Madde Detay

Çanakkale / Ezine’de doğdu. Çocukluğunun üç yılı, babasının işi dolayısıyla Kars ve Iğdır’da geçti. Okula Iğdır’da başladı. Babasının mesleği dolayısıyla Ankara’ya taşındılar. Ezine’de bir süre kaldıktan sonra İstanbul’a yerleştiler. Ilgaz’ın çocukluğu ve genç kızlığı, dindar bir muhit olan Kocamustafapaşa’da geçti. Bu semtteki yaşamına, hikâyelerinde çok yer veren yazar, bu durumu “Ben çocukluğumdan beri bu havayı soludum. Muhafazakâr insanlardan oluşan bir ailede büyüdüm. Yazılarıma yasadıklarım aksetti. Semtin bende uyandırdığı intibalar ve ruhumda oluşturduğu düğümlerin çözülmesi gerekiyordu. Başörtülüler’de böyle bir girişim vardır.” diyerek açıklar. Ilgaz’ın babası Kırım kökenli bir Bulgaristan göçmeni, annesi ise Ezinelidir (Böge 2006: 8).

Iğdır ve Kars‘ı rüya şehirleri olarak nitelendirerek buraları, en güzel hatıralarının cereyan ettiği yerler olarak görür (Yazbahar 2011:26). Iğdır’da başladığı ilköğrenimini İstanbul’da tamamlayan Ilgaz, sonrasında 8 yıl (1949-1957) aynı okulda okumuştur. Çapa Uygulama Ortaokulu’ndan sonra, Çapa Öğretmen Okulu, sonrasında ise Çapa Eğitim Enstitüsü’nde öğrenim görmüştür. Öğreniminin hemen ardından Pınarhisar’a ortaokul öğretmeni olarak atanmıştır. Türkoloji’ye girmek ve üniversitede kalmak düşüncesinde olan yazar görevinden istifa ederek İstanbul’a gelir. Eğitim Enstitüsü’nde yeterli bir eğitim aldığına inanmayan Ilgaz üniversiteye giriş döneminde, kararından vazgeçerek Türkoloji’ye değil, Felsefe ’ye kayıt yaptırır. Ilgaz felsefe öğrenimine başladığı yıl, Latin ve Grek edebiyatını ve dillerini öğrenmek üzere Klasik Filolojiye kaydolarak kendi deyimiyle “öğrenim yıllarında ikinci aşamayı” yapar (Böge 2006: 8-9).

Afet Ilgaz; 1960‟lı yılların edebiyat hayatında zirve yaptığı dönem olduğunu belirtir. 1965 yılında Başörtülüler hikâye kitabıyla Türk Dil Kurumu Hikâye ödülünü alır. 1963 yılında yayımlanan Toprak hikâye kitabı, içeriğiyle Türk edebiyatında ilk sayılabilecek bir eserdir. İtalya gezileri sırasında yazdığı İnsancıklar adlı oyun mansiyon ödülü alır. 1970‟lerden sonra hikâyelerden çok romana ağırlık veren yazarın Yol romanı da Türkiye Yazarlar Birliği‟nce yılın romanı ödülünü kazanır (Ar 2011:15).

İlk soyadını (Muhteremoğlu) taşıyan bir kitabevi açıp yönetir. Ardından sahibi olduğu özel bir anaokulunda öğretmenlik ve yöneticilik yapar. 1970’te Rifat Ilgaz’la Sınıf Yayınları'nı kurar. Bir dönem Türkiye Yazarlar Sendikası’nda çalışır. İstanbul, Yücel, Varlık, Yeditepe, Türk Dili gibi birçok dergide ve gazetede hikâye ve makaleleri yayımlanan A. Ilgaz, Yeni Şafak’ta haftada üç gün fıkra yazmış, Kanal 7 televizyonunda, haftanın yedi günü “Okuma Saati”ni ve haftada bir gün “Yorum”u hazırlayıp sunmuştur (Böge 2016:10).

Afet Ilgaz 16 Ocak 2015’ te vefat etmiş, Yedikule Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Cumhuriyet kuşağının ilk kadın yazarları arasına giren Ilgaz, sanat hayatına adeta çocuk yaşta girdiğini belirtir. 1954 yılında, henüz 17 yaşındayken, Falih Rıfkı’nın Dünya Gazetesi’nde yazılar yazmaya başlar (Yazbahar 2014: 252). İlk okuma sevgisini Çapa Öğretmen Okulu’nda, okuduğu Zola, Dostoyevski, Tolstoy, Gogol, Goethe, Puskin gibi yazarlarla kazandığını söyleyen yazar, Rus edebiyatı hayranı olduğunu özellikle belirtir (Ar 2011: 14).

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının yaşayan değerli yazarlarından biri olan Afet (Muhteremoğlu) Ilgaz’ın yazı ve sanat hayatı 1954 yılında Dünya Gazetesi’ndeki yazılarıyla ve 1955 yılında İstanbul Dergisi ve Yücel Dergisi’nde yayımlanan öyküleri ile başlar. Romandan hikâyeye, gezi yazılarından çeviri eserlere, gazete yazılarından denemelere kadar çeşitli ilgi yelpazesi bulunan ve bu doğrultuda birçok esere imza atan Ilgaz, içinde bulunduğu, doğduğu, büyüdüğü, yetiştiği çevre ve dönem etrafında vücut bulur ve şekillenir. Yaklaşık elli yedi yıllık bir yazarlık geçmişi bulunan yazar, deneme, makale, çeviri, gezi notu, gazete yazısı, hikâye ve roman olmak üzere değişik türlerde eserler vermekle birlikte en çok hikâye, roman ve son dönemde gazete yazılarıyla adından çokça söz ettirir (Yazbahar 2011: 153).

1954’te Dünya Gazetesi’nde yazı hayatına, 1955’te İstanbul Dergisi’nde sanat hayatına adım atar. Bunu yine aynı yıl Yücel Dergisi’nde yayımlanan ikinci hikâyesi izler (Böge 2016: 13). 1968'de yayınlanan Toprak isimli kitabı ilavelerle 1972'de Toprak İnsanları olarak yayınlanır. En şanslı kitaplarından birisi olarak gördüğü bu eseri radyo için yaptığı bir arkası yarın programıyken televizyon dizisine çevrilir. Bu başarılarının yanında yazar yayın hayatında zorluklarla da karşılaşmıştır. 1969 hazır hale gelen Halk Hikâyelerini bastıracak yer bulamamıştır. Yayıncı bulma sorununu o yıllarda eşi Rıfat Ilgaz da yaşayınca birlikte 1971'de Sınıf Yayınevi'ni kurar. Halk Hikâyeleri'ni 1972'de yayımlar. 1974‘te yayımlanan ve çocuklar için yazılan Annem Annem, televizyon dizisi olur; 1974'te ayrıca Çeribaşı Apdullah'la İdamlık İsmail yayımlanır. Daha sonra yayınlanan Çocuklar da Savaştı ve Filiz Büyüyor isimli eserleri de TRT radyolarında yayınlanır. İkinci romanı Aşamalar’ı bastırana kadar (1977); beş hikâye kitabı, iki çocuk romanı ve bir de İtalyancadan çevirdiği hikâyeleri yayımlayan yazar 2000'de yayınladığı Kazdağı Öyküleri'ne kadar bir daha hikâye yazmaz ve önceliğini 1970'li yıllardan sonra roman yazımına verir. 1979'da iki çocuk romanı olan Değişen Sevgiler ve Çocuklar da Savaştı'yı yazar. 1992'de Filiz Büyüyor ve Karadaylak'ı yazan Afet Ilgaz'ın gazetelerdeki yazılarından derlenmiş İbn'ül Vakt (2000), Statükocu Dana (2004) adlı kitapları ve Ateş Denizinde Yol Alan Gemi (2001), İkindi Güneşi (2003) adında denemeleri vardır. 2000'de Ermiş isminde nehir romanlardan bağımsız bir roman yazmış. 2010'da Sorgu Ve Derviş romanıyla hem nehir romanına devam etmiş, hem de uzun süre sadece köşe yazılarıyla devam ettiği yazı hayatına geri dönmüştür (Türüt 2014: 23).

Afet Ilgaz, romanlarında kadın konusunu işleyip, kadınla ilgili meselelere de yer verir: Yazarın Eşiktekiler romanında, kadın haklarının savunucusu olarak karşımıza çıkan Dilârâ ve evlilik hazırlıkları içerisinde olan Fikret’in öyküleri; Aşamalar’da, ekonomik ve ruhsal bağımsızlığını kazanma mücadelesi veren kadınlar ile bu mücadeleyi kazanamayarak çıkmaza düşen kadınların öyküsü; Bir Feministin Doğruya Yakın Portresi’nde, çağdaş ve aklı başında bir kadının evlilik ve annelik hakkındaki düşünceleri; Sendika’da, Türkiye’de ilk kez sendikanın kurulduğu özel bir okulda öğretmenlik yapan ve çocuklarına bakan yalnız bir kadının öyküsü anlatılır. Ilgaz, sözü edilen dört romanında da yaşanılan düzenin ataerkil bir yapıya sahip olduğu ve kadınlara getirilen kısıtlamalarla kadınların ikinci plana itilerek, özgürlüklerinin kısıtlandığı görüşünü roman kişilerinin düşünceleri üzerinden yansıtır (Yazbahar 2011: 1066).

Sanatı “yetenek artı emek” olarak tanımlayan Ilgaz, sanatçının bastan programlandığını, hüznün ve ıstırabın sanatı doğurup, beslediğini söyler. İlk hikâyesinden itibaren toplumsal gerçekçiliği benimseyen ve bu tutumundan hiç kopmayan yazar, bunu su sözleriyle açıklar: “Sanat anlayışımdaki bu konu değişikliği, insanları böyle bir açıdan bakmağa başlayışım Bedriye’yle birlikte sanat tutumumda da değişikliklerin başlayışıyla oldu. İlk öykülerimden başlayarak günlük yaşamı, toplumsal yaşayışı iğnelemek, küçümsemek ve bunu coşkularla belirtmekti içimdeki öz. Şimdi günlük yaşamı, küçük yaşamları, ne fazla duygulanıp abartarak, ne de küçük görücü küçümsemelerle süzmek hakkını kendimde buluyorum. O türlü bir sanat anlayışının çağımıza, çağımızın insan ve sanat anlayışına da uygun olduğunu sanmıyorum” (Ilgaz 1965 : 213).

Varlık dergisinin bir liralık yayınları sayesinde Montherland, Colette, Strati ve Kazancakis hayranı olur. Gonçarov’un üç romanı olan Oblomov’ları tekrar tekrar okurken bunun sebebini, “Bir yanımla Oblomov’a benzediğim bir gerçek” sözleriyle açıklar (Ilgaz 1993: 53).