Madde Detay

Asıl adı Mustafa olan âşığın mahlası İznî’dir. Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Esenkaya (eski adı Zor) köyünde 1856 yılının mart ayı içinde doğmuştur. Babası Osman Ağa’dır (Özder 1977: 4; Gökalp [t.y.]: 72). Hüseyin Ağa Oğulları adıyla bilinen bir sülaleye mensuptur (Özder 1977: 4). İznî, öğrenim görmemiştir fakat okur-yazardı. Hatta okuryazarlığı o kadar ilerletmiştir ki sonraları ebced hesabıyla tarihler yazabilmiştir (Özder 1977: 4). Hayriye Hanım ile evlenen İznî, kendisi gibi âşık olan Zuhurî’nin babasıdır (Gökalp [t.y.]: 118). 1. Dünya Savaşı’ndan önce köyünde on beş yıl muhtarlık yapmış, bu sırada çektiği sıkıntıları "Muhtarlık Destanı" isimli şiirinde büyük bir ustalıkla işlemiştir (Aladağ 1950: 134; Özder 1977: 4; Gökalp [t.y]: 72). Eşinin 1905'te ölümüyle İznî çok sarsılmış ve üzüntüsünü uzunca bir destanda dile getirmiştir (Özder 1977: 4). Ömrünün son yıllarında Anadolu’da seyahate çıkan (Aladağ 1950: 134) âşık, 1915'te Rus istilasından kaçarak, önce Yozgat’a (Özder 1977: 5) oradan da Amasya’nın Merzifon ilçesine bağlı Saraycık köyüne göç etmiştir. Orada oğlu Zuhurî’nin yanında 5 Eylül 1928’de vefat etmiştir (Karadeniz 2002: 305; Öksüz 2013: 282).

İznî, medresede hocası olan Mataracıoğlu Abdülaziz Ağa’dan saz çalmayı öğrenmiştir. Mustafa Keşfî’nin çırağı olmuş, bu süreçte âşıklık geleneğini iyice öğrenmiş, giderek yörede tanınan bir âşık olarak adını duyurmaya başlamıştır (Özder 1977: 4; Gökalp [t.y.]: 72). İrticali çok güçlü olan âşığın yöre şairleriyle yaptığı karşılaşmalar meşhurdur (Özder 1977: 4). Ayrıca hazırcevaplık yeteneğine de sahipti. Yaşadığı yörede bu yönüyle ilgili fıkralar hâlen anlatılmaktadır (Özder 1977: 4) İznî; Erzurumlu Sümmanî, Berzî, Yusufeli’nden Keşfî, Mahirî, Cesimî, Hasankaleli Serdarî, Karslı Nigâhî, Posoflu Feryadî ile karşılaşmalarda bulunmuşsa da bunların metinleri kaydedilmemiştir (Öksüz 2013: 282). Oğlu Zuhurî ve ustasının oğlu Huzurî’ye ustalık yapmıştır (Özder 1977: 4). Eldeki şiirlerinden olgun bir âşık olduğu belli olan İznî’nin heceli şiirleri eldedir. Ancak aruza da hâkim olduğu elde bulunan ebcedli tarihinden (Özder 1977: 5) anlaşılmaktadır. Şekil bakımından halk şiirinin temel biçimlerine sadık kalmıştır. Şiirlerinde zengin, tam ve yarım kafiye kullanan âşığın ahengi oluşturmakta kullandığı bir başka önemli öğe de rediftir. Elde olan bir tecnisine bakıldığında cinaslı kafiye kullanımında da başarılı olduğu görülmektedir. Şiirlerinin içeriğine bakılacak olursa âşığın asıl güçlü yanı ortaya çıkar. Eşinin ölümü üzerine söylediği koşmada (Uyguner 1954: 965) acısını oldukça içli bir şekilde dile getirir. Cunbur, âşığın bu şiirini “insanın içine işleyecek bir acılıkta olmakla beraber, dinlemekten vaz geçilemeyecek bir güzelliktedir” (1968: 327) şeklinde değerlendirir. Âşık, mizahî destan türünde de çok başarılıdır. Muhtarlık Destanı ve Çobanlar Destanı başlıklı şiirleri yörede çok meşhurdur (Gökalp [t.y.]: 72). İznî, bu şiirlerinde başından geçenleri mizahî bir dille anlatmakta ve bireysel bir sorunu toplumsal eleştiriye dönüştürme başarısını göstermektedir. Bu şiirlerinin dışında beşerî aşk, felekten şikâyet, yaşlılık, kültür değişmesi gibi hususların da âşığın işlediği temalar olduğu görülmektedir.