Madde Detay

3 Muharrem 1108 /2 Ağustos 1696’da Edirne’de doğdu. II. Mustafa’nın büyük oğlu olup annesi Sâliha Sultan’dır. Çocukluk yılları Edirne’de geçti, ilk eğitimini burada almaya başladı. Şehzadelere uygulanan özel bir eğitimle ve devrinin ünlü hocaları eliyle tahsilini tamamladı. Babasının tahttan indirilmesiyle sonuçlanan (1115/1703) Edirne Vak‘ası’nın ardından kardeşleriyle birlikte İstanbul’a getirildi. Genellikle kuyumculukla uğraştığı yirmi yedi yıl süren kafes hayatının ardından Patrona Halil İsyanı neticesinde III. Ahmed’in tahttan feragati üzerine 19 Rebîülevvel 1143 /2 Ekim 1730’da padişah oldu. Hükümdarlığının ilk günlerinde isyanı yatıştırmaya çalıştı. Güvenilir adamları vasıtasıyla asker ileri gelenlerini kendi safına çekmeyi, Patrona Halil’in nüfuzunu kırmayı, ardından da onu sarayda yapılan toplantıya çağırıp ortadan kaldırarak vaziyete hâkim olmayı başardı. İstanbul’da sıkı bir disiplin uygulayan padişah, asayişe özel önem verdi. Ardından dış meselelerle ilgilenmeye başladı. Döneminde özellikle Osmanlı-İran mücadelesi öne çıktı. Sonunda bu ülke ile Kasrışîrin Antlaşması imzalandı (1639). Avusturya ve Rusya ile uzun sure devam eden savaşlar barışla sonuçlandı. İsveç’le savunma, İspanya ile de ticaret antlaşması imzalandı. Böylece Osmanlı Devleti ile Avrupa devletleri arasında bir denge kuruldu ve 1182’ye (1768) kadar sürecek olan uzun barış devri başladı. Bundan istifade edilerek ordu güçlendirilip modernleştirildi. İbrâhim Müteferrika’nın 1160’ta (1747) ölümünden sonra kapanan matbaanın yeniden faaliyete geçirilmesi, bu iş için Lehistan’dan ustalar getirtilmesi, Yalova’da kâğıt imalâthanesinin açılması, kâğıt ithali bu dönemde gerçekleştirildi. Osmanlı Devleti’ne son parlak dönemini yaşatan ve haleflerine uzun bir barış devri bırakan I. Mahmud, 27 Safer 1168/13 Aralık 1754’te vefat etti. Yeni Cami yanındaki Vâlide Turhan Sultan Türbesi’nde babası II. Mustafa’nın yanına gömüldü.

I. Mahmud dış ve iç meselelerde denge politikası izlemiş, dahildeki huzursuzlukları sık sadrazam değiştirmekle önlemeye çalışırken dış politikada başarılı anlaşmalara imza atmıştır. Kaynaklarda dindar, zeki, bilgili, yumuşak huylu, barış sever, âdil ve vakur bir padişah olarak vasıflandırılan I. Mahmud, “Sebkatî” mahlasıyla şiirler yazdı. Mûsikiyle uğraştı ve besteler yaptı. Öztuna, muhtemelen tanburî bir sazende olduğunu, musiki eserlerinde Kul Mahmud Dede müstearını kullanmış olabileceğini söyler (Öztuna 2006: 6). Başta İstanbul olmak üzere ülkenin pek çok yerinde bayındırılık faaliyetlerinde bulundu ve kütüphaneler yaptırdı. Başta lâle olmak üzere çiçekleri çok sevdiği ve satranç meraklısı olduğu nakledilir. 

Ak, Coşkun (2001). Şair Padişahlar. Ankara: KB Yay.

 [Altınay], Ahmed Refik (1930). Hicrî On İkinci Asırda İstanbul Hayatı. İstanbul.

Aktepe Münir (1958). Patrona İsyanı. İstanbul.

Aktepe Münir. (1955) “Mahmud I”. İslâm Asiklopedisi. C. 7. İstanbul: MEB Yay. 158-165.

Aktepe Münir. (1991). “Mahmud I”. EI² (Fr.). V. 6. 53-56.

Alî Nûreddîn ( 1946). Kelâmü’l-Mülûk Mülûkü’l-Kelâm. İstanbul.

Balgalmış, Abdülkadir. (1991). “Âtıf Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 60.

Erünsal, İsmail (1991). Türk Kütüphaneleri Tarihi. C. 2. Ankara: TTK Yay.

İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Özcan, Abdülkadir. “Mahmud I”. İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: TDV Yay. 352.

Öztuna, Yılmaz (2006). Türk Musikisi, Akademik Klasik Türk Musikisinin Ansiklopedik Sözlüğü. C.1. Ankara: Orient Yay.

Şardağ, Rüştü (1982). Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

Uzunçarşılı, İsmali Hakkı (2011). Osmanlı Tarihi. C. 4. Ankara: TTK Yay.

Yücebaş, Hilmi (1960). Şair Padişahlar. İstanbul: Ahmed Halid Yaşaroğlu Yay.

Gazel

Kerem-bahş olmaz ey dil hâlini cânâne söylersin

Vefâ me’mûl idersin ger aceb yabâne söylersin

Sebekhân-ı cefâdır şimdi ol şûh-ı sitem-güster

Hemân bîhûde derdin ol cefâ-cûyâne söylersin

Tutar ol gamze-i kâfir-küş be-dest hançer-i ser-tîz

Yine ey tıfl-ı dil şükrin hezâr insâna söylersin

Meşâmm-ı câna bûy-ı bahş-ı lutf ümmîd idüp andan

Hevâsın oldugun ol gonca-i handâna söylersin

Ne dâniş itdi tahsîl Sebkatî tab’-ı seher-pîşen

Ki her nazm-ı neşât-efzâyı sen şâhâne söylersin 

(İsen, Mustafa vd. (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 191.)

Kıt'a

Varalım kûy-ı dil-ârâya gönül hû diyerek

Kokalım güllerini gonca-i hoş-bû diyerek

Şerbet-i lâ’li hayâli bizi öldürdü meded

Gidelim kûyına yârin bir içim su diyerek 

(İsen, Mustafa vd. (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 192.)