Madde Detay

Hacı Gurban Süleymanî, 1 Ocak 1920 tarihinde İran’ın Razavi Horasan eyaletine bağlı Kuçan şehrinin Aliâbâd köyünde çiftçilikle geçimini sağlayan bir ailede dünyaya geldi. Babası Kuzey Horasan’ın tanınmış bahşılarından Hacı (Kerbelâî) Ramazan’dır. Hayatı Aliâbâd köyünde geçen Süleymanî 7-8 yaşlarında iken dutar çalmaya başladı. İlk öğrenimini Kuçan’da gördü. Babasından dutar çalmasını ve bahşılık geleneğini öğrenerek babası gibi hem bahşılık hem de çiftçilik yaptı. Hacı Ramazan, küçük yaşlarında oğlundaki sanat istidadını fark edip büyük sanatkâr olacağına inanarak bildiklerini oğluna öğretti. Yirmi yaşına kadar babasından ders alan Hacı Süleymanî, babasının ölümünden sonra Gulam Hüseyin Caferâbâdî, Hacı Muhammed Gıtanî ve Avaz Bahşı gibi usta bahşılardan ders alarak dutar çalma ve ses eğitimini tamamladı. 21 yaşında iken Horasan’da müzik ustalarına verilen bahşılık yüksek unvanını kazandı. Horasan yöresine özgü 90’dan fazla makam öğrendi. Dutar çalma ve okuma üslubu ustası Bahşı Hacı Gulam Hüseyin’e benzetildi. Çevre köylerde düğünlerde çalıp söyledi. Saz ve ses sanatçılığı yanında dutar ve kopuz yapımıyla da meşgul oldu. Sanat faaliyetleri dışında baba mesleği çiftçilikle ailesini geçindirdi (Kafkasyalı 2006: 255-257; www.jadidonline.com; www.tehrantimes.com).

Hacı Gurban Süleymani’nin 14 çocuğu olmuştur. Çocuklarından iki kızı ve bir oğlunu ses ve dutar sanatçısı olarak yetiştirmiştir. Bunlardan oğlu Ali Rıza Süleymani ile birçok defa sahne almıştır. Bahşılığı babasından öğrenen Ali Rıza dutar çalmada, şarkı/türkü okumada ve hikâye anlatmada usta bir sanatçı olmuştur. Ali Rıza’nın iki oğlu da bahşılık yapmakta, dede mesleğini sürdürmektedir (Kafkasyalı 2006: 255-256; www.jadidonline.com).

Bahşı Hacı Gurban, 1967-1987 yılları arasında bir mollanın “bahşılık haramdır” demesi üzerine yirmi yıl çalıp söylemeyi terk etmiştir. Daha sonra kendini ziyaret eden bir grup mollanın “saz çalmanın ve bahşılık yapmanın dinen bir sakıncasının olmadığını” söylemeleri üzerine dutarını almış, tekrar çalıp söylemeye başlamıştır. Hacı Gurban Süleymani 1990 yılında İran’da düzenlenen “Firdevsi’nin Bininci Yılı” ve “İnkılap Ses ve Müzik Şöleni” şenliklerinde birinci olmuştur. İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi kendisini davet ederek icrasını dinlemiştir. Türkiye, Suriye, Suudi Arabistan gibi ülkeleri ziyaret etmiştir. Sekiz kez Fransa’da olmak üzere Almanya, İsviçre, Belçika, Hollanda, İngiltere, Kolombiya, Peru ve Panama’da müzik festivallerine katılmış, konserler vererek bahşılık sanatını tanıtmıştır. Bu ülkelerden özellikle Fransa’da tanınmıştır. 1991’de Fransa’nın Avignon kentinde düzenlenen tiyatro ve müzik festivaline oğluyla birlikte katılmış, burada müzik eleştirmenlerince kendisine “Gerçek Ulusal Hazine” onursal unvanı verilmiştir. “Le Monde” resmini ilk sayfaya basarak “Cennetin Kapılarını Batı’ya Açan Sanatçı” manşetiyle onu haberleştirmiştir. Bunun dışında “Liberation”, “Le Nouvel Observateur” gibi büyük gazete ve dergilerde de haber olmuş, kendisinden taktirle ve hayranlıkla bahsedilmiştir (Kafkasyalı 2006: 255-257; www.tehrantimes.com; www.jadidonline.com).

Ölümünden bir yıl kadar önce İran Mehr Haber Ajansı ile yaptığı son röportajında Süleymani, “İranlı olmayan milletler, özellikle Fransızlar, beni sanat ve müzik tutkusu olan kendi vatandaşlarımdan daha iyi tanıyor" diyerek bu durumdan ve ülkesinde sanata verilen değerin azlığından dolayı üzüntü duyduğunu ifade etmiştir. Yakalandığı zatürre hastalığından kurtulamayan Hacı Kurban Süleymani, 20 Ocak 2008 tarihinde köyü Aliâbâd’da vefat etmiş ve köyünün kabristanlığına defnedilmiştir. Vefatından birkaç ay önce “şimdi sanatı yaymak sırası senindir” diyerek dutarını oğlu Ali Rıza Süleymani’ye teslim etmiştir (Peyvand News 2008).

Anadolu ve Azerbaycan sahasındaki âşık adı verilen sanatçılara Türkmenistan ve Horasan bölgesinde bahşı denilmektedir. Hacı Kurban Süleymani Horasan Türklerinin en tanınmış bahşısı, saz ve ses sanatçısıdır. Kendisi şiir yazmamış, usta malı eserleri dutar eşliğinde ezgili okumuştur. Geliştirdiği kendine özgü dutar çalma tekniği ve güçlü sesiyle ünlenmiştir. Kuzey Horasan Türk musikisini ve bahşılık sanatını dünyaya tanıtarak Türk kültürüne hizmet etmiştir. Seçtiği eserleri ana dili Türkçe ve Farsça olarak seslendirmiştir. Bir röportajında bahşılığın kutsal bir sanat olduğunu, bu unvanın herkese verilmediğini söylemiş; bahşı unvanı verilen birinin “beste yapabilmesi, şarkı söyleyebilmesi, oynayabilmesi, dutar imal edebilmesi, hatta hikâyeler ve masallar anlatabilmesi” gerektiğini belirtmiştir (www.payvand.com).

Hacı Gurban Süleymani sanatını şu sözlerle anlatır: “Dutar ve onunla çalınan havaların musikisi insanı büyüler. Bir kere bu musikiyi işiten ona bağlanır. Ben de dutarımı çalarken kendimden geçer, cezbeye gelirim. Bu ses bazen bir sel gibi beni alır götürür, bazen de dutarım kanatlanır ve telleri dile gelerek benim parmaklarımdan seslenir.” (www.jadidonline.com). Sanatını bu denli ruhuna işlemiş olan olan Bahşı Gurban’ın sesi sınırları aşarak dünyaya ulaşmıştır. Bu bağlamda onun “Music Of The Bards From Iran by Haj Ghorban Soleimani: Dotâr and Vocals” adlı sanatından örneklerin sunulduğu albümü dünya çapında satış yapan müzik sitelerinde yer bulmuştur.