Madde Detay

Büyük Çerkes sürgününde Anadolu'ya göç eden Jankhot adlı bir Adige ailesinin çocuğudur. 1295/1878 yılında Bursa'da doğmuştur. Ailesini küçük yaşta kaybettiğinden Beylerbeyili Defterdar Cemâl Bey ve eşi Hayriye Hanım tarafından evlat edinilerek büyütüldü. Babalığının Bağdat defterdarlığı sırasında özel dersler alarak Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. Doğu ve batı düşüncesine ve edebiyatına ilgi duydu. Bağdat'ta İdadi tahsiline başlamış, Bursa Işıklar Askerî İdadisi'nde devam etmiş, sürüldüğü Manastır Askerî İdadisi'nde ve Harbiye'de yatılı olarak öğrenimini tamamlamıştır. Öğrenim hayatında Namık Kemal'in şiirlerini ve gizli-yasak Jön Türk yayınlarını okudu ve çevresine okuttu. Bursa Işıklar Askerî İdadisi'nde epeyce mücadeleli geçen öğrenim hayatında daima kavgalara, dövüşlere katılan Ömer Nâci, sık sık da okul hapishanesine girenlerdendi. Burada intihara da teşebbüs etmiştir. Manastır Askerî İdadisi'nde iken tanıştığı Mustafa Kemal'de şiir, edebiyat ve hitabete ilgi uyandırdı. Namık ave Tevfik Fikret'i sevdirdi. 10 Şubat 1902'de orduya piyade teğmeni olarak katıldı ve Üsküp civarında Preşova'da bulunan bir kıt'aya tayin edildi. 1903'te kumandanı olan Binbaşı Mehmed Ali Bey'in 17 yaşındaki kızı Emine Hanım'la, arkadaşları arasında "kumandanın kızını kim alır" diye tutuştukları bir iddia sonucu evlenmiştir. Mustafa Kemal'in de çok sevdiği ve etkilendiği bir arkadaşı idi. Öğrencilik yıllarında ve Rumeli'de çalışırken İstanbul'da yayımlanan Musavver Fen ve Edebiyat dergisinde 1899 yılında şiirleri ve edebî yazıları yer aldı. Servet-i Fünûn dergisine de şiirler ve makaleler yazdı (1900-1901). Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ne girdi. 1905 yılında jandarma örgütünü düzenlemekle görevlendirilen İtalyan generali Georgi Paşa'nın yaveri ve tercümanı olarak Selânik'e gitti. Selânik'te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurucuları arasında bulundu. Bu şehirdeki edebi faaliyetlerde aktif görev aldı. Çocuk Bahçesi adlı edebî dergide yazıları yayımlandı. Bu dergide çıkan bir yazısının getireceği tehlikelerden korunmak için ve dergi 1906 yılında kapatılınca çalışmalarını daha rahat sürdürebilmek için 1907'de Paris'e gitti. Orada İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı. İttihad ve Terakki'nin hatibi olarak şöhret kazandı. Şûrâ-yı Ümmet gazetesinde imzasız yazıları yayımlandı. İran Azerbeycan'ına giderek devrimci hareketlere katıldı. Burada yakalanıp hapse atıldı ve idama mahkum edildi. 1908 yılında meşrutiyetin ilanından sonra Türk hükümetinin teşebbüsüyle hapisten kurtulup İstanbul'a döndü. İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin sorumlu yöneticilerinden biri oldu. 1911 ve 1912 kongrelerinde yönetim kuruluna girdi. Devrimi ve Partiyi halka tanıtmak için yaptığı heyecanlı konuşmalarla "millî hatip" olarak tanındı. Taha Toros onun için "Türk hitabetinin üstadı" (1950: 33-36) demiştir. Bu yıllarda Bahçe dergisinde yazıları ve İran Devrimi Anıları yayımlandı. Mebuslar Meclisi'nin ikinci döneminde Kırklareli milletvekili oldu. İtalyanlar Trablusgarb'a saldırınca oraya koştu (1911). Balkan savaşlarında da görev aldı. I. Dünya Savaşı'nda parti içindeki muhalif kanatta yer aldığı için İstanbul'dan uzaklaştırılarak Kafkas cephesine ve İran'a gönderildi. Emrindeki bir gerilla birliğiyle İran Azerbeycan'ında Ruslar'a karşı savaşırken salgın tifüs hastalığından 1916 yılında vefat etti. Mezarı Kerkük'teki şehitliktedir.

Vefatından sonra İstanbul'da yayımlanan Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde içerisinde "Kafkas yolunda ister idin sen fedâ-yı cân/Allâh verdi matlabına hayyiz-i husûl" beytinin de bulunduğu bir şiir yazıldı. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 50. yılında Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Atatürk'teki gizli kudret ve dehayı ilk keşfeden Ömer Nâci'nin hayatı hakkında bir kitap yayımladı (Tevetoğlu 1973).

Ömer Nâci'nin elde basılmış bir eseri yoktur. Servet-i Fünûn, Musavver Fen ve Edebiyat, Çocuk Bahçesi, Şura-yı Ümmet, Bahçe, Tercümân-ı Hakîkat gibi birçok gazete ve dergide hatta Avrupa'daki bazı gazete ve dergilerde yazıları ve şiirleri yayımlandı. İnce duygulu, parlak muhayyileli bir şair ve çok güçlü bir hatiptir. Doğu ve batının farkını, meziyet ve tasavvurlarını yüksek kültürü sayesinde pek iyi anlamış olan Ömer Nâci içi dışı bir, merd tabiatlı bir kişiliğe sahipti. Her yerde ve zamanda zulüm ve istibdada karşı çıkmış, mazlum ve zayıfın yanında olmuştur. Mücahit, vatanperver sıfatlarına tam anlamıyla hak kazanan bir şahsiyettir. İbrahim Alaaddin Gövsa onun edebî yönünü şöyle değerlendirir: "Ömer Nâci'nin mahdut olan şiirleri Tevfik Fikret çığırının üslupça zayıf, fakat içli ve duygulu örnekleridir. Nesri daha kuvvetli fikir ve heyecan hamlelerini taşır. Edebiyatla etrafıyla uğraşmağa zaman bulamamış, bir şair ve edip olmaktan ziyade ülkü uğrunda ateşli bir vatan adamı sıfatıyla iz bırakmıştır" (Gövsa 1945: 271).

Berzeg, Sefer. E. (1995). Kafkas Diasporası'nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü. Samsun.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Gövsa, İbrahim Alaeddin (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ'ilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Tevetoğlu, Fethi. (1973). Ömer Naci. İstanbul.

Toros, Taha (1950). Türk Hatipleri. Ankara.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). "Ömer Nâci". C. VII. İstanbul: Dergah Yay.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2007). "Ömer Nâci" C. VII. Ankara: AKM Yay.

Servet-i Fünûn'daki Bir Şiiri

Ziyâlı gölgeler altında zâhir ü bî-tâb

Uyur neşâyid-i emvâcı mâ'î bir denizin

Semâda bir mütemevvic şelâle-i mehtâb

Bütün tabî'ata serper reşâşe-i zerrîn

Nühüfte kalbi leyâlin müşâfih-i bîdâr

Öter meşâcirin umkunda kimsesiz bir kuş

Uyur zılâl-i sükûnetde dâ'imâ bî-hûş

Riyâh-ı leyl ile mühtezz menâzır u eşcâr

Alîl cismime dûş-ı mekîni bir kayanın

Olur nişîmen-i hasret garîb tenhâ'î

Sorar semâlara bir şey ki rûhum anlayamam

Uzakda sâkin ü ulvî tilâl-i handânın

Ufuklarında uçar bir serâb-ı nâ-mer'î

Öper sevâhili dâ'im feşâfeş-i muzlim

(Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul. 474-475.)