Madde Detay

İstanbulludur. Ası adı Abdulhalîm Efendi’dir. 963/1555 yılında doğdu. Tuhfe-i Hattâtîn’de künyesi Abdülhalîm Halîmî bin Mehemmed bin Nûrullâh bin Yûsuf olarak geçmektedir. Babası, emekliye ayrılarak vefat eden kadılardan Ahî-zâde Mehmed Efendi’dir. Bundan dolayı Abdulhalîm Efendi, Ahî-zâde lâkabıyla bilinir. Şeyhülislâm Sadullah Sa’di Efendi’nin kızı tarafından torunudur. Hüdâyî mahlâsıyla bilinen Şeyhülislâm Ahî-zâde Hüseyin Efendi’nin de kardeşidir. Abdulhalîm Efendi, Nakşibendî tarikatına mensuptu. Ebussuûd Efendi’nin yanında eğitime başlayarak ilim öğrendi. Mezun olduktan sonra Hâseki Sultan medresesinde müderrisliğe başladı. İlim ve irfânı olgunlaşınca Bursa ve Edirne’deki müderrislik görevinden teamül gereği Sahn-ı Semân medreseleri müderrisliği görevine yükseldi. Müderrislik hizmetinden sonra 15 Recep 1004’te /15 Mart 1596 İstanbul kadısı oldu. Abdulhalîm Efendi, Zilhicce 1005’te /Temmuz Ağustos 1597 Anadolu Kazaskerliği makamına yükseltildiyse de Safer 1007’de / Eylül 1598 bu görevinden azledildi. Safer 1010’da / Ağustos 1601 Rumeli Kazaskerliği makamına terfi ettirildi. En son hizmet ettiği makam olan Rumeli Kazaskerliğinden azledilmişken 14 Muharrem 1013’te / 14 Haziran 1604, Kan çıbanı (Şîr-i Pençe) hastalığına yakalanarak, 50 yaşında vefat etti. Sultan Selim yakınındaki evinin karşısında bulunan kardeşi Şeyhülislâm Ahî-zâde Hüseyin Efendi Medresesi bitişiğindeki hazireye defnedilmiştir. 1013/1604 yılının Muharrem’inde vefat eden Halîmî Efendi’nin vefatına düşürülen tarihler şöyledir. 

‘’İrthal el-ulûm bi-Abdulhalîm-1013’’, Aksakal Ahmed Efendi,

‘’Cenân ola Ahîzâde Efendi’nin câyı -1013’’,Bursalı Hâşimî

‘’Vâh kim göçdi Ahîzâde güzîn –i fusahâ-1013’’, Neşâtî ve

‘’Kıldı ‘azm-ı ‘adem Ahîzâde-1013’’, Sâlikî

Bu mısraların gösterdiği 1013/1604 yılında vefat etti. Kamusu’l-A’lâm’da şairin vefât tarihi 1010/1601 olarak bildirilmesi yanlıştır. Âlim, hattat ve şâir Abdulhalîm Efendi, hüsnühattın sülüs ve nesih çeşitlerini Şükrü Halîfe-zâde Pîr Mehmed Dede’den meşk etti. Yahya Efendi ve Mahmud Sûzî Efendi adında iki oğlu oldu.

Devrin önemli âlimlerinden ilim tahsil eden Ahî-zâde, müderrislik, kadılık ve kazaskerlik görevlerinde bulundu. Şairlik, hattatlık ve mütercimlik tarafları da bulunan çok yönlü bir zattır. Halîmî mahlasıyla şiirler yazmış olmakla birlikte divan tertip etmemiş yahut henüz divanı ele geçmemiştir.

Eserleri:

Şevâhidü’n-nübüvve Tercümesi: Molla Câmî’nin Hz. Muhammed’in peygamberlik delillerini anlattığı eserinin tercümesidir. Eserin tarafımızdan tespit edilen yirmi altı nüshası mevcuttur. Şevâhidü’n-nübüvve, Lâmi‘î Çelebi, İbrahim İbn Hızır, Senâ’î gibi mütercimler tarafından da tercüme edilmiş olmakla birlikte, bu eserin üslup itibarıyla en güzel çevirisi Ahî-zâde’ye aittir. Bunu Kâtip Çelebi de bildirmektedir:

Muhtasarü’d-dürer ve’l-gurer: Molla Hüsrev’in meşhur ve Osmanlı medreselerinde sıkça kullanılan eserinin muhtasarıdır. Ahî-zâde, bu eseri kendi medrese derslerinde kullanmak maksadıyla tertip etmiş olmalıdır.

Ta‘lîka ‘Ale’l-hidâye ve ba‘zı şürûhiha: Eserin bazı nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir. (Esad Efendi Nu: 922, Hacı Beşir Ağa Nu: 199/448)

Bunlara ek olarak, Ahî-zâde’nin bazı eserlere haşiyeler yazdığı da bilinmektedir. Muhammet Selman Tüfekçioğlu yapmış olduğu tezde yukarıda bahsedilen eserler dışında Abdülhalim Efendi'nin fıkıh sahasında Hidâye Hâşiyesi, Fetavâ, Câmiu'l-fusuleyn Hâşiyesi, Eşbeh ve'n-Nezâir Hâşiyesi, Risâle fî Mefhûmi'l-Muhâlefe, Risâle fî Mebhasi'l-İstishâb, Risâle fi'l-müdde'î ve'l-Müdde'â Aleyh, el-Mesâilü'l-Fıkhiyye el-Mültekata, Tahkîku Mes'eletin min Mesâili't-Tatarhaniyye, Mu'ârada fî Mes'eleti'r-Radâ, İ'tirâz-ı Merhûm Abdülhalim Efendi, Devran ve Raks Hakkında Fetva isimli eserlerinin; tefsir alanında Enbiya, Ahzap ve Nur surelerinin bazı ayetlerinin tefsirine dair risalelerinin bulunduğunu, bunların haricindeyse Riyâzü's-sâdât fî İsbâti'l-Kerâmât li'l-Evliyâi Hâle'l-Hayât ve Ba'de'l-Memât, Risâle fi's-Sa'y ve'l-Batâle, Münşeât isimli eserlerden bahsedildiğini belirtmektedir. Aynı araştırmacı Ahîzâde'ye nispet edilen bazı eserlerin bulunduğunu da işaret etmektedir (Tüfekçioğlu 2017: 11-15).

Ahî-zâde. Şevâhidü'n-nübüvve Tercümesi. Süleymaniye Kütüphanesi Çelebi Abdullah Bölümü. Nr. 253.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Atâ’î (1268). Zeyl-i Şakâ’ik. İstanbul.

Bağdatlı İsmail Paşa (1955). Hediyyetü’l-Ârifîn. İstanbul.

Balcı, Rüştü (çev.) (2013). Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn. C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

 Güleç, Hasan (1988). “Ahîzâde Abdülhalim Efendi”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 548.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl (hzl.) (1928). Müstakîmzâde, Süleyman Sadeddin. Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası.

Kayabaşı, Bekir (1996). Kafzade Faizî'nin Zübdetü’l-Eşârı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal-Tatcı, Mustafa (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Muhibbi b. Fazlullah b. Muhibbullah (1284). Hulâsetü’l-Eser. C.II. 319.

M. Şemseddin Sami (1996). Kâmûsü'l-Alam. C.III. İstanbul: Kaşgar Neşriyat.

Müstakimzâde (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul.

Refan, Abdulhakm Thabit Mohammed (2016). Ahizade Abdülhalim Efendi'nin Tefsirle İlgili Risalelerinin Tahkiki ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.

Riyâzî. Riyazü’ş-Şuara. Üniversite Ktp. Nu:761. 81b.

 Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Tüfekçioğlu, Muhammet Selman. (2017). Ahizade Abdülhalim Efendi'nin el-Fark Beyne'l-Müddeî ve'l-Müddeâ Aleyh Risâlesinin Tahkik ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yay.

Kaşın tugrası şâhâ bî-misâl olmakda gitdikçe

İzâr-ı tâbnâkün turma âl olmakda gitdikçe

Yüzün şevkine bülbül âh u efgân itmekde ey gül

Ruhın yâdına güller pây-mâl olmakda gitdikçe

Zevâle yaklaşur ey mâh-ı nev-hûrşîd vardukça

Senün hüsn ü cemâlün bâ-kemâl olmakda gitdükce

Gidem gibi adem iklîmine hicr-i miyânunla 

Ten-i fersûde zîrâ bir hayâl olmakda gitdükce 

O yâr-ı bî-vefâ turmaz gider seyrâne gayr ile 

Bu gayretle Halîmî bî-mecâl olmakda gitdükce 

***

Kasdum cihânda bir gözi âhuyı sayddur 

Fikr kemend-i kâkül ü zülfine kayddur 

Varup ayagına düşmek gerek ol meh-rûnun 

Olmadı ışkıyla hâl-i Halîmî düşvâr 

Ol nigârun rûyına bir kez nazar 

Âşıkı yanında dünyâlar deger 

(Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: KB e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]. 50).