Madde Detay

1546 yılında Manisa’da doğdu. II. Selim ile Nur Banu Sultanın oğludur. Şehzadelere mahsus özel bir dikkatle eğitildi. Osmanlı padişahlarının en bilgililerinden sayılan III. Murad, Şeyhülislâm Mehmed Sâdeddîn Efendi, Bekaî Efendi, Şeyh Şücâ Efendi, Tiryakî Hasan Paşa gibi devrin ünlü isimleri tarafından yetiştirildi. 1558 yılında babası II. Selim'in Manisa Sancakbeyliğinden Karaman valiliğine atanması sonucu dedesi Kanunî Sultan Süleyman arafından Alaşehir Sancakbeyliğine gönderildi. II. Selim padişah olduktan sonra ise Manisa Sancakbeyliğine tayin edildi. II. Selim'in vefatı üzerine 28 yaşında tahta çıktı. Yirmi yıl tahtta kaldı. Osmanlı devleti en geniş sınırlarına onun padişahlığı döneminde ulaştı. Saltanatın ilk yıllarını Sokullu Mehmed Paşa'nın sadrazamlığı sayesinde rahat geçirdi. Sokullu'nun bir suikast sonucu öldürülmesi, devlet idaresinde işlerin bozulmaya başlamasını da beraberinde getirdi. Uzun süren İran savaşı devlet bütçesini zayıflatmış ve henüz bu cephe kapanmadan Avusturya'ya savaş ilan edilmişti. Savaş devam ederken 1595'te III. Murad vefat etti. Ayasofya camii bahçesindeki türbesine gömüldü. Doğduğu ve uzun süre şehzade valilik yaptığı Manisa’da Muradiye Külliyesi’ni yaptırdı. Bu yapılar topluluğu, elimizde şehzadeler tarafından yaptırılan az sayıdaki eserlerden biri olup taşra ölçeğinde bu tür yapıların nasıl olacağına dair güzel bir örnektir. Devrinde ataları gibi sanatın gelişmesi için büyük gayret gösterdi. Gelibolulu Âlî, Hayâlî Bey, Bâkî, Nev’î ve Atâyî devrinde yetişen önemli şairlerdir. Hattat, şair ve yazardı. Şiirlerinde Murâdî ve Murad mahlaslarını kullandı. Divanı, sultan şairler içinde Kanuî'den sonra en hacimli örnektir. III. Murad'ın Türkçe Divânı'nda toplam 1566 gazel bulunmaktadır. Diğer hanedan mensupları gibi o da Divan’ında kasidelere yer vermemiş, şiirlerinin tamama yakınını gazel nazım şekliyle kaleme almıştır. Dili ve üslubu bakımından da diğer hanedan mensuplarına benzer; şiirleri onlarınkiler gibi yalın bir dil ve sade bir üslupla kaleme alınmıştır. İçerik bakımından da daha çok dini ve tasavvufi neşveler taşır. Divan’da birkaç mülemma gazel de dikkat çekmektedir. Bu durum padişahın Arapça, Farsça ve Türkçe’ye hakimiyetini de gösterir. Divan üzerinde bir akademik çalışma yapılmış ve tıpkı basım olarak neşredilmiştir (Kırkkılıç 2012).

Ak, Coşkun (2001). Şair Padişahlar. Ankara: KB Yay.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Ali Emîrî (1319). Cevâhirü’l-Mülûk. İstanbul.

Alî Nûreddîn ( 1946). Kelâmü’l-Mülûk Mülûkü’l-Kelâm. İstanbul.

İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Kırkkılıç H. Ahmet (1985). Sultan Üçüncü Murâd (Murâdî) Divanı. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Kırkkılıç H. Ahmet (2012). Murâdî Divanı. Ankara: KB Yay.

Kütükoğlu Bekir. “Murâd III.”. İslam Ansiklopedisi. C. VIII. İstanbul: MEB Yay. 625.

Öztuna, Yılmaz (2006). Türk Musikisi, Akademik Klasik Türk Musikisinin Ansiklopedik Sözlüğü. C.2. Ankara: Orient Yay.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şardağ, Rüştü (1982). Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı Yay.

MÜNÂCÂT

Bi'smillâhi'r-rahmâni'r-rahim 

Âyet-i ünvân-ı kelâm-ı kadîm

Hamd ol Allah'a ki oldur ehâd

Âlim ü allâm ü hâkim ü samed

Ol durur râzık u ferd ü mübîn

Cümle kalmışlara oldur mu'în

Hikmetidir mübdi'-i küll-i vücûd

Hep anadır cümlede olan sücûd

Cümleye sultân-ı Hudâ ol durur

Lutf ile ihsânı igen bol durur

Cümle kalmışlara feryâd-res

Gayrisini anla hevâ vü heves

Çün o durur hâlık-ı kevn ü mekân

Eyle ibâdet ana dün gün hemân

Fâ'il-i muhtâr o durur lem-yezel

Kâdir-i mennân o durur bî-bedel 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 136). 

GAZEL

Çâresiz kaldım Hudâyâ çâre kıl yâ Rab bana

Nefs ü şeytândan halâs eyle beni ey pâdişâ

Bir yanım âteş olupdur bir yanımda oldu su

Od ile su arasında sen beni eyle rehâ

Hücre-i kalbim tolu kıl şu'le-i envâr ile

Nice bir cürm ü hatâyile ola gönlüm kara

Sana yüz tutdum Hudâyâ sen hidâyet eylegil 

Senden özge kime kılam pâdişâhım ilticâ

Ben Murâd'a kıl inâyet fazlını ey zü'l-celâl

Senden özge kimsenem yokdur benim yâ Rabbenâ 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 138). 

GAZEL

Safha-i kalbimde menkûş oldu çün esrâr-ı Hak

Kande kim kılsam nazar zâhir durur envâr-ı Hak

Zâhir ü bâtındadır çün sırr-ı vahdet lem'ası

Eyledi gavvâs-ı vahdet bahrine dîdâr-ı Hak

Çün hakîkat milkine basdı kadem tayr-ı vücûd

Bu vücûdumda vücûdum buldu pes âsâr-ı Hak

Cümleden vaz oldu dil buldu özünde cümleyi

Cümle ile olmağa kıldı beni ihzâr-ı Hak

Ey Murâdî sen murâd olsan ne var âlemlere

Hakk ile alanın oldu Hak dedi muhtâr-ı Hak 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 140). 

GAZEL

Bugün âşıkların esrârına âgâh olan gelsin

Bu meydân-ı mahabbetde fenâ fi'llâh olan gelsin

İki dünyâyı terk eden bu yola baş açık giden

İşi dil-dâr şevkinden dem-â-dem âh olan gelsin

Bu aşkın remzini fehm eyleyimez degme bir âkıl

Bunu anlamağa derd ehline hem-râh olan gelsin

Sana me'vâ yeter me'vâ yürü ta'n eyleme zâhid

Bize iki cihândan dâmeni kütâh olan gelsin

Bu râza ey Murâdî her kimesne olamaz mahrem

Bu aşkın mülkine ey ser-be-ser şâh olan gelsin 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 142).

GAZEL

Bizi sûretde gördün pâdişâyuz

Velî ma‘nâda bir kemter gedâyuz

Bizi yâr eşiginde anlama yâd

Kamuya yâd u yâra âşinâyuz

Bu sûret âleminde câhiliz biz

Velîkin müctebâ vü murtazâyuz

Küdûret gösterip âlemde her dem

Velî bâtında ey dil asfiyâyuz

Murâdî nesne yok zâhir amelden

Velî âyîne-i ibret-nümâyuz 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 142). 

GAZEL

Hum-hâne-i vahdetde ben mestâne-i aşkam yine

Kâşâne-i uzletde ben dîvâne-i aşkım yine

Bu kâr u bârı terk edip râh-ı fenâyı gözleyip

Ummân-ı irfâna dalıp dürdâne-i aşkım yine

Kâlû belâ bezminde çûn ahd eyledim cânân ile

Hikmet kitâbın okuyup ferzâne-i aşkım yine

Bu yerde bir olmag içün ikilik etmem ihtiyâr

Ağyâr oluben gayrîye cânâne-i aşkım yine

Her dem murâd olan Murâd’a dilberin maksûdudur

Aşk âteşinde mahv olup pervâne-i aşkım yine 

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 146).