Madde Detay

Asıl ismi Kadı Muhammedniyâz’dır. Hayatı hakkındaki bilgilere kendi eserlerinde rastlanmaktadır. Bu bilgilere göre Kadı Muhammedniyâz Harezm’de doğdu. Doğum ve ölüm tarihleri belli değildir. 18. yüzyılda yaşayıp eserler kaleme alan Nişâtî, ağır hayat şartları sebebiyle Harezm’den Buhara’ya göç etti ve burada zorluklar içinde bir hayat sürdü.

Eserleri şunlardır:
1. Dîvân: 38 gazel, 14 muhammes, bir müseddes ve bir kasideden oluşan eser bir divançe niteliğindedir. Şiirler, 1903 yılında Muhammed Yusuf Çâkeriy tarafından istinsah edilen Gazeliyât ve Muhammesât-i Nişâtiy adlı el yazma eser ile Özbekistan Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesinde bulunan Beyaz-i Müteferrika, Beyaz-i Mucmuâ-i Eş'âr'da bulunmaktadır (Abdullayev 1964: 189).

2. Hüsn ü Dil: 1191/1778’de yazılmıştır. Eserde Rum padişahının oğlu Fuad'la âb-ı hayatı saklayan Aş padişahının kızı Hüsn arasındaki aşk anlatılır. Nişâtî, Hüsn ü Dil kıssasının Yunan ve Arap dillerinde nesir hâlinde yazılmış varyantlarının olduğu, kendisinin bunları esas alarak hikâyeyi nazma çektiğini söyler. Şair, Hüsn ü Dil’de devrine eleştirel bir gözle bakmış ve hayat hakkında fikirler beyan etmiştir. Mesnevide insanın akıl gücünün sonsuzluğu, akıl ve gayret ile insanın her arzusuna ulaşmasının mümkün olduğu ileri sürülmüştür (Özbek Edebiyatı 1959: 445-446). Hüsn ü Dil'in yazmaları Özbekistan Fenler Akademisi Edebiyat Enstitüsü Müzesi 156 ve Semerkand Devlet Üniversitesi Kütüphanesi 21828 numarada kayıtlıdır. Halid Resul ve İshak Recebov, 156 numaralı yazmayı esas alarak Taşkent'te Hüsn ve Dil  Lirika adlı bir eser yayımlamışlardır. Bu eserde şairin Hüsn ü Dil mesnevisinin yanında gazel, muhammes, müseddes ve kasideleri de bulunmaktadır. 

Devrinin tanınmış şairlerinden olan Nişâtî, Nevâyî ve özellikle de Lutfî ve Âtâyî gibi şairlerin izinden yürümüştür.

Abdullayev, V. (1964). Özbek Edebiyatı Tarihi. 2. Kitap. Taşkent: Okıtuvçi Neşriyatı.
Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı (2000). “Nişatiy”. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12065,nisatiypdf.pdf?0 [erişim tarihi: 09.12.2014].
Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomatıyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.
Tursunov, U., B.Orınbayev, A. Aliyev (1995). Özbek Edebiy Tili Tarihi. Taşkent: Okıtuvçi.
 

Gazel

Yâ Rab niçük belâdur başımga şâm-ı hicrân
Ni derdiga nihâyet ni mihnetiga pâyân

Ni sabr u ni karârım ni hûş u ihtiyârım
Ni yâr u ni diyârım ni cân manga ni cânân

Her künde başka gavgâ her tünde özge sevdâ
Ni menzil ü ni me’vâ yoktur mekânım imkân

Mihnetga devr-i pür-fen könglimni kıldı me’men
Başımnı itti mesken gam leşkeriga devrân

Közimde eşk-i hasret könglimde hâr-ı gurbet
Başımga tüşdi külfet andak yagar ki bârân

Tâ saldı ul semen-ber cân u dilimga ahger
Âhımnı kıldı sarsar eşkimni itti tûfân

Pinhân nazardın ul mâh ni mûnis ü ni hem-râh
Dil sûzım âteşin âh hem-sohbetimdür efgân

Artıb belâ vü şiddet yüz munça bolsa mihnet
Ni gam yitürse nükhet ul zülf-i anber-efşân

Tartıb figân-ı gulgul hicringde misl-i bülbül
Sinsiz közimge iy gül müjgân-ı nîş ü peygân

La’ling şehîdi iy dil bolmas kefenga mâyil
Bes cism üzre hâil rengîn kefen kızıl kan

Açganda dâl-ı zülfing yitgeç şemâl-i zülfing
Kıldı hayâl-i zülfing târâc-ı dîn ü imân

Zulm itti çarh-ı zâlim kıldı füzûn melâlim
Köp müşkil oldı hâlim yâ rab sin iyle âsân

Lutf iyleben bir anı bakgıl bu yan nihânî
Bolsun Nişâtî cânı başıga sadaka iy cân

(Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 447-448).