Madde Detay

Bursa'da 1231/1816 yılı ortalarında doğdu. Asıl adı Ali Rızâ Efendi'dir. Şiirlerinde Rızâ mahlasını kullandı. Istabl-ı Âmire Müdürlüğü payelilerinden Burdur mutasarrıfı Bursalı Sıdkı-zâde Mehmed Şerîf Efendi'nin oğludur. Sıbyan Mektebi'nde ilk tahsilini yaptıktan sonra özel hocalardan Arapça ve Farsça öğrendi. Hat sanatına da çalışarak sülüs ve nesih hatlarından icazet aldığı gibi talik, rika, divani hatlarını da öğrendi. 1248/1832 Rebiülevvelinde Hüdavendigâr mütesellimi Hâfız Ağa'nın yanına kâtip olarak girdi. 1251/1835 senesinde İstanbul'a gelerek o sene Sadâret Mektûbî odasına memur oldu. Bir yıl sonra 1252/1836 senesinin Ramazan'ında hâcegânlık rütbesi verildi. Buradaki görevi sırasında gösterdiği çalışkanlık ve kabiliyeti neticesi olarak önce rabia rütbesi verildi sonra yine terfi ederek salise rütbesine nail oldu ve Serasker Mektupçuluğu görevine getirildi. 1258/1842 senesinde saniye rütbesi verilerek Mabeyn üçüncü kâtipliği görevine getirildi. 1262/1846 senesinde ûlâ sınıf-ı sanisi rütbesi verildi. 1264/1848 yılında Mabeyn ikinci kâtipliğine terfi etti. 1266/1850 yılında ûlâ evveli rütbesi ile Evkaf Nazırı, 1267/1851 senesinde Defter Emini oldu. 1269/1852 yılında Meclis-i Vala üyeliğine getirildi. Anadolu cihetinde toplanan askerin hesap ve yazı işlerini tesviye etmek ve Meclis-i Vala üyeliği uhdesinde kalmak üzere 1270/1853 yılında bâlâ rütbesi ile Anadolu Harb Ordusu Müsteşarlığına memur olarak Kars'a gitti. Müsteşarlığın defterdarlığa tahvili nedeniyle bu görevinden ayrıldı ve 1272/1855 yılında İstanbul'a dönerek Meclis-i Vala'daki görevine devam etti. 1273/1856 yılında Meclis-i Muhasebe başkanlığına, bir sene sonra ikinci defa Meclis-i Vala üyeliğine, 1275/1858 senesinde Refiye Sultan kethudalığına, kısa bir süre sonra aynı sene Harem-i Hümâyûn Masarifat Nezareti'ne tayin edildi. 1276/1859 yılında ikinci defa Evkaf Nazırı oldu, 1277/1860'ta Hazine-i Hassa Nazırlığı'na getirildi. 1277/1861 senesinde Meclis-i Âlî-i Tanzimat ve Meclis-i Müzayede-i İltizamat üyeliklerine getirildi. 1278/1862'de görevinden ayrıldı ve kendisine mazuliyet maaşı bağlandı. Aynı senenin Ramazan ayında üçüncü defa Meclis-i Vala üyesi oldu. 1279/1863'te ikinci rütbe Osmani nişanı verildi. Yusuf Kâmil Paşa'nın sadrazamlığı sırasında memleketin tahkik ve ıslahı için müfettişler tayin olunduğu sırada Ali Rızâ Bey de Anadolu vilayetlerinin bir kısmının teftişine, özellikle Canik civarına memur oldu. Fakat bu görevini savsakladı, yeteri kadar ifa edemedi. Bu görevin ortadan kaldırılmasından sonra 1281/1864 senesinde İstanbul'a dönerek asıl vazifesi olan Meclis-i Vala üyeliğine devam etti. 1285/1868 yılında Şûrâ-yı Devlet Maliye Dairesi ikinci reisliğine, 1290/1873'te Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye Muhakemat Dairesi reisliğine, Hüseyin Avni Paşa'nın sadaretinde Şûrâ-yı Devlet Dahiliye Dairesi üyeliğine, 1293/1876'da Mahkeme-i Temyiz üyeliğine getirildi. Aynı yıl memuriyetine ek olarak Sultan Azîz Hanedanı nazırlığına, kısa bir süre sonra da Ayan Azalığına tayin olundu. 1298/1880'de Sicill-i Ahvâl Komisyonu üyeliğine getirildi ve 1303/1886 senesinde bu komisyonun reisliğine terfi etti. Bu memuriyyette iken bazı nedenler ileri sürerek komisyona devam etmedi ve 1314/1896 senesinde bu görevinden ayrıldı. Muhtelif tarihlerde birinci Mecidi, birinci Osmani ve ayrıca beş kadar da muhtelif madalya ve nişanlar aldı. 1323/1905 senesinde İstanbul'da vefat etti. Cenazesi kalabalık bir cemaatle kaldırılarak Üsküdür'da Selimiye Dergâhı haziresine defnedildi. Hepsi de devlette bir görevde olan Şükrü Bey, Rüşdî Paşa, Abdullah Bey, Ömer Bey, Ali Rızâ Bey, Sâmî Murtazâ Bey, Haydar Bey, Selahaddîn Bey adlarında sekiz oğlu vardı (Öztürk 2008: 91).

Ali Rızâ Efendi'nin iki eseri bilinmektedir:

1. Kartal-nâme: Kartal semtinde oturduğu sırada yazdığı manzum bir eserdir. Yazma hâlindedir.

2. Meslek-nâme-i Hümâyûn: Siyasi ve tarihi bir eserdir. Yazma hâlindedir.

Kaynaklar Ali Rızâ Efendi’nin güzel huylu, kibirsiz, müstehzi, hayırsever, hat ve kitabetiyle dindarlık ve istikametle tanınmış bir zat olduğunu söylemektedir.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü'l‑Eş‘âr. İstanbul.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1970). Son Hattatlar. İstanbul: MEB Yay.

Öztürk, Ayhan (hzl.) (2008). "Ali Rızâ Efendi". Mehmed Zeki Pakalın - Sicill-i Osmânî Zeyli. C. XV. Ankara: TTK Yay.

Gazel

Melce-i ehl-i mahabbetdir külâh-ı Mevlevî

Sakf-ı bünyân-ı hakîkatdır külâh-ı Mevlevî

Bir gün elbette konar başa hümâ-yı feyz-i aşk

Lâne-i ankâ-yı devletdir külâh-ı Mevlevî

Zîr-i tâkında bulur mihrâb-ı aşkı ehl-i dil

Kubbe-i eyvân-ı himmetdir külâh-ı Mevlevî

Tünd-bâd-ı mâ-sivâdan lem'a-i şem'-i dili

Hıfz içün fânûs-ı vahdetdir külâh-ı Mevlevî

Rûze-dârân-ı Rızâ'ya matbah-ı hünkârda

Kâse-i iftâr-ı vuslatdır külâh-ı Mevlevî

(Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü'l‑Eş‘âr. İstanbul. 149.)