Madde Detay

Kalender Abdal, 16. yüzyılda yaşamış olan Bektaşi şairlerindendir. Kalender Abdal’ın yaşamı hakkında çeşitli araştırmacılar tarafından farklı bilgiler aktarılmakla beraber, tezkirelerde yaşamı hakkında herhangi bir malumat bulunmamaktadır. 1522 Mohaç zaferinden sonra başlayan Celali İsyanları'nın ardından isyan töhmetiyle idam edilen Hacı Bektaş Veli Dergâhı hânik postnişini Kalender Çelebi olması ihtimal dâhilindedir. Bu isyanda adı geçen Kalender Çelebi, 1476 yılında dünyaya gelmiştir. İsmail Özmen ve Turgut Koca tarafından aktarılan bilgilere göre; Mürsel Bali’nin oğlu ve Balım Sultan’ın küçük kardeşidir. Okuma yazma bilmekle beraber, çocukluk yıllarına şiir ve edebiyatla geçirmiştir. Balım Sultan’ın vefatından sonra, kırk yaşından itibaren on bir yıl Hacı Bektaş Veli Dergâhı postnişinliği yapmıştır. Celali İsyanlarına paralel Bozok, Sivas, Maraş, Adana ve Tarsus Türkmenleri ayaklanmış, bunlara bir o kadar da si­pahi ve köylü katılmıştır. İsyancıların kendilerine öncü olarak Kalender Çelebi’yi seçmeleriyle Çiçekli, Akça Koyunlu, Masadlı ve Bozoklu aşiretleri de isyana iştirak etmiş ve isyanın boyutu oldukça genişleyerek tehlikeli bir hâle gelmiştir. İlk etapta üstünlük sağlayan isyancılar tımarlı sipahilerin Sadrazam İbrahim Paşa ile anlaşmaları sonucu bozguna uğramışlar ve bu yenilginin sonunda Kalender Çelebi Nurhak dağlarında “Başsız” adıyla anılan yerde sadık bendesi Dulkadir beylerinden Veli Dündar ile birlikte 22 Haziran 1527 tarihinde başı vurularak idam edilmiştir. Mezarı Balım Sultan Türbesi'nin batı yönündeki özel bölümdedir (Özmen 1998: 35; Koca 1990: 109; Ergun 1955: 118).

Kalender Abdal’ın 16.yüzyılda düzenlenmiş birçok dergide çeşitli şiirlerine rastlanmaktadır. Hece ve aruz veznini ustalıkla kullanmış başarılı bir şairdir. Şiirlerinden mensubu olduğu Bektaşi tarikatının yanı sıra, Hurufi inancına ait terim ve kavramlara da hâkim olduğu anlaşılmaktadır (Koca 1990: 35). “Harf-ı nutka Câvidan'dan al sebak Asi u / Fer'i nakş-ı Arşullah oku / Fâ ü dâd ü lâmdan iste Rabbini / Ey Kalender ilm-i ehlullah oku” beyitleriyle biten murabba’sı Kalender Abdal’ın Hurufiliğe olan meylini ve bu tarikat hakkındaki birikimini açıkça göstermektedir.

İsmail Özmen, Kalender Abdal’ın edebî şahsiyeti hakkında şunları aktarmaktadır: “Kalender Abdal, Şah Kalender, Civan, Civan Kalender ve Genç Kalender mahlasları ile şiirlerini tapşıran şairin şiirlerinde Alevi ve Bektaşi inancının tüm yönlerini konu edindiğini görülmektedir. Özellikle On İki İmam, Ehlibeyt, Hz. Ali, Hacı Bektaş Veli gibi Alevi ve Bektaşi inancının uluları ile bu inanç sistemine ait sembol, terim ve kavramların tamamına şiirlerinde rastlamak mümkündür. Yine Kalender Abdal’ın şiirlerinden Alevi ve Bektaşi nefes söyleme geleneğine de hâkim olduğunu anlamak mümkündür. "Dün gece seyrimde batın yüzünde / Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm" dizeleriyle başlayan şiiri uzun yıllar tekkelerde ve kırsal kesimdeki muhabbet meclislerinde bağlama eşliğinde söylenmiştir (Özmen 1998: 35). Söz konusu nefesinde Bektaşi tarikatına bağlılığını ve bu tarikat içerisinde geçen tasavvufi yaşantısını (seyranını) oldukça güzel işlemiştir. Bu nefes son on yıl içerisinde de Alevi ve Bektaşi inancına mensup çeşitli ses ve saz sanatçıları tarafından birçok albümde seslendirilmiştir. 

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

Özmen, İsmail (1998). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 

Nefes

Dün gece seyrimde bâtın yüzünde

Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm

Elif taç başında nikap yüzünde

Aslı imam nesli Ali’yi gördüm

 

Geçti seccadeye oturdu kendi

Cemali nurundan çırağ uyandı

İşâret eyledi sâkiler sundu

Bize Hak'tan gelen doluyu gördüm

 

İçtim ol doludan aklım yetirdim

Çıkardım kisvetim (benliğim) ikrar getirdim

Menzil gösterdiler geçtim oturdum

Kemerbest bağlanmış belimi gördüm

 

Mürşid eteğinden tutmuşum destim

Bu idi muradım erişti kastım

Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim

Erenler verdiği dilimi gördüm

 

Kalender Abdal’ım koymuşum seri

Canım kurban ettim gördüm didarı

Erenler serveri gerçekler eri

Hünkâr Hacı Bektaş Veli’yi gördüm

Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 110.

 

Müseddes

Hor bakma fukaraya sakın ey ehl-i hüner

Sûrete etme nazar sîrete bakub ekser

Kadir olmazsa da bir habbeye dünyâda eğer

Düşer erbâb-ı fena lûtf-i Hudâ’ya mazhar

Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar

O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer

 

Âdemi fıtrat-ı evvelde Hudâ-yi mutaâl

Kimisin şâh-ı cihân etti kimisin abdâl

Kimine sadr nasîb etti kime saff-ı niâl

Bu nasihatleri gûş et sakın ey nîk hisâl

Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar

O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer

 

Hünerine nazar et aybını pinhân eyle

Kibri ko yanına al âlemi seyrân eyle

Def’-i gam kıl güle bak yüzüne handân eyle

Hâtırını ele al lûtf edüb ihsân eyle

Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar

O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer

 

Sâf dil ol yere ko yüzünü çün âb-ı revan

Kaynayub tekye-i aşk içre varub niçe zaman

Bir bilür şâh u gedâ kadrini ehl-i irfan

Yedi iklime olursan da eğer şâh-ı cihan

Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar

O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer

 

Münkir olma fukarâya yürü zâhid zinhar

Rifk ile bak yüzüne lûtf ile eyle güftâr

Fukaradan kopar erbâb-ı velâyet her bâr

Gel Kalender sözüne eyleme lûtf et inkâr

Etme dervîş-i abâpûşa hakaretle nazar

O da hâlince fenâ mülketinin şâhı geçer

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 121-122.