Madde Detay

Söke'de dünyaya geldi. Asıl adı Hasan Samim Kocagöz'dür. Ataları, XVII. yüzyılın sonuna doğru İstanbul'dan Söke'ye gelmiştir. Söke’ye yerleşen üç kardeş içinden en büyüğü Mehmet Efendi, müsellim (sancak mutasarrıflarının uhdelerinde bulunan yerlerin idaresine memur edilen kimse) olarak Sancak Beyi İlyasoğlu'nun yanında görevlendirilir ve padişah tarafından kendisine toprak verilir. İlyasoğlu'nun yanında görevlendirilen Mehmet Efendi, ailenin soyadının belirlenmesinde etkili olmuştur. Kocagöz'ün belirttiğine göre, "bu üç kardeşten hangisi müsellim" diye sorulduğunda, "Koca gözlüsü" denmiş, aile adları da buradan gelmiştir. Dedesi Çakırcalı Ahmet Ağa’nın beş çocuğu vardır. Çocukların en büyüğü Samim Kocagöz'ün babası Şükrü Bey’dir (1887-1954). Şükrü Bey’in eşi, Samim Kocagöz'ün annesi Vahide Hanım (1901-1964), İzmir eşrafından Osmanzâde ailesindendir. Bu ailenin kökeni Şair Nedim'in yaşadığı dönemde şairler sultanı seçilen Osmanzâde Taip Efendi’ye dayanır.

Samim, Vahide-Şükrü Kocagöz çiftinin beş çocuğundan biridir. İlkokulu Söke’de tamamlar, Söke'de ortaokul olmadığı için iki yıl dedesi Ahmet Ağa'nın evinde, Hoca Ahmet Efendi'den özel dersler alır. 1930'da İzmir Erkek Lisesi'nin (şimdiki Atatürk Lisesi) orta kısmına başlar. Altı yıl boyunca İzmir Erkek Lisesi'nde yatılı olarak öğrenim gören Kocagöz'ün yazıları, lise sıralarında İzmir'de çıkan Anadolu Gazetesi'nin edebiyat sayfasında yayımlanmaya başlar. Kocagöz, lise yıllarında Sabahattin Ali'nin eserlerini okur, onlardan etkilenir. 1936-1937 yıllarında liseyi bitiren Kocagöz, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne yazılır. Fakülteyi bitirdikten sonra, Paris'e gitmeyi düşünen Kocagöz, savaş sebebi ile fikrini değiştirir. Sanat tarihi öğrenimi için 1942'de, İsviçre Lozan'a gitmeye karar verir. 1945'te İstanbul'a dönen Kocagöz, aynı yılın sonuna doğru vatani görevini yerine getirmek üzere Giresun'a gider. Askerliği sırasında yayımladığı "Fındık Yaprakları" hikâyesinde Giresunlulara hakaret ettiği gerekçesi ile Sivas’a sürgün edilir. 1947'de askerlik görevini bitirir. 8 Eylül 1947 tarihinde Sevinç Hanım'la evlenir. 1950'de Kocagöz'ün büyük oğlu Şükrü, 1953'te ikinci oğlu Fadıl dünyaya gelir. Siyasi sebeplerle iş bulamayan yazar ve eşi, babadan kalma beş yüz dönüm tarladan sağladıkları gelirle geçinirler. 27 Mayıs 1960 tarihinden sonra bir süre İzmir Devlet Konservatuarı'nda tiyatro tarihi ve edebiyat öğretmenliği, kısa bir süre de İzmir Ticaret Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği yapabilen Kocagöz, 1963'te politikaya atılır. Türkiye İşçi Partisine girer. Sanatçılıkla aktif politikanın birlikte yürüyemeyeceğini görünce 1970'te partiden ayrılır. 29 Kasım 1991'de eşi Sevinç Hanım’ı kaybeden Samim Kocagöz, 5 Eylül 1993 tarihinde, geçirdiği bağırsak rahatsızlığı nedeniyle vefat eder, Söke’de toprağa verilir.

Tahir Alangu'nun "edebiyatımızı yenilemeye gelenler" arasında gösterdiği Kocagöz, "Atatürk'ün ölümünden sonra" diye de adlandırılan Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının İkinci Devresinde (1939-1960) yer alır. Bu dönem sanatçılarının -Faik Baysal, Kemal Bilbaşar, Refik Erduran, Orhan Hançerlioğlu, Muhtar Körükçü, Kemal Tahir, Yaşar Kemal, Talip Apaydın- ortak özelliği, 1950'den sonra gelişme gösteren köy ve taşra konusunda eserler vermeleridir. İstanbul Üniversitesi'nde Türk Dili ve Edebiyatı öğrenimi gördüğü yıllarda edebiyat çevresine girmeyi başaran yazar, 1939'da Ses dergisinde yayımladığı "Yarıntı" hikâyesi ile toplumcu gerçekçi çizgisinin ilk ürününü verir. Gözlemci-gerçekçi bakış açısının kullanıldığı bu hikâye vasıtasıyla dikkatleri üzerine çeken yazar, elli yılı aşkın sanat hayatında, on iki hikâye kitabında topladığı toplam yüz kırk sekiz hikâye, on iki roman, bir inceleme kitapçığı, bir makaleler dizisi ve bir de anılarını topladığı kitap olmak üzere toplam yirmi yedi eser yayımlamıştır. "Sayılı Günler" ve "Islak Ekmek" adlı iki oyunu sahnelenme, “Yaşlı Kız” oyunu da dergide yayımlanma imkânı bulmuştur.

Başlangıçta Sadri Ertem, Sabahattin Ali ve Sait Faik etkisiyle eserler kaleme alan Kocagöz, bu etkilenmeleri bilgi, birikim ve tecrübesiyle birleştirerek orijinal veya kişisel üslubunun müjdecisi olan eserlerini verir. Toplum sorunlarını ve değişmelerini işleyen ilk dönem eserlerinde, suni bazı duygulanmalara ve şairane ifadelere yer veren, gerçeğe bağlı, sosyal endişeyi ön planda tutan ve edebiyat yapmamak için kendisini zorlayan Kocagöz, Tellikavak ve Sığınak’taki hikâyelerinde bu endişesini hissettirirken aynı dönemin eseri olan Sam Amca kitabındaki hikâyelerinde daha ustaca, zorlamalardan uzak bir tarzla orijinal üslubunu müjdeler. Zaten kitaba adını veren hikâye de Dünya Hikâye Yarışmasına katılmak üzere dört yüz hikâye arasından birinci seçilir. İlk devre eserleriyle birlikte memleket hikâyecisi olarak tanınan yazar, ikinci devre eserlerinde etkilenmeleri aşar. Sait Faik'e yaklaşan tarzıyla kalabalık içindeki küçük insana yönelir. Bu tarz 1954-1973 yılları arasında verilen eserler için söz konusudur. Cihan Şoförü, Ahmet'in Kuzuları, Yolun Üstündeki Kaya ve Yağmurdaki Kız kitaplarındaki hikâyeler bu dönemin eserleridir. Anlatımında rahatlama, sosyal endişe ve sanat endişesinin uyumlu ve dengeli münasebeti, Kocagöz'ün orijinal üsluplu eserlerine şekil verir. Toplum ve kalabalıktaki küçük insandan sonra, sosyo-politik olaylarla şekillenen sonraki devre, dertleri, hasretleri, umut ve beklentileriyle çalkantılı bir dönemi yaşayan insanların hikâyelerinden oluşur. Kocagöz'ün hikâyeciliğinde olgunluğunun doruğu sayılan bu dönemdeki eserleri 1973'ten 1993'e uzanan yılların ürünleri olan Alandaki Delikanlı, Gecenin Soluğu, Simon Pépéta, Baskın ve çocuklar için yazılan Zar Kanat ve Arkadaşları'dır. Çalkantılı dönemlerde halkın hissettiklerini bir sanatçı duyarlığı ile dile getiren Kocagöz, niyetli ve açıklamalı ifadelerin yer aldığı eserleriyle dönemlerin eleştirisini yapar. Türk edebiyatına, varlığından bile haberdar olunmayan kişi ve olayları getirir.

Batı Anadolu insanının ve daha çok Menderes Irmağı ile çevresinin hikâye ve romancısı olan Samim Kocagöz, zamanla dönemlerin yansıtıcısı olma özelliğiyle de öne çıkar. Hikâyelerinde anlattığı insanların problemlerini daha geniş bir zaman ve perspektifle, iç içe geçmiş vaka zincirleri hâlinde romanlaştırır. Kocagöz'ün eserleriyle hayatı arasında derin bir münasebet vardır. Gençlik yıllarının heyecan ve hevesi ile kaleme aldığı üçlü aşk hikâyesinden oluşan İkinci Dünya, yazarın da belirttiği gibi acemilik döneminin eseridir. Romanlarında mitolojik unsurlardan tarihî bilgilere uzanan bir kültür zenginliği vardır. Gözlemlerini, bilgi ve birikimleriyle birleştiren Kocagöz, orijinal üslubu ile toplumcu anlayışını birleştirerek tarihî unsurlarla yüklü edebî eserler vücuda getirir. Değişik konuları ve kişileriyle orijinal eserler sunan Kocagöz'ün romanları, yazarın gelişim aşamalarını gösteren niteliğiyle de değer kazanır. Orijinal üsluba geçiş Yılan Hikâyesi ile mümkün olur. İzmir'in İçinde romanına kadar orijinal üslubun olgun ilk örnekleri, İzmir'in İçinde’den sonra da sosyo-politik nitelikte en olgun romanları yayımlanır.

Cumhuriyet’ten önce Yörük Türkmenlerinin yerleşik hayata geçmesi ve uyum sağlayamayıp tekrar dağlara dönmesini konu alan romandan başlayıp Millî Mücadele'ye, oradan yeni Türk Devleti’nin kuruluş yıllarına, fikir ayrılıklarının yaşandığı İkinci Dünya Savaşı ortamına, çok partili sisteme geçiş dönemine ve çeşitli zamanlarda askerî harekâta uzanan eserleriyle Kocagöz, Türk tarihinin yakın geçmişini edebî panorama şeklinde çizer. Türk edebiyatında, siyasi çekişmelerin başlangıcı olan çok partili sisteme geçişin ilk örneklerini veren Samim Kocagöz'ün romanları vaka zamanı olarak Cumhuriyet öncesinden 1980’li yıllara kadar uzanır. Kocagöz'ün hikâye ve romanlarının temel özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Fikrî temelde; Türkiye'ye özgü bilimsel bir toplumculuk anlayışının mücadelesine yer verilir. İnsani temelde; fakir, çaresiz köylülerle zengin ağalar arasındaki çatışma; hak arayışı ile menfaatin çatışması; değerler ve fikirler konusunda çatışmalar esastır. Sosyolojik temelde; insan-tabiat, insan-makine, insan-insan ve eski-yeni ile yaşlı-genç çatışması sergilenir. Psikolojik temelde ise insanın hem kendisiyle hem de toplumla çatışması dile getirilir.

Kocagöz, eserlerini oluştururken hep hayatı ve gerçekleri esas almıştır. Kelime seçiminden cümleye, cümleden üsluba kadar bütün malzemeler gerçekçi bir anlayışın ürünüdür. Halk arasında kullanılan deyim, ikileme, argo, atasözü, şive özellikleri gibi unsurlarla anlatımını zenginleştiren yazar, gördüklerini, bildiklerini ve yakından tanıdıklarını anlatırken yer yer kara mizaha yaklaşan ince yergi dilini de kullanır. Batı Anadolu ve Menderes Irmağı; Türk tarihinde önemli yeri olan siyasi çekişmelerin Türk köylüsü üzerindeki etkileri, Türk köylüsünün makineleşme süreci içinde yaşadığı bunalımlar, endüstrileşme aşamasındaki Anadolu ve köylü gerçeği; Türk tarihinin yakın geçmişi, dönemlerin ve kişilerin eleştirisi, yeni Türk Devleti’nin 1980’lere uzanan panoraması Kocagöz'ün eserlerinin temel dokusunu oluşturur ve hem yaşadığı dönemde hem de sonraki dönemlerde benzer konulu eserlere öncülük eder.

Samim Kocagöz’ün oyun türünde de eserleri vardır. "Sayılı Günler" oyunu 1956'da, İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği Gençlik Tiyatrosu tarafından, "Islak Ekmek" (ya da "Çöplük") oyunu 2007'de İzmir Devlet Tiyatrosu tarafından temsil edilmiştir. “Yaşlı Kız" oyunu ise Türk Dili dergisinde (C. XX, S. 214, s. 488-497) yayımlanmıştır.