Hüseyin Vahdi Ertan Arşivi (Kopyası F.Ahsen Turan Arşivi)

Aldan, Mehmet (1965). Türlü Yönleriyle Ayaş. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Bayrı, Mehmet Halid (1987). Halk Şiiri (XX.Yüzyıl). İstanbul: Varlık Yay.

Bozyiğit, Ali Esat (1991). "Ayaşlı Fahri ve Koşmaları 1" Ziya Gökalp Dergisi. C.11. Ocak-Mart. 61: 28-32.

Bozyiğit, Ali Esat (1991). "Ayaşlı Fahri ve Koşmaları 2" Ziya Gökalp Dergisi. C.11. Nisan-Haziran. 62: 13-16.

Bozyiğit, Ali Esat (1991). "Ayaşlı Fahri ve Koşmaları 3" Ziya Gökalp Dergisi. C.11. Ekim-Aralık. 63: 11-16.

Cunbur, Müjgan (1968). Başakların Sesi. Ankara: Poyraz Reklâm Yay.

Dağlıoğlu, Turhan Hikmet (1937). “Ayaş ve Ayaşlı Şairler Hakkında Bazı Notlar”.Ülkü, 10(57): 261-266.

Dünkü ve Bügünkü Ayaşlı Şairler (1948). Ankara: Ayaş Kültür Derneği.

Fındıkoğlu, Z. Fahri (1928). “Ankaralı Bir Şair”. Hayat Mecmuası, Ağustos. 88: 4-5.

Fındıkoğlu, Z. Fahri (1937). “Ayaşlı Fahri ve Koşmaları”. Halk Bilgisi Haberleri. 7(74): 28-32.

İvgin, Hayrettin (1993). “Ayaşlı Fahri”. Halk Ozanlarının Sesi, T.C. Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü. 5: 41-48.

Köprülü, Mehmet Fuat (1965). XX. Asır Saz Şairleri. Ankara: Millî Kültür Yay.

Turan, Fatma Ahsen (1995). XIX. Yüzyılda Ankaralı Âşıklar ve Ayaşlı Ahmet Fahri. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Turan, Fatma Ahsen (1997). “Ayaşlı Ahmet Fahri’nin Şiir Dünyası”, Ayaş ve Çevresi Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi, Ayaş Belediyesi. 255-266.

Koşma

Helâk etti beni kadd-i mevzûnu

Dil derdi bu dinmez yâre ağyâre

Kimseler olmasın onun meftûnu

Cesed pâre pâre dil pâre pâre

Cemâlin görenler olmaz mı müştâk

Sana kim söyledi âşıkları yak

Kırma âyinedir kulûb-ı uşşâk

Tamir olmaz olsa cam pâre pâre

Bazı cevr edersin bazı da naz et

Gahi tahkîr eyle gâhi mümtâz et

Lutf u kereminden cevrini az et

Belki usanırdır can vere vere

Sâdık bende olan fâcir olamaz

Fahrî kulun gibi nâdir olamaz

Âşık olur amma şâir olamaz

Her âşık bulamaz eşâre çâre

 Turan, Fatma Ahsen (1995). XIX. Yüzyılda Ankaralı Âşıklar ve Ayaşlı Ahmet Fahri. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 380-381. 

Koşma

Rûz u şeb çektiğim belâ-yı yâre

Söylemesem olmaz söylesen olmaz

Sabr ile çekelim gönül ne çare

Söylemesem olmaz söylesen olmaz

Taciz etmek olmaz bâr-gâhını

Yani dil tahtının pâdişâhını

Gönlümün çektiği tîğ-i âhını

Söylemesem olmaz söylesen olmaz

Ey Fahri silen yok eşk-i elemi

Sarf etdim yoluna cümle malım

Nasıl bildireyim yâre halimi

Söylemesem olmaz söylesen olmaz

Turan, Fatma Ahsen (1995). XIX. Yüzyılda Ankaralı Âşıklar ve Ayaşlı Ahmet Fahri. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 506.