Madde Detay

Adana/Ceyhan’da doğdu; asıl adı Mehmet Raşit’tir. Babası Abdülkâdir Kemalî Bey, 1889 Osmaniye doğumludur. Aile, baba tarafından Elazığ'ın Aluçlu nahiyesindendir. Orhan Kemal’in babaannesi Emine Hanım’ın ve annesi Azime Hanım’ın aileleri Bulgaristan göçmenidirler. Rüştiye mezunu olan Azime Hanım, bir süre öğretmenlik de yapmıştır. Abdülkadir Kemalî, 1908’de Darülfünun’da hukuk okurken İttihat ve Terakki Fırkasına katılmıştır. Siirt Savcı Yardımcılığı, Kirmasti Kaymakamlığı gibi görevlerde bulunmuştur. Birinci Meclis’te (1920-1923) Kastamonu milletvekili ve bir süre de Adliye Nazırı olarak görev alır. Çıkardığı Toksöz gazetesindeki bir yazısından dolayı İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanır. 26 Eylül 1930’da, Adana'da Ahali Cumhuriyet Fırkasını kurar. Partinin kapatılması kararlaştırılınca Suriye’ye, oradan Lübnan’a kaçar. 1932’de Lübnan’daki ailesinin yanından Adana’ya dönen Mehmet Raşit, başıboş bir hayat yaşar ve kahvelere gitmeye başlar. Giritli'nin Kahvesi ile Nadir'in Kahvesi’nde İsmail Usta, Ali Şahin, Dayı Remzi gibi işçi ustalarıyla tanışır. Onların verdiği, Serseriler, Stepte, Jerminal, Benim Üniversitelerim gibi kitapları okur. Orhan Kemal, 1935'te Mensucat Fabrikasında kâtip olarak çalışırken, bir Boşnak kızı olan Nuriye'ye gönül verir. Mayıs 1937’de evlenirler. Çiftin bir kızları (Yıldız) ve üç oğulları (Nazım, Kemalî, Işık) olur. Orhan Kemal, Niğde’de askerken tezkeresine kırk gün kala komünizm faaliyetleri gerekçesiyle tutuklanır ve Ekim 1938’de beş yıl hüküm giyer. Kayseri hapishanesinde hece ölçüsüyle şiirler yazmaya ve Yedigün, Yeni Mecmua gibi dergilerde Raşit Kemalî adıyla yayımlatmaya başlar. 1939’un yaz başlarında Türkiye’ye dönen Abdülkadir Kemalî Bey, Bergama Ağır Ceza Reisliğine atanır ve oğlunun Bursa Cezaevi’ne naklini sağlar. Nâzım Hikmet, Çankırı Cezaevi'nden Aralık 1940’ta Bursa Cezaevi’ne gelir ve birkaç gün içinde Orhan Kemal’in kendi koğuşuna alınmasını sağlar. Nâzım Hikmet, Orhan Kemal’in kendisine gösterdiği şiirleri beğenmez; onları, laf ebelikleri olarak görür. Yine de bir sanatçı kumaşı gördüğü için Orhan Kemal’le ilgilenir. Böylece Fransızca, politik, felsefe ve edebiyat dersleri başlar. Nâzım Hikmet, bir gün Orhan Kemal’in bir bakkal defterine yazdığı roman denemesini görür ve onun şiiri bırakıp hikâyeye, romana yönelmesini ister.

Orhan Kemal'in yayımlanan ilk düzyazısı, 1940'ta Yeni Edebiyat gazetesinde basılan “Balık”tır. 1941’den itibaren de Raşit Kemalî ve Orhan Raşit imzalarıyla Yeni Edebiyat, Yürüyüş, İkdam gibi dergi ve gazetelerde hikâyeleri yayımlanmaya başlar. Orhan Kemal, 26 Eylül 1943'te tahliye olup Adana’ya döner ama iş bulmakta güçlük çeker. Sanki gizli bir el, ona iş verilmesini engellemektedir. Amelelik, hamallık, ambar memurluğu gibi birçok geçici işte çalışır. 1945 yazında, Kilis’te eksik kalan otuz beş günlük askerliğini tamamlar fakat terhis edilmeden Çorum’a sürgün edilir. Babası, dönemin başbakanı Recep Peker aracılığıyla oğlunun serbest kalmasını sağlar. Orhan Kemal 17 Nisan 1950 tarihinde ailesiyle birlikte İstanbul’a taşınır. Nuriye Hanım, Sultanahmet’te bir çorap fabrikasında işe başlar; Orhan Kemal, hikâyelerini satabilmek için Babıali’de dolaşır. Artık ismi bilinen bir hikâye yazarıdır. Ardından tefrika romanlar gelir. 1951’de Sarhoşlar, 1952’de Cemile ve Çamaşırcının Kızı romanları yayımlanır. Aynı yıl Murtaza romanı Vatan gazetesinde; Bereketli Topraklar Üzerinde romanı ise 1953’te Dünya gazetesinde tefrika edilir. Aralık 1963’te Dışişleri Bakanlığı’ndan Sovyetler’de yayımlanmış eserlerinin telif haklarının getirilmesine aracılık etmesini ister. Dileği ancak Eylül 1964’te gerçekleşir. 1966’dan itibaren hikâye veya romanları oyunlaştırılmaya başlanır. Bunlardan kazandığı paralarla Basınköy’de bir daire alır. 1967’de Cerrahpaşa’da “angine de poitrine”den tedavi görür. 1968 Ocak’ında oynanan Yalova Kaymakamı oyununun birinci temsilinde Boyacı Bayram rolünde sahneye çıkar. Sovyet Yazarlar Birliği, 1968 Haziran ayında Gorki’nin yüzüncü doğum yılı için Orhan Kemal'i de davet eder. Pasaport sorunu ancak bir yıl içinde çözülür. 5 Mayıs 1970’te Sofya’ya gider. Orada hem babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri dolaşarak notlar alır hem de tedavi olur ama kısa bir süre sonra 4 Haziran 1970’te kalp krizi ve ona bağlı olarak gelişen beyindeki pıhtılaşma yüzünden ölür.

Orhan Kemal, genel anlamda Hüseyin Rahmi’ye kadar uzanan natüralist ve realist roman anlayışını, Sadri Ertem, Sabahattin Ali gibi romancılar kanalından devralan “sosyal gerçekçi” bir romancıdır. Türk romanında “Anadolu’ya yöneliş” şeklinde görülen içerik genişlemesi, Orhan Kemal’de, haylaz ve yoksul gençler, ekmek peşindeki işçiler, sınıf değiştirmek isteyen yoksul gruplar, ağalıktan patronluğa ve amelelikten işçiliğe geçiş sürecindeki insanlar olarak görünür. O, bu malzemeye yaklaşırken sosyal çatışmaları sınıfsal bir bakışla görür. Fakat bu malzemeyi işleyişi, kendi çağdaşları olan bazı yazarların “sosyal gerçekçilik” anlayışından farklıdır. Orhan Kemal, sosyal hayata bakarken ve malzemesini seçerken “sosyal gerçekçi”; bu malzemeyi yansıtırken “gözlemci ve eleştirel gerçekçi”dir. Kendisinin “aydınlık gerçekçilik” dediği bu tutum, şahısların değil, sosyal düzenin bozuk olduğu, şahısların bu yüzden yozlaştıkları ana düşüncesine dayanır. Onun gerçekçilik anlayışında “yazarın yaşadıklarını yazması” ilkesi de önemlidir.

Orhan Kemal’in romanları, olay örgüleri, yazılış mekânları ve problemleri dikkate alındıklarında şöyle gruplandırılabilirler: 1.Yazarın çocukluğunu ve gençliğini, sosyal değişmelere göndermeler yaparak işlediği “otobiyografik romanlar” 2. Tarımda endüstrileşmenin, kapitalist ekonomik yapılaşmanın yansıdığı “Çukurova’daki tarım ve fabrika insanlarının romanları” 3.1950’lerden sonra değişen sosyal hayat tarzını, tüketim anlayışını ve bunların doğurduğu problemleri ele alan “İstanbul’daki küçük ve yoksul insanların dünyasını anlatan romanlar” 4. Sosyal eleştirilerin mizahla yapıldığı romanlar.

Orhan Kemal’in diyalogları, şahısların ruhsal ve sosyal gerçekliklerini yansıtmada kuvvetli bir imkân olarak görünür; aksiyona ritim katar ve rahat okunmayı sağlar. Maksim Gorki ve Hemingway’in eleştirel gerçekliğinde asıl pay sahibi olan şahıslarına karışmayan anlatıcı, Orhan Kemal’in özellikle ikinci bölümü oluşturan romanlarında başarıyla kullanılır. Hâkim anlatıcıdan kurtulmak isteyen gerçekçi eğilimler için bu, yeni bir aşamadır. Orhan Kemal romanı, kişileri idealize eden ideolojik roman, olduğu gibi yansıtan fotoğraf roman ve kişileri iyiler ve kötüler diye kategorize eden roman arasında durur. Genel bir değerlendirme olarak, gerçekliği yaşanmışlığın sularında arayan bir roman olduğu söylenebilir.