Madde Detay

Aliye Hanım ile tüccar Şadi Üstün'ün oğlu olarak İstanbul'un Gedikpaşa semtinde dünyaya geldi. "Çıtkırıldım Şadi" unvanıyla anılan babası, Kayseri'nin meşhur esnaf ailelerindendir. Annesi ise Kayseri'nin tanınmış isimlerinden biri olan Haçın Savaşı Kuzey Cephe Milis Komutanı ve Develi Belediye Başkanlarından Kamberlizade Osman Özdemir'in kızıdır (Özdamarlar 2009: 2). Nevzat Üstün, beş çocuklu ailesinin en büyük çocuğu olarak yetişmiştir.

Nevzat Üstün, küçük yaşta ailesinin memleketi olan Kayseri'ye gitti. Çocukluğu Kayseri'nin Develi ilçesinde geçen yazarın hayatında bu ilçenin özel bir yeri vardır. Şiirlerinde Develi'ye sık sık atıflar yapan Üstün, Almanya Almanya adlı kitabında bu ilçeyi şu cümlelerle anlatmıştır: "İlçemiz ikiye ayrılıyordu: Aşağı Everek, Yukarı Everek. Bu iki Everek arasında, günlük yaşamada hiç ama hiç bir düşmanlık yoktu. Ellerinden geldiğince birbirlerine yardım ederler, günlük kızgınlıklarının dışında kavga falan da etmezlerdi. İşin aslında Aşağı Everek, Yukarı Everek diye bir şey yoktu. Everek, Develi'nin öteki adıydı ve çoğunlukla taş kavgalarında kullanılırdı bu ad.” (Üstün 1965: 23). Şair, ilkokulu Develi'deki Merkez İlkokulunda bitirdi (1935).

Develi'de yedi yıl kaldıktan sonra doğduğu şehir olan İstanbul'a döndü. Ortaöğrenimini Amerikan Koleji'nde tamamladıktan sonra İstanbul Erkek Lisesi ve Boğaziçi Lisesi'ne devam etti (1937-45). 1945 yılında Boğaziçi Lisesi'nden mezun olan Üstün, bir süre ticaretle uğraştı. Öğrenim için gittiği Paris'te iki yıl kaldıktan sonra İstanbul'a döndü. 1950 yılında yedek subay olarak askerlik görevini yerine getirdi. Ömer Edip Cansever ile birlikte Nokta dergisini çıkardı (1951, 8 sayı).

Askerliğini tamamladıktan sonra, politikaya atıldı, Kayseri civarındaki yüzlerce köyü teker teker dolaştı, CHP'de aktif görevler üstlendi (Bulut 2009: 9). 1964 yılında Balkan Yazarlar Birliği'nin Sofya'da düzenlediği oturuma Türk Edebiyatçılar Birliği'nin genel yazmanı sıfatıyla katıldı. 1969 yılında geçirdiği bir rahatsızlık sonucunda tedavi için İsveç'e ve Rusya'ya gitti. 12 Mart 1971 Askeri müdahalesi sonrasında iki kez gözaltına alındı, serbest bırakıldı. İlerleyen yıllarda pek çok yurt dışı gezisi yaptı ve bu gezilerdeki izlenimlerini kitap ve yazılarında kullandı. “Sibirya'dan Lizbon'a, Kuzey Afrika'dan İsveç'in kuzeyine kadar görmediğim yer kalmadı” (Özkırımlı 1977: 6) diyen şair, çıktığı “her geziden bir kitapla dönmüştür” (Tanju 1980: 4).

Nevzat Üstün, Tanin, Ekspres, Vatan, İkdam, Yeni Tanin, Cumhuriyet ve Yeni Ortam gazetelerinde yazılar yazdı. Yazar, 8 Kasım 1979 tarihinde Bolu yakınlarında geçirdiği bir trafik kazası sonucunda yaşamını yitirdi. Aynı kazada Üstün'ün eşi Şükran Üstün de ağır şekilde yaralandı. Nevzat Üstün, 10 Kasım 1979'da düzenlenen törenin ardından Rumelihisarı'ndaki aile kabristanlığına defnedildi. 1980 yılından beri Üstün'ün ailesi tarafından "Nevzat Üstün Şiir ve Öykü Ödülü" verilmektedir.

Halk edebiyatı geleneğinin hâkim olduğu bir ortamda çocukluğu geçen Nevzat Üstün, dinlediği saz şairlerinin etkisiyle şiire başlamıştır. Üstün, şiire başlangıç serüvenini kendisi ile yapılan bir söyleşide şu cümlelerle anlatmıştır: “Benim şiire başlamam, pek kolay olmadı. Çocukluğumda Develi'de yaşıyordum. Yaşadığım çevrenin içerisinde doğrudan doğruya yazılı edebiyat yoktu. Sözlü edebiyat vardı, yani âşık edebiyatı vardı. Ben de çocuktum. Bu saz şairlerine öykünürdüm. Yani taklit ederdim. Öykünmek bizim oranın özel diliyle taklit etmek anlamına gelir. Onlar gibi şiir yazardım. Onun için doğrudan doğruya şundan etkilendim, diyebilmem güç. Hepsi anonim şairlerdi. Anonim şiirlerdi.” (Altınkaynak 1977: 104).

Sözlü halk kültürü çevresinde şiire başlayan Nevzat Üstün'ün modern edebiyatla esas itibariyle karşılaşması ve şiirler yazmaya başlaması, İstanbul'a dönüşünden sonra gerçekleşmiştir. O, Amerikan Koleji'ndeki Baha Toven adlı edebiyat hocasının etkisi ile Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Necmeddin Halil Onan ve Faruk Nafiz Çamlıbel gibi şairlerin şiirlerini okumaya başlamıştır (Altınkaynak 1977:104-105). Nevzat Üstün'ün ilk şiiri, 1935'te Çocuk Sesi adlı bir çocuk dergisinde çıktı. İlerleyen yıllarda öykü ve şiirleri Kaynak, Yeditepe, Seçilmiş Hikâyeler, Pazar Postası, Yelken, Ataç, Dönem, Yeni Gazete, Yeni Edebiyat, Yansıma gibi gazete ve dergilerde yer aldı.

Nevzat Üstün, Oluş adlı ilk şiir kitabını 1946'da yayımladı. Üstün'ün şiir serüveninde bir başlangıcı ifade eden bu kitap ve ilk şiirleri için "Oktay Rifat'ın tavrı görülür" yorumu yapıldı (Yalçın 2010: 1093). Bu kitabın ardından şiirlerini Yaşadığımız Devre Dair Şiirler (1951), Cüceler Çarşısı (1955), Yitikler Kapısı (1960), Güneş Ülkesi (1965), Hey Sen Amerikalı (1967), Köprübaşı (1968), Ak Yeşil Kavak Ağaçları (1972), Beklenen Sabah (1978) adlı kitaplarda topladı. İlk şiirlerinde Garip şiir hareketinin etkisi altında kalan Nevzat Üstün, şiir anlayışını lirik ve toplumcu-gerçekçi bir çizgide geliştirdi. Şiirlerinde Garipçilerin yanı sıra, Tevfik Fikret, Asaf Hâlet Çelebi, Baudelaire, Valéry, Paul Eluard gibi isimlerin tesiri altında kaldı. Aşk, kaçış, hürriyet, cinsellik, savaş, ölüm, yoksulluk, toplumsal ve siyasi sorunlar gibi temalar üzerine yoğunlaşan şair, bazı şiirlerinde hece ölçüsünü kullanmakla birlikte çoğu şiirini serbest ölçüyle yazdı. Gündelik hayatın dilini şiire taşıması, şiirlerinde sık sık humour (alay) ve ironiden faydalanması ve serbest ölçü ile yazması; Nevzat Üstün şiirinde Garip akımı etkisini gösteren bazı özellikler olarak dikkat çekmektedir.

Nevzat Üstün'ün üzerinde durulması gereken bir diğer yönü öykücülüğüdür. İlk öykü kitabı Yaşama Duvarı'nı 1965 yılında yayımlanan Üstün, daha sonra sırasıyla Almanya Almanya (1965), Çıplak (1966), Akrep Üretim Çiftliği (1968), Çıplak (ilk dört öykü kitabının toplu basımı, 1970), Boğaların Ölümü (1975) adlı hikâye kitaplarını neşretti. Yazar, öykülerini oldukça abartılı bir gerçeklik duygusuyla kaleme aldı. Bazı öykülerinde otobiyografik izler görülmektedir. Örneğin Akrep Üretim Çiftliği kitabında yer alan "Büyük Kente Dönüyorum" adlı öyküsünde yazar, kendisi gibi ilkokulu Kayseri Develi'de bitirdikten sonra İstanbul'a gönderilen ve İstanbul'da başladığı yeni okulunda çeşitli sıkıntılar yaşayan bir çocuğun hayatına eğilmiştir. (Necatigil 1992: 21). O, öykülerinde dönemin toplumsal sorunlarını, özellikle Kayseri ve Güneydoğu Anadolu insanının yoksulluklar içindeki yaşamını gözlemlerine dayanarak yalın bir anlatımla vermeye çalıştı. Öykülerinden çoğu Rusça, Çekçe ve Bulgarcaya çevrildi.

Üstün'ün öykü ve şiir dışında kalem oynattığı bir diğer tür, gezi yazısıdır. Yurt dışında pek çok ülkeyi gezen yazar, gezdiği ülkeler ile ilgili izlenimlerini Sovyetler Birliği'nden Batı'ya (1966), Karın İçindeki Portakal: İsveç (1972), Üçüncü Bir Dünya (1974), Alamanya Beyleri ile Portekiz'in Bahçeleri (1975), Çağdaki Sancı (1976), Büyük Şaşkınlık (1977), Bunalımlı Günler (1979) adlı kitaplarında yayımlamıştır. Yazar, Türkiye'deki Amerika (1969) adlı kitabında ise çeşitli konular etrafında kaleme aldığı denemelerini bir araya getirmiştir.