Madde Detay

Başkurt ve Tatar Türklerinin tanınmış şair ve yazarı Mecit Nurgani oğlu Gafurov (Gafuri) 1 Ağustos 1880’de Başkurdistan’ın Sterlitamak bölgesine bağlı Cilemkaran köyünde doğdu. İlk tahsilini öğretmen babası Nurgani’den, ortaokul öğrenimini Üteş köyü medresesinde aldı. Medreseyi tamamlayınca Ural dağı eteklerinde çeşitli işlerde çalıştı. Ufa’da Gosmaniye ve Kıyışkı köyleri medreselerinde eğitime başladı. Yazın yevmiyeli işçi oldu, kışın medresede okudu. Daha sonra Troitsk’te “Zeynulla İşan Medresesi”nde okudu. Tatarca, Arapça, Farsça öğrendi, bu halkların edebiyatıyla tanıştı. Yazın Tatar milyonerleri Remiyevlerin altın madenlerinde çalıştı, Kazak köylerinde öğretmenlik yaptı. Tatar edebiyatı, halk türküleri, Kazak ozanlarından etkilendi. 1905'te Kazan'da "Möhemmediye", 1906-1909'larda Ufa'da "Galiya" medreselerinde okudu. 1912-1919'larda Şarık neşriyatında, 1928'e kadar Yaňa Avıl gazetesinde çalıştı.

Hizmet Kahramanı nişanı verildi (1920). Başkurdistan'ın halk şairidir (1923). Yarattığı eserler hem Tatar hem Başkurt Türklerinin ortak mirasıdır (Ramazanov, Yuziyev 1989: 50-67).

Tatar edebi dilinin ortaya çıkmasında önemli rol oynadı. Eserlerinin en belirgin özelliği, gerçekçi ve halka yakın olmasıdır. 1901-1902’lerde medrese hayatıyla ilgili "İşan Şekĭrtlerĭne” adlı ilk eserini yazdı. 1904’te Orenburg’ta ilk şiir, Kazan’da ilk hikâye kitapları yayımlandı.

Doğu şiiri ve halk edebiyatı gelenekleri etkisinde yazılan ilk eserlerini maarifçilik ideaları üzerine kurdu, didaktik şiir geleneklerini de devam ettirdi. Tatar, Başkurt ve Kazak Türklerinin ortak şairi Akmolla’nın etkisiyle şiirlerinde atasözleri ve deyimleri bol kullandı. İlk şiirleri eski Türkçe, Arapça ve Farsça kelime ve ibarelerle dolu olsa da halkın canlı dilini de kullanmaya gayret gösterdi. Tatar edebiyatına hayatın dibinde kalan yeni kahramanlar getirdi.

1905-1907 İhtilali döneminde ünlü ediplerle yeni oluşan milli matbaaya katıldı. 1906-1907’lerde yazdığı hikâyelerde fakirlerin hayatını anlattı. 1908-1911’lerde şiirlerinde sosyal eşitsizliği, gerici din adamlarının cahilliğini eleştirdi, şakirtlere ve eğitim gören kızlara yönelik didaktik içerikli şiirler, lirik hikâyeler ve kadınların haklarını savunan eserler yazdı. 1912’de şiirlerinde şairin misyonunu belirledi (“Üzĭm Hem Halkım”, “Min Kayda?”).

1917'den sonra toplumsal konuları işledi, zengin burjuva sınıfını sorgularken dini mitolojiden de yararlandı. 1920’lerde hikâye ve kısa yazılarında yeni hayat, kendilerini azatlık işine adayan fedakâr insanlar gibi konular işlendi. Komünistler partisini, Lenin’i, mutluluk ve ilham kaynağı olan hizmetin büyüklüğünü övdü. 1921’de “Açlık Tırnağında” adlı kitabında açlık trajedisini anlattı.

1923-1926'larda gerçek olaylara kurulu "Kara Yözler"' adlı öykü ve gelişmekte olan Sovyet tiyatrosu için “Kızıl Yıldız” adlı dram eseri yazdı. 1928’de Ufa’da “Tormış Baskıçları” adlı eseri yayınlandı. “Şagıyrnǐñ Altın Priiskasında” adlı öyküsünde gençliğinde çalıştığı Remiyevlerin altın madeninde yaşanan olayları, Tatar, Kazak ve Başkurt Türkçesinde söylenen türkülere, milli oyunlara hayranlığını anlattı. Siyasi konu yanında aşk, doğa şiirleri de yazdı. Troitsk, Ufa, Kazan medreselerinde eğitim görmesi, Doğu ve eski Tatar şiiri geleneklerini devam etmesine neden oldu. Başkurdistan topraklarında dünyaya gelmesi ve yaşaması, gençliğinde Kazak bozkırlarına gidip öğretmenlik yapması yaratıcılığına ozanlık gelenekleri kazandırdı (Ramazanov, Yuziyev 1989: 50-67).